Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том V. 432 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҠОЛАҠ ШАУЛАУ
3. Ишетмәгән, һаңғырау. □ Глухой (о человеке). Ҡолаҡһыҙ булып ҡалыу.
ҠОЛАҠ ШАУЛАУ (ҡолаҡ шаула ) (Р.: шуметь в ушах; И.: buzz in ears; T.: kulak çınlaması) ҡ.
Ауырыу сәбәпле ҡолаҡ геү итеп тороу
□ Шуметь в ушах. // Шум в ушах. ■ Ҡурше-һенең ныҡлап ярҙам итеуенә ҡарамаҫтан, аслыҡтан хәле бөткән Хисмәтулланың куҙ алды ҡараңғыланды, ҡолағы шауланы. Я. Хамматов. Егеттең ирендәре кипте, ҡолаҡтары шаулап, куҙ алдары ҡараңғылана башланы. М. Тажи. [Ырыҫҡоловтың] куҙ төптәре ауырта, ҡолаҡтары шаулай, тәне таралып төшөп килгән һымаҡ. Н. Мусин.
ҠОЛАҠ ШЕШМӘҺЕ и. диал. ҡар. ҡолаҡбау II, 1- Ҡолаҡ шешмәһен дауалау. Ҡолаҡ шешмәһенән интегеу.
ҠОЛАҠ ЯПРАҒЫ и. анат. ҡар. ҡолаҡ ҡабырсағы. Ҡолаҡ япраҡтарына ҡәҙәр ҡыҙарыу. Н [Ҡыҙ] ирҙәрҙеке кеуек алаптай ҡуллы, хатта ҡолаҡ япраҡтарына тиклем урмәләгән утә лә һипкелле, торғаны бер быжырлы зат кеуек ул. Ғ. Хөсәйенов. Ҡолаҡ япрағы ҡысытһа, буран булыр. Һынамыш. Өйрәкморондоң ҡолаҡ япраҡтары юҡ, ә ҡолаҡ тишектәре һыуға сумғанда йомола. Картотека фондынан.
ҠОЛАҠ ЯРЫУ (ҡолаҡ яр-) (Р: метить; И.: tag; T.: damgalamak) ҡ.
1. Малдың ҡолағын ҡырҡып ин һалыу
□ Метить, ставить метку на ухо. ■ [Аҡһаҡ ҡола:] һыртымды ярып хур иттең, ҡолағым ярып ин иттең. «Аҡһаҡ ҡола».
2. кусм. Бик көслө булып ишетелеү (тауыш,шау-шыу һ. б. тураһында). □ Режет (дерёт) ухо. М Ауыл гөж килеп торҙо. Ҡатын-ҡыҙ, әбей-һәбейҙәр укереп илаша, китеуселәр тәҡбир әйтә, бер ситтәрәк йыр, гармун тауышы ҡолаҡты яра. Б. Бикбай. Тағыла бесәй тауышы ҡолаҡты ярҙы. Ә. Бикчәнтәев. Тап ошо мәлдә ҡолаҡ ярып геуләгән самолёт тауышы ишетелде. Ә. Хәкимов.
ҠОЛАҠ ЯРЫҺЫ (Р: барабанная перепонка; И.: tympanic membrane; T.: kulak zarı) и. анат.
Ҡолаҡтың эсендәге тауышты ҡабул итеү өсөн хеҙмәт иткән йоҡа шекәрә шаршау. □ Барабанная перепонка. Ҡолаҡ ярыһын зарарлау.
ҠОЛАҠ ЯУЛЫҠ (яулығы) (Р: маленький платок; И.: small kerchief; T.: küçük başörtüsü) и. диал.
Бәләкәй яулыҡ. П Маленький платок. Ҡолаҡ яулыҡ бәйләу. Ҡолаҡ яулыҡ һатып алыу.
ҠОЛАН I (Р: светло-коричневый; И.: light brown; T: kula) с.
Һорғолт һары. □ Светло-коричневый, светло-каштановый. Ҡолан сәсле ҡыҙ. ■ Дала ҡәҙерен ҡолан сәсле ҡолан белер, ата ҡәҙерен атай булған улан белер. «Иҙеүкәй менән Мораҙым». [Ҡолансәс] май тасҡығанда, һыйырының майы менән ҡолан сәсен ялтыратып тарар булған. «Ҡуңыр буға».
ҠОЛАН II (Р: кулан; И.: onager; T: kulan) и. зоол.
Йомро тояҡлылар ғаиләһенә ҡараған кәүҙәһе аттан бәләкәйерәк, ишәк ҡойроҡло ҡырағай дала аты. □ Кулан (лат. Equus hemionus). Ҡолан көтөуе. М Мендем генә тауҙың, ай, башына ҡолан менән болан ауларға. Халыҡ йырынан. Дала буйлап ҡолан көтөуе елә. Ә. Хәкимов. • Атаһы болан алмағандың улы ҡолан алмаҫ. Мәҡәл.
ҠОЛАН III (Р: поляна; И.: glade; T.: alan) и.
Асыҡ урын, аҡлан. □ Поляна, лужайка. Ҡоланда уйын ҡороу. ■ Былар икәу [Һарыбайхан менән Ҡарабайхан] йәйен ҡоланда таныша. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу». • Еренә курә ҡоланы, һыуына курә йыланы, ҡыҙына курә кейәуе, өйөнә курә иләге. Әйтем.
ҠОЛАНҠОЙРОҠ (ҡоланҡойроғо) и. бот. ҡар. ҡолонҡойроҡ. ■ Йылғаны шыршы уләне, ҡоланҡойроҡ, курән, ылымыҡ һәм
432
3. Ишетмәгән, һаңғырау. □ Глухой (о человеке). Ҡолаҡһыҙ булып ҡалыу.
