Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 843
Поиск по словарям
КҮРГӘН-БЕЛГӘН
2. Әллә ҡасандан килгән, оҙаҡ дауам иткән; элекке, иҫке. □ Давний, давнишний. Куптәнге яҡын таныш. Куптәнге тәжрибә. Куптәнге дуҫлыҡ. ■ [Юлдаштың] атаһын, инженер Буранбай ағайҙы, баш инженер итеп, Оҡтябрьскийға кусерҙеләр. Атаһы ла, әсәһе лә быға бик шат. Курәһең, бында кусеу уларҙың куптәнге теләктәре булғандыр.
3. Биишева. Егет куптәнге ғәҙәте буйынса бармаҡтарын тальян телдәре өҫтөнән бер генә ҡат тибрәндереп алды ла һалмаҡ ҡына итеп «Гөльямал» көйөн уйнап ебәрҙе. Ф. Әсәнов.
КҮПТӘН-КҮП (Р.: великое множество; И.: many; T.: çok) с.
Бик күп. □ Великое множество. ■ һин ятҡан Ҡултабан яҡтарынан куҙҙәрен дә алмай зарығып көткән өләсәйеңдән куптән-куп сәләм, йәнә Яйыҡ буйында йәйләуҙә һыйыр һауып, һинең өсөн янып-көйөп йәшәусе эсэйеңдән сәләм. М. Кәрим.
КҮПТӘН ТҮГЕЛ (Р: недавно; И.: recently; T.: yakın zamanda) р.
Яңыраҡ, яҡын арала. □ Недавно. ■ Куп-тән тугел ошо етмеш һәнәрле маһир ир [Фәрхетдин еҙнә], һәуәҫкәрлек курһәтеп, дин әһеленә әйләнде. М. Кәрим.
КҮПТӘН ҮТКӘН ЗАМАН (Р: давнопрошедшее время; И.: past perfect tense; T: geçmiş zaman) и. грам.
Үткән заман ҡылым формаһының бер төрө. □ Давнопрошедшее время. И Куптэн уткән заман — берәй эш-хәлдән элек башҡарылған эш йәки хәлде белдерә торған ҡылым формаһы ул. Картотека фондынан.
КҮПТӘНӘН (Р: давно; И.: long ago; T.: uzun süre önce) р. диал.
Күптән. □ Давно. Куптәнән кургән юҡ. Куптәнән әйтергә йыйынам. ■ Ҡыш та, йәй ҙә унан Кесе Инйәргә, һалҡын сафлыҡ тора өҫтәлеп, тик яҙ һайын, һыу ғәйрәтен егеп, ағас ағыҙмайҙар куптәнән. Д. Шәрәфетдинов. Мин бит хәҙер алтмыш аръяғында, етмеш баҫып килә уксәгә. Бөртөк-бөртөк аҡтар — һаҡалымда, баш та инде пеләш куптәнән... X. Назар.
КҮПТӘР (Р: многие; И.: many (people); T.: çoğu) и.
Күп кеше. □ Многие. Куптәр әҙерлекһеҙ. Куптәр хайран ҡала! ■ Куптәр ундай кеше менән һөйләшеп ултырыуҙы ла бәхеткә һанар ине, ә Хәйретдингә — кейәу! Я. Хамматов. Куптәр, илап-ялбарып, Хоҙайҙан ямғыр теләй. 3. Биишева.
КҮПӘТӘЙ и. диал. ҡар. күтәрем 2. Купәтәйҙәрҙе һөйрәтмәгә тейәу. Бесәнде купәтәйгә өйөу.
КҮПӘТӘЙЛӘҮ (күпәтәйлә-) ҡ. диал. ҡар. күтәремләү. Купәтәйләп йөрөу. Купә-тәйләп бөтөу.
КҮРГЕЛӘҮ (күргелә-) (Р: видеть изредка; И.: see occassionally; T: bazen görmek) ҡ.
Һирәк-Һаяҡ осратыу, ваҡыт-ваҡыт күреү. □ Видеть изредка, время от времени. Кургелэп ҡалыу. ■ Фәғиләне кургелэп йөрөһәм дә (ваҡытлыса мәктәптә уҡыта ине), иркенләп һөйләшелгән юҡ. Й. Солтанов. Әптелэхәт тә таныны уны [Мирхәйҙәровты]. Районда кургеләгәне лә бар. Т. Ғарипова.
КҮРГӘҘЕҮ (күргәҙ-) ҡ. диал. күрһәтеү. ■ [Мулла:] Барсабыҙҙы яралтҡан, ризыҡ-тәғәмдәр биргән, бар донъяны юҡтан бар ҡылған [Аллаһы тәғәләгә] бәндәселек кургәҙеп, доға илэ хәжәттәребеҙҙе белгерәйек. Ғ. Хөсәйенов.
КҮРГӘҘМӘ I (Р: выставка; И.: exhibi tion; T.: sergi) и.
Тамаша өсөн ҡуйылған төрлө нәмә һәм шул нәмәләр торған урын. □ Выставка. Ауыл хужалығы кургәҙмәһе. Китап кургәҙмәһе.
КҮРГӘҘМӘ II (Р: наглядный; И.: obvious; T: görsel) с.
1. Күрһәтеү өсөн тәғәйенләнгән. □ Наглядный. Кургәҙмә әсбаптар.
2. Күрһәтеүгә нигеҙләнгән. □ Выставочный. Кургәҙмә материал.
КҮРГӘН-БЕЛГӘН (Р: знакомый; И.: trained, skilled; T: öğrenilen) с.
1. Күргән, таныш. □ Знакомый. Кургэн-белгән кеше.
2. Күреп йөрөгән, таныш. □ Виданный. Кургән-белгән хәлдәр.
