Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 413
Поиск по словарям
КЕНДЕК ҺАУЫУ
лета. Үҙ кендеген үҙе киҫеү үҙен-үҙе ҡарай алыу. □ Быть в состоянии ухаживать за собой.
КЕНДЕК II (кендеге) [урал-алтай телдәренән] (Р.: шкворень; И.: pin; Т.: kingbolt) и.
1. Арбаны алтәкмәккә тоташтырған үҙәк. □ Шкворень, сердечник, стержень. Кендек һыныу. Алтәкмәк кендектән ысҡынды. Кендекте алыштырыу. Арбаны кендектән ыскындырыу. ■ Ул [Әбделкәбир] ишек алдында, итегенең эсенә арба кендеге кейҙереп, уксәһенә сыҡҡан ҡаҙауҙарҙы төйөп булаша. Ф. Иҫәнғолов. Сәмит арба төбөнән яртылаш һынған тимер кендек табып алды. Ш. Шәһәр.
2. Һал ишкәген беркеткән үҙәк. □ Шкворень, стержень, куда надевается весло плота.
КЕНДЕК БАУЫ и. анат. ҡар. кендек 1,2.
КЕНДЕК БОРОУ (Р.: вправление пупка; И.: navel reposition; T.: tedavi usülü) и. миф.
Балаһы булмаған ҡатынды имләү ысулы. □ Вправление пупка (мифологизированное лечение бесплодной жещины). И Бала таба алмаған ҡатындың кендеген уңға борорға кәрәк. Башҡорт мифологияһынан.
КЕНДЕК БЫРАУ (Р: большой бур; И.: large bore; T.: büyük matkap) и. диал.
Йыуан ҙур бырау. □ Большой бур, бур большого размера.
КЕНДЕК ИБЕ и. ҡар. кендек бороу.
КЕНДЕК ИНӘҺЕ (Р: повивальная бабка; И.: midwife; T.: ebe) и.
Тыуған баланы ҡабул итеп, кендеген ҡырҡҡан ҡатын-ҡыҙ. □ Повивальная бабка. Кендек инәһен саҡырыу. ■ Тыуған ҡыҙ баланы ҡулына алып, Муйылбикә уҙе кендек инәһе булды. Һ. Дәүләтшина. Кендек инәһе уҙ эшен ихлас башҡарҙы. Я. Хамматов.
КЕНДЕК ҠАРСЫҠ (ҡарсығы) и. диал. ҡар. кендек инәһе.
КЕНДЕК ҠЫҘ (Р: ребёнок женского пола по отношению к повивальной бабке; И.: female child; T.: ebeye göre kız çocuk) u.
Кендек әбейгә ҡарата ҡыҙ кеше. □ Ребёнок женского пола по отношению к повивальной бабке.
КЕНДЕК ҠУЙЫУ (Р: ритуальное закапывание пупка; И.: ritual action; T: ritüel) и. этн.
Ҡырҡҡан кендекте һуңғылыҡ менән бергә ергә күмеү йолаһы. □ Ритуальное закапывание пупка (вместе с последом).
КЕНДЕК ҠЫРҠЫУ (Р: перерезание пуповины; И.: to cut off an umbilical cord; T: göbek bağını kesmek) и.
Бала тыуғас, кендеген ҡырҡыу. □ Перерезание пуповины. Сабыйҙың кендеген ҡырҡыу.
■ Шул сәғәт эсендә һыуыҡ ҡурала бәпесләп, уҙе [Яланбикә] баланың кендеген ҡырҡып, шунда ятҡан, ти. Һ. Дәүләтшина. Гәуһәргә бит бынау дала тугел, кендек ҡырҡҡан ере ҡәҙерле. Т. Ғәниева.
КЕНДЕК НӘНӘЙ и. диал. ҡар. кендек инәй.
КЕНДЕКСЕ и. диал. ҡар. кендек инәһе.
■ Әммә ҡарамаҡҡа эре һөйәкле, кәуҙәгә лә таҙа Любаша ни сәбәптәндер балаһын тыуҙыра алмай, Тирәклеләге кендексе ҡарсыҡты барып килтергәнсе әсә уҙе лә, тыуыр бала ла донъя менән хушлашып өлгөрә. Т. Ғарипова.
КЕНДЕК СЫҒЫУ (Р: выпирание пупка; И.: protrude (of the navel); T: göbeğin bozulması) и.
Кендек боҙолоп ҙурайыу, кендек бүҫере сығыу. □ Выпячиваться, выпираться (о пупке при грыже). Баланың кендеге сыҡҡан.
КЕНДЕК ТАҪТАРЫ (Р: ритуальный подарок; И.: ritual gift; T: ebeye hediye) и. этн.
Кендек ҡырҡҡан ҡатынға бирелгән бүләк. □ Ритуальный подарок повивальной бабке. Кендек таҫтарына кулдәклек биреу.
КЕНДЕК УЛ (Р: ребёнок мужского пола по отношению к повивальной бабке; И.: male child; T: ebeye göre oğlan çocuk) u.
Кендек әбейгә ҡарата малай кеше. □ Ребёнок мужского пола по отношению к повивальной бабке.
КЕНДЕК ХАҠЫ и. этн. ҡар. кендек таҫтары.
КЕНДЕК ҺАҒЫ и. диал. ҡар. тәҡдир.
КЕНДЕК ҺАУЫУ (Р: доение пупка; И.: ritual action; T: ritüel etki) и. миф.