ҠОЛАҠ ШАУЛАУ (ҡолаҡ шаула ) (Р.: шуметь в ушах; И.: buzz in ears; T.: kulak çınlaması) ҡ.
Ауырыу сәбәпле ҡолаҡ геү итеп тороу
□ Шуметь в ушах. // Шум в ушах. ■ Ҡурше-һенең ныҡлап ярҙам итеуенә ҡарамаҫтан, аслыҡтан хәле бөткән Хисмәтулланың куҙ алды ҡараңғыланды, ҡолағы шауланы. Я. Хамматов. Егеттең ирендәре кипте, ҡолаҡтары шаулап, куҙ алдары ҡараңғылана башланы. М. Тажи. [Ырыҫҡоловтың] куҙ төптәре ауырта, ҡолаҡтары шаулай, тәне таралып төшөп килгән һымаҡ. Н. Мусин.
ҠОЛАҠ ШЕШМӘҺЕ и. диал. ҡар. ҡолаҡбау II, 1- Ҡолаҡ шешмәһен дауалау. Ҡолаҡ шешмәһенән интегеу.
ҠОЛАҠ ЯПРАҒЫ и. анат. ҡар. ҡолаҡ ҡабырсағы. Ҡолаҡ япраҡтарына ҡәҙәр ҡыҙарыу. Н [Ҡыҙ] ирҙәрҙеке кеуек алаптай ҡуллы, хатта ҡолаҡ япраҡтарына тиклем урмәләгән утә лә һипкелле, торғаны бер быжырлы зат кеуек ул. Ғ. Хөсәйенов. Ҡолаҡ япрағы ҡысытһа, буран булыр. Һынамыш. Өйрәкморондоң ҡолаҡ япраҡтары юҡ, ә ҡолаҡ тишектәре һыуға сумғанда йомола. Картотека фондынан.
ҠОЛАҠ ЯРЫУ (ҡолаҡ яр-) (Р: метить; И.: tag; T.: damgalamak) ҡ.
1. Малдың ҡолағын ҡырҡып ин һалыу
□ Метить, ставить метку на ухо. ■ [Аҡһаҡ ҡола:] һыртымды ярып хур иттең, ҡолағым ярып ин иттең. «Аҡһаҡ ҡола».
2. кусм. Бик көслө булып ишетелеү (тауыш,шау-шыу һ. б. тураһында). □ Режет (дерёт) ухо. М Ауыл гөж килеп торҙо. Ҡатын-ҡыҙ, әбей-һәбейҙәр укереп илаша, китеуселәр тәҡбир әйтә, бер ситтәрәк йыр, гармун тауышы ҡолаҡты яра. Б. Бикбай. Тағыла бесәй тауышы ҡолаҡты ярҙы. Ә. Бикчәнтәев. Тап ошо мәлдә ҡолаҡ ярып геуләгән самолёт тауышы ишетелде. Ә. Хәкимов.
ҠОЛАҠ ЯРЫҺЫ (Р: барабанная перепонка; И.: tympanic membrane; T.: kulak zarı) и. анат.
Ҡолаҡтың эсендәге тауышты ҡабул итеү өсөн хеҙмәт иткән йоҡа шекәрә шаршау. □ Барабанная перепонка. Ҡолаҡ ярыһын зарарлау.
ҠОЛАҠ ЯУЛЫҠ (яулығы) (Р: маленький платок; И.: small kerchief; T.: küçük başörtüsü) и. диал.
Бәләкәй яулыҡ. П Маленький платок. Ҡолаҡ яулыҡ бәйләу. Ҡолаҡ яулыҡ һатып алыу.
ҠОЛАН I (Р: светло-коричневый; И.: light brown; T: kula) с.
Һорғолт һары. □ Светло-коричневый, светло-каштановый. Ҡолан сәсле ҡыҙ. ■ Дала ҡәҙерен ҡолан сәсле ҡолан белер, ата ҡәҙерен атай булған улан белер. «Иҙеүкәй менән Мораҙым». [Ҡолансәс] май тасҡығанда, һыйырының майы менән ҡолан сәсен ялтыратып тарар булған. «Ҡуңыр буға».
ҠОЛАН II (Р: кулан; И.: onager; T: kulan) и. зоол.
Йомро тояҡлылар ғаиләһенә ҡараған кәүҙәһе аттан бәләкәйерәк, ишәк ҡойроҡло ҡырағай дала аты. □ Кулан (лат. Equus hemionus). Ҡолан көтөуе. М Мендем генә тауҙың, ай, башына ҡолан менән болан ауларға. Халыҡ йырынан. Дала буйлап ҡолан көтөуе елә. Ә. Хәкимов. • Атаһы болан алмағандың улы ҡолан алмаҫ. Мәҡәл.
ҠОЛАН III (Р: поляна; И.: glade; T.: alan) и.
Асыҡ урын, аҡлан. □ Поляна, лужайка. Ҡоланда уйын ҡороу. ■ Былар икәу [Һарыбайхан менән Ҡарабайхан] йәйен ҡоланда таныша. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу». • Еренә курә ҡоланы, һыуына курә йыланы, ҡыҙына курә кейәуе, өйөнә курә иләге. Әйтем.
ҠОЛАНҠОЙРОҠ (ҡоланҡойроғо) и. бот. ҡар. ҡолонҡойроҡ. ■ Йылғаны шыршы уләне, ҡоланҡойроҡ, курән, ылымыҡ һәм
432