843
2. Әллә ҡасандан килгән, оҙаҡ дауам иткән; элекке, иҫке. □ Давний, давнишний. Куптәнге яҡын таныш. Куптәнге тәжрибә. Куптәнге дуҫлыҡ. ■ [Юлдаштың] атаһын, инженер Буранбай ағайҙы, баш инженер итеп, Оҡтябрьскийға кусерҙеләр. Атаһы ла, әсәһе лә быға бик шат. Курәһең, бында кусеу уларҙың куптәнге теләктәре булғандыр.
3. Биишева. Егет куптәнге ғәҙәте буйынса бармаҡтарын тальян телдәре өҫтөнән бер генә ҡат тибрәндереп алды ла һалмаҡ ҡына итеп «Гөльямал» көйөн уйнап ебәрҙе. Ф. Әсәнов.
КҮПТӘН-КҮП (Р.: великое множество; И.: many; T.: çok) с.
Бик күп. □ Великое множество. ■ һин ятҡан Ҡултабан яҡтарынан куҙҙәрен дә алмай зарығып көткән өләсәйеңдән куптән-куп сәләм, йәнә Яйыҡ буйында йәйләуҙә һыйыр һауып, һинең өсөн янып-көйөп йәшәусе эсэйеңдән сәләм. М. Кәрим.
КҮПТӘН ТҮГЕЛ (Р: недавно; И.: recently; T.: yakın zamanda) р.
Яңыраҡ, яҡын арала. □ Недавно. ■ Куп-тән тугел ошо етмеш һәнәрле маһир ир [Фәрхетдин еҙнә], һәуәҫкәрлек курһәтеп, дин әһеленә әйләнде. М. Кәрим.
КҮПТӘН ҮТКӘН ЗАМАН (Р: давнопрошедшее время; И.: past perfect tense; T: geçmiş zaman) и. грам.
Үткән заман ҡылым формаһының бер төрө. □ Давнопрошедшее время. И Куптэн уткән заман — берәй эш-хәлдән элек башҡарылған эш йәки хәлде белдерә торған ҡылым формаһы ул. Картотека фондынан.
КҮПТӘНӘН (Р: давно; И.: long ago; T.: uzun süre önce) р. диал.
Күптән. □ Давно. Куптәнән кургән юҡ. Куптәнән әйтергә йыйынам. ■ Ҡыш та, йәй ҙә унан Кесе Инйәргә, һалҡын сафлыҡ тора өҫтәлеп, тик яҙ һайын, һыу ғәйрәтен егеп, ағас ағыҙмайҙар куптәнән. Д. Шәрәфетдинов. Мин бит хәҙер алтмыш аръяғында, етмеш баҫып килә уксәгә. Бөртөк-бөртөк аҡтар — һаҡалымда, баш та инде пеләш куптәнән... X. Назар.
КҮПТӘР (Р: многие; И.: many (people); T.: çoğu) и.
Күп кеше. □ Многие. Куптәр әҙерлекһеҙ. Куптәр хайран ҡала! ■ Куптәр ундай кеше менән һөйләшеп ултырыуҙы ла бәхеткә һанар ине, ә Хәйретдингә — кейәу! Я. Хамматов. Куптәр, илап-ялбарып, Хоҙайҙан ямғыр теләй. 3. Биишева.
КҮПӘТӘЙ и. диал. ҡар. күтәрем 2. Купәтәйҙәрҙе һөйрәтмәгә тейәу. Бесәнде купәтәйгә өйөу.
КҮПӘТӘЙЛӘҮ (күпәтәйлә-) ҡ. диал. ҡар. күтәремләү. Купәтәйләп йөрөу. Купә-тәйләп бөтөу.
КҮРГЕЛӘҮ (күргелә-) (Р: видеть изредка; И.: see occassionally; T: bazen görmek) ҡ.
Һирәк-Һаяҡ осратыу, ваҡыт-ваҡыт күреү. □ Видеть изредка, время от времени. Кургелэп ҡалыу. ■ Фәғиләне кургелэп йөрөһәм дә (ваҡытлыса мәктәптә уҡыта ине), иркенләп һөйләшелгән юҡ. Й. Солтанов. Әптелэхәт тә таныны уны [Мирхәйҙәровты]. Районда кургеләгәне лә бар. Т. Ғарипова.
КҮРГӘҘЕҮ (күргәҙ-) ҡ. диал. күрһәтеү. ■ [Мулла:] Барсабыҙҙы яралтҡан, ризыҡ-тәғәмдәр биргән, бар донъяны юҡтан бар ҡылған [Аллаһы тәғәләгә] бәндәселек кургәҙеп, доға илэ хәжәттәребеҙҙе белгерәйек. Ғ. Хөсәйенов.
КҮРГӘҘМӘ I (Р: выставка; И.: exhibi tion; T.: sergi) и.
Тамаша өсөн ҡуйылған төрлө нәмә һәм шул нәмәләр торған урын. □ Выставка. Ауыл хужалығы кургәҙмәһе. Китап кургәҙмәһе.
КҮРГӘҘМӘ II (Р: наглядный; И.: obvious; T: görsel) с.
1. Күрһәтеү өсөн тәғәйенләнгән. □ Наглядный. Кургәҙмә әсбаптар.
2. Күрһәтеүгә нигеҙләнгән. □ Выставочный. Кургәҙмә материал.
КҮРГӘН-БЕЛГӘН (Р: знакомый; И.: trained, skilled; T: öğrenilen) с.
1. Күргән, таныш. □ Знакомый. Кургэн-белгән кеше.
2. Күреп йөрөгән, таныш. □ Виданный. Кургән-белгән хәлдәр.
843