413
лета. Үҙ кендеген үҙе киҫеү үҙен-үҙе ҡарай алыу. □ Быть в состоянии ухаживать за собой.
КЕНДЕК II (кендеге) [урал-алтай телдәренән] (Р.: шкворень; И.: pin; Т.: kingbolt) и.
1. Арбаны алтәкмәккә тоташтырған үҙәк. □ Шкворень, сердечник, стержень. Кендек һыныу. Алтәкмәк кендектән ысҡынды. Кендекте алыштырыу. Арбаны кендектән ыскындырыу. ■ Ул [Әбделкәбир] ишек алдында, итегенең эсенә арба кендеге кейҙереп, уксәһенә сыҡҡан ҡаҙауҙарҙы төйөп булаша. Ф. Иҫәнғолов. Сәмит арба төбөнән яртылаш һынған тимер кендек табып алды. Ш. Шәһәр.
2. Һал ишкәген беркеткән үҙәк. □ Шкворень, стержень, куда надевается весло плота.
КЕНДЕК БАУЫ и. анат. ҡар. кендек 1,2.
КЕНДЕК БОРОУ (Р.: вправление пупка; И.: navel reposition; T.: tedavi usülü) и. миф.
Балаһы булмаған ҡатынды имләү ысулы. □ Вправление пупка (мифологизированное лечение бесплодной жещины). И Бала таба алмаған ҡатындың кендеген уңға борорға кәрәк. Башҡорт мифологияһынан.
КЕНДЕК БЫРАУ (Р: большой бур; И.: large bore; T.: büyük matkap) и. диал.
Йыуан ҙур бырау. □ Большой бур, бур большого размера.
КЕНДЕК ИБЕ и. ҡар. кендек бороу.
КЕНДЕК ИНӘҺЕ (Р: повивальная бабка; И.: midwife; T.: ebe) и.
Тыуған баланы ҡабул итеп, кендеген ҡырҡҡан ҡатын-ҡыҙ. □ Повивальная бабка. Кендек инәһен саҡырыу. ■ Тыуған ҡыҙ баланы ҡулына алып, Муйылбикә уҙе кендек инәһе булды. Һ. Дәүләтшина. Кендек инәһе уҙ эшен ихлас башҡарҙы. Я. Хамматов.
КЕНДЕК ҠАРСЫҠ (ҡарсығы) и. диал. ҡар. кендек инәһе.
КЕНДЕК ҠЫҘ (Р: ребёнок женского пола по отношению к повивальной бабке; И.: female child; T.: ebeye göre kız çocuk) u.
Кендек әбейгә ҡарата ҡыҙ кеше. □ Ребёнок женского пола по отношению к повивальной бабке.
КЕНДЕК ҠУЙЫУ (Р: ритуальное закапывание пупка; И.: ritual action; T: ritüel) и. этн.
Ҡырҡҡан кендекте һуңғылыҡ менән бергә ергә күмеү йолаһы. □ Ритуальное закапывание пупка (вместе с последом).
КЕНДЕК ҠЫРҠЫУ (Р: перерезание пуповины; И.: to cut off an umbilical cord; T: göbek bağını kesmek) и.
Бала тыуғас, кендеген ҡырҡыу. □ Перерезание пуповины. Сабыйҙың кендеген ҡырҡыу.
■ Шул сәғәт эсендә һыуыҡ ҡурала бәпесләп, уҙе [Яланбикә] баланың кендеген ҡырҡып, шунда ятҡан, ти. Һ. Дәүләтшина. Гәуһәргә бит бынау дала тугел, кендек ҡырҡҡан ере ҡәҙерле. Т. Ғәниева.
КЕНДЕК НӘНӘЙ и. диал. ҡар. кендек инәй.
КЕНДЕКСЕ и. диал. ҡар. кендек инәһе.
■ Әммә ҡарамаҡҡа эре һөйәкле, кәуҙәгә лә таҙа Любаша ни сәбәптәндер балаһын тыуҙыра алмай, Тирәклеләге кендексе ҡарсыҡты барып килтергәнсе әсә уҙе лә, тыуыр бала ла донъя менән хушлашып өлгөрә. Т. Ғарипова.
КЕНДЕК СЫҒЫУ (Р: выпирание пупка; И.: protrude (of the navel); T: göbeğin bozulması) и.
Кендек боҙолоп ҙурайыу, кендек бүҫере сығыу. □ Выпячиваться, выпираться (о пупке при грыже). Баланың кендеге сыҡҡан.
КЕНДЕК ТАҪТАРЫ (Р: ритуальный подарок; И.: ritual gift; T: ebeye hediye) и. этн.
Кендек ҡырҡҡан ҡатынға бирелгән бүләк. □ Ритуальный подарок повивальной бабке. Кендек таҫтарына кулдәклек биреу.
КЕНДЕК УЛ (Р: ребёнок мужского пола по отношению к повивальной бабке; И.: male child; T: ebeye göre oğlan çocuk) u.
Кендек әбейгә ҡарата малай кеше. □ Ребёнок мужского пола по отношению к повивальной бабке.
КЕНДЕК ХАҠЫ и. этн. ҡар. кендек таҫтары.
КЕНДЕК ҺАҒЫ и. диал. ҡар. тәҡдир.
КЕНДЕК ҺАУЫУ (Р: доение пупка; И.: ritual action; T: ritüel etki) и. миф.
413