Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VII. 284 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
РИТОРИКА
рик телмәр, Римда киң урын алып, уҫеп китә. Картотека фондынан.
2. Артыҡ күтәренке, ҡабартылған һүҙ ҡулланыу менән айырылып торған. □ Риторический. Риторик телмәр. Риторик тост. Риторик фраза.
РИТОРИКА [рус. < гр. rhetorike] (Р.: риторика; И.: rhetoric; T.: belâgat ilmi) и.
1. Нәфис һүҙ теорияһы; һүҙ оҫталығы тураһындағы фән. □ Риторика. Риторика өйрәнеу. ■ [Ғәбдессәләм ] астрологияны һөймәй генә уҡытты, яратҡаны тәуарих та фәлсәфә, риторика ла мантик ине. Ғ. Ибраһимов.
2. Телмәрҙәге самаһыҙ күтәренкелек, ҡабартылған һүҙҙәр ҡулланыу күренеше. □ Риторика. Абстракт риторика. Ҡоро риторика. Риториканан ҡотолоу. ■ Агитацион характерҙағы декламация риториканан ғына торорға тейеш тугел. Ғ. Хөсәйенов. «Мәскәу — минең йәшлегем»де яҙғайным, һуңынан алып уҡып ҡараһам, ул ҡоро риториканан ғына тора, имеш. М. Садиҡова.
РИТОРИК ҺОРАУ (Р: риторический вопрос; И.: rhetorical question; T.: cevabı beklenilmeyen ve etkili olsun diye kullanılan soru) u.
Оратор телмәрендәге алым: һорау формаһында әйтелгән раҫлау. □ Риторический вопрос. Риторик һорауҙарҙан торған телмәр. Шиғыр риторик һорау менән тамамлана.
РИТУАЛ [рус. < лат. ritualis] и. кит. ҡар. йола. Дини ритуал. Мәжуси ритуал.
■ Сеңләуҙең функцияһы һәм йөкмәткеһе туранан-тура туй ритуалына бәйләнгән. Ә. Харисов. Һалдат бәке менән тағы ла әлеге ритуалын башҡарырға тотондо: аса, яба, бәке йөҙөн сәсенә, тырнағына тейҙереп ала, утә курергә тырышып, ҡояшҡа, тотоп ҡарай. X. Ғиләжев.
РИҮӘЙӘТ [ғәр. Sj'jj] (Р: предание; И.: legend; lore; T.: rivayet) и.
Үткән ваҡиғалар тураһында хикәйәләгән һүҙ; хикәйәт. □ Предание. Дини риуәйәт. Быуындан быуынға кускән риуәйәттәр.
■ Сынаяҡ аҫтына иреп йәбешә башлаған май шәм яҡтыһында Мәҙинә ҡулына йырҙар,
риуәйәттәр яҙып барған дәфтәрен, ҡәләмен алды. Т. Ғарипова. [һабрауҙың] белемгә һыуһаған һиҙгер куңеле һәр яңылыҡты, юлдаштары ауыҙынан ишеткән дастандарҙы, ғибрәтле риуәйәттәрҙе, һыу йотҡан ҡом кеуек, һеңдерә барҙы. Ә. Хәкимов.
РИҮӘЙӘТ ИТЕҮ (риүәйәт ит-) (Р: повествовать; И.: narrate; T: hikaye etmek) ҡ.
Хикәйәләп һөйләү. □ Повествовать. ■ Ҡоролтай Өфөгә 40 саҡрым Ҡалмыш йылғаһы буйында Урҙа тигән ерҙә булғанлығы риуәйәт ителә. Хикәйәттән.
РИФ [рус. < нем. Riff\ (Р: риф; И.: reef; Т.: körkaya) и.
Диңгеҙ төбөндәге йәки диңгеҙ өҫтөнә саҡ ҡына сығып торған, караптар өсөн хәүеф тыуҙырған ҡаялар теҙеме. □ Риф. / Рифовый. Мәрйен рифтары, һыу аҫты рифы. ■ Океандағы риф бәләкәй генә булһа ла, карап өсөн ҡурҡыныслы. И. Ғиззәтуллин. Юлда саҡта ҡапыл ғына ҡуҙғалған көслө шторм беҙҙең карапты ҡурҡыныс рифтарға ҡарай этә. И. Насыри.
РИФМА [рус. < гр. rhythmos} (Р: рифма; И.: rhyme; T.: uyak) и.
Шиғырҙа юл аҙағындағы һүҙҙәрҙең үҙ-ара ауаздашлығы. □ Рифма. Ҡушар рифмалар. Рифма һайлау. Ҡушма рифма. Теуәл рифма. ■ Ун туғыҙ ижекле формала .. рифма өс ижекле булырға тейеш, баҫым һуңғы ижеккә төшә. Й. Гәрәй. [Рәшиттең] өҫтәле лә, лампочкаһы ла бар унда [верандала], таңға тиклем яҙышып ултырырға, оло ләззәт менән рифмалар тулҡынында сайҡалырға мөмкин. Б. Рафиҡов.
РИФМАЛАУ (рифмала-) (Р: рифмовать; И.: rhyme; T.: uyaklı yapmak) ