Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том V. 489 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҠОРСАҢҒЫ
3. Өшөү, бәрелеүҙән, сир йәки башҡа нәмәнән мускул тартылыу, йыйырылып ҡатыу; тартышыу □ Сводить судорогой. Ҡорошҡан ҡул. ■ Көҙән йыйырған хәлдә, ҡорошҡан ҡулын ҙур ауырлыҡ менән бөгөп, ул [Сергей] сумкаһын иңенән алды. А. Абдуллин. Был ҡул-аяҡтар нишләп ҡорошоп ҡатҡан, аяҡтар тамам ҡуҙғалмаҫ булған? Ғ. Хөсәйенов, һулҡылдап илайым, тәнем ҡорошҡан, тыйыла алмайым. Р. Камал.
ҠОРОШОУ II (ҡорош-) ҡ. урт. ҡар. ҡороу II. взаимн. от ҡороу II. М Әминдең тау тимерлеген ҡорошҡан, уға ҡорал яһашҡан кеше шул Сураш ағаһы. Ғ. Хөсәйенов.
ҠОРОШТОРОЛОУ (ҡорошторол-) төш. ҡар. ҡороштороу II. страд, от ҡороштороу II. Таҡталарҙан ҡорошторолоу. Я Заһи-ҙә ҡытыршы таҡталарҙан ҡорошторолған .. карауатта ятыусы бер туған апаһы Фатима янына уҙҙы. Ғ. Хәйри.
ҠОРОШТОРОУ I (ҡороштор-) (Р.: съёживать, скорчить; И.: wrinkle / crinkle; T.: büzülmek) ҡ.
1. Тартыу, йыйырыу (тәндең тиреһен). □ Съёживать, сжимать. Кер һабыны ҡулдың тиреһен ҡороштора.
2. Өшөтөп бөршәйтеү, көжрәйтеү. □ Съёживать, скорчить. Һыуыҡ тәнде ҡороштора. М Йөрәктәрен ниндәйҙер һалҡынлыҡ ҡорош-торҙо, ары күтәрелделәр һәм, ҡот осҡос күренешкә тап килеп,.. шаңҡып туҡтап ҡалдылар. Д. Бүләков. Әле генә боҙҙан әрселгән һалҡын һыу бөтә тәнде ҡороштороп, боҙло бармаҡтарын муйынға батыра башланы.
3. Биишева.
3. эйһ. ф. ҡар. ҡорошоу II. безл. от ҡорошоу II. Короштора башланы.
ҠОРОШТОРОУ II (ҡороштор-) (Р: сколачивать что-л. кое-как; И.: knock together; T.: kurmak) ҡ.
Арлы-бирле ялғап ҡороу. □ Сколачивать что.-л. кое-как. Кыуыш ҡороштороу. Сымылдыҡ ҡороштороу. Короштороп ҡуйыу. Короштороп тороу. ■ Күп ғаиләләр еңелсә
генә ҡыуыш йә юл тирмәләрен ҡорошторҙо-лар. Ғ. Хөсәйенов.
ҠОРО ЮЛ АЙЫУ (Р: название родовых подразделений башкир; И.: Bashkir clan names; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Бөрйән, үҫәргән, ҡыпсаҡ ҡәбиләләренең, һамар, Һарытау әлкәһендә йәшәгән ырғыҙ-кәмәлек башҡорттарының аймаҡ исеме. □ Название родовых подразделений башкир. Коро юл айыуҙар ҡоро. Коро юл айыуҙар етәксеһе. Коро юл айыуҙарҙың еңеүе.
ҠОРСАЙЫУ (ҡорсай-, ҡорсая) (Р: сутулиться (от сильного удивления)', И.: stoop; T: sırtını hafifçe kamburlaştırmak) ҡ. диал.
Аптырауҙан, ғәжәпләнеүҙән яурынды бөксәйтеү. □ Сутулиться (от сильного удивления). Аптырап ҡорсайҙы. Корсайып тороу. ■ Ярандарҙың һүҙҙәрен шулай кире ҡаҡҡан, ти, ә тегеләр ҡорсайып, ҡыҙға әйтә киткән, ти. «Урал батыр».
ҠОР САНАҺЫ (Р: лёгкие высокие сани, используемые во время охоты на тетерева; И.: kind of light sleigh; T: bir tür kızak) u.
Ҡорға һунар иткәндә егеп йөрөй торған бейек тырнаҡлы сана. □ Лёгкие высокие сани, используемые во время охоты на тетерева. Кор санаһына егеү. Кор санаһы эшләү. И Кор санаһына яҡшы сбруй менән бына тигән ат еккән Әкбәр шыйлатып килеп .. уҙып китте. Т. Хәйбуллин.
ҠОРСАҢҒЫ (Р: чесотка; И.: scabies; T.: uyuz hastalığı) и. мед.
1. Кеше йәки хайуан тәненә ошо ауырыуҙың талпаны инеүе арҡаһында, сабыртып йәки башҡа төрлө булып барлыҡҡа килгән, ныҡ ҡысыттыра торған йоғошло тире ауырыуы. □ Чесотка. / Чесоточный. Корсаңғы менән ауырыу. Тайҙағы ҡорсаңғы. М Корсаңғы йоғоп, йөнө ҡойолоуҙан тәнен ҡутырлы тире генә ҡаплаған, ябыҡлаған ҡотһоҙ хайуанға оҡшатты уны [Булашов-ты] Һолтанбай. Н. Мусин.
2. күсм. Ябыҡ, йонсоу. □ Тощий, изнурённый. Ш [Нурислам — Хәбетдингә:] Каплан тигәнең дә ҡорсаңғы бесәйҙән ары
489
3. Өшөү, бәрелеүҙән, сир йәки башҡа нәмәнән мускул тартылыу, йыйырылып ҡатыу; тартышыу □ Сводить судорогой. Ҡорошҡан ҡул. ■ Көҙән йыйырған хәлдә, ҡорошҡан ҡулын ҙур ауырлыҡ менән бөгөп, ул [Сергей] сумкаһын иңенән алды. А. Абдуллин. Был ҡул-аяҡтар нишләп ҡорошоп ҡатҡан, аяҡтар тамам ҡуҙғалмаҫ булған? Ғ. Хөсәйенов, һулҡылдап илайым, тәнем ҡорошҡан, тыйыла алмайым. Р. Камал.
ҠОРОШОУ II (ҡорош-) ҡ. урт. ҡар. ҡороу II. взаимн. от ҡороу II. М Әминдең тау тимерлеген ҡорошҡан, уға ҡорал яһашҡан кеше шул Сураш ағаһы. Ғ. Хөсәйенов.
ҠОРОШТОРОЛОУ (ҡорошторол-) төш. ҡар. ҡороштороу II. страд, от ҡороштороу II. Таҡталарҙан ҡорошторолоу. Я Заһи-ҙә ҡытыршы таҡталарҙан ҡорошторолған .. карауатта ятыусы бер туған апаһы Фатима янына уҙҙы. Ғ. Хәйри.
ҠОРОШТОРОУ I (ҡороштор-) (Р.: съёживать, скорчить; И.: wrinkle / crinkle; T.: büzülmek) ҡ.
1. Тартыу, йыйырыу (тәндең тиреһен). □ Съёживать, сжимать. Кер һабыны ҡулдың тиреһен ҡороштора.
2. Өшөтөп бөршәйтеү, көжрәйтеү. □ Съёживать, скорчить. Һыуыҡ тәнде ҡороштора. М Йөрәктәрен ниндәйҙер һалҡынлыҡ ҡорош-торҙо, ары күтәрелделәр һәм, ҡот осҡос күренешкә тап килеп,.. шаңҡып туҡтап ҡалдылар. Д. Бүләков. Әле генә боҙҙан әрселгән һалҡын һыу бөтә тәнде ҡороштороп, боҙло бармаҡтарын муйынға батыра башланы.
3. Биишева.
3. эйһ. ф. ҡар. ҡорошоу II. безл. от ҡорошоу II. Короштора башланы.
ҠОРОШТОРОУ II (ҡороштор-) (Р: сколачивать что-л. кое-как; И.: knock together; T.: kurmak) ҡ.
Арлы-бирле ялғап ҡороу. □ Сколачивать что.-л. кое-как. Кыуыш ҡороштороу. Сымылдыҡ ҡороштороу. Короштороп ҡуйыу. Короштороп тороу. ■ Күп ғаиләләр еңелсә
генә ҡыуыш йә юл тирмәләрен ҡорошторҙо-лар. Ғ. Хөсәйенов.
ҠОРО ЮЛ АЙЫУ (Р: название родовых подразделений башкир; И.: Bashkir clan names; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Бөрйән, үҫәргән, ҡыпсаҡ ҡәбиләләренең, һамар, Һарытау әлкәһендә йәшәгән ырғыҙ-кәмәлек башҡорттарының аймаҡ исеме. □ Название родовых подразделений башкир. Коро юл айыуҙар ҡоро. Коро юл айыуҙар етәксеһе. Коро юл айыуҙарҙың еңеүе.
ҠОРСАЙЫУ (ҡорсай-, ҡорсая) (Р: сутулиться (от сильного удивления)', И.: stoop; T: sırtını hafifçe kamburlaştırmak) ҡ. диал.
Аптырауҙан, ғәжәпләнеүҙән яурынды бөксәйтеү. □ Сутулиться (от сильного удивления). Аптырап ҡорсайҙы. Корсайып тороу. ■ Ярандарҙың һүҙҙәрен шулай кире ҡаҡҡан, ти, ә тегеләр ҡорсайып, ҡыҙға әйтә киткән, ти. «Урал батыр».
ҠОР САНАҺЫ (Р: лёгкие высокие сани, используемые во время охоты на тетерева; И.: kind of light sleigh; T: bir tür kızak) u.
Ҡорға һунар иткәндә егеп йөрөй торған бейек тырнаҡлы сана. □ Лёгкие высокие сани, используемые во время охоты на тетерева. Кор санаһына егеү. Кор санаһы эшләү. И Кор санаһына яҡшы сбруй менән бына тигән ат еккән Әкбәр шыйлатып килеп .. уҙып китте. Т. Хәйбуллин.
ҠОРСАҢҒЫ (Р: чесотка; И.: scabies; T.: uyuz hastalığı) и. мед.
1. Кеше йәки хайуан тәненә ошо ауырыуҙың талпаны инеүе арҡаһында, сабыртып йәки башҡа төрлө булып барлыҡҡа килгән, ныҡ ҡысыттыра торған йоғошло тире ауырыуы. □ Чесотка. / Чесоточный. Корсаңғы менән ауырыу. Тайҙағы ҡорсаңғы. М Корсаңғы йоғоп, йөнө ҡойолоуҙан тәнен ҡутырлы тире генә ҡаплаған, ябыҡлаған ҡотһоҙ хайуанға оҡшатты уны [Булашов-ты] Һолтанбай. Н. Мусин.
2. күсм. Ябыҡ, йонсоу. □ Тощий, изнурённый. Ш [Нурислам — Хәбетдингә:] Каплан тигәнең дә ҡорсаңғы бесәйҙән ары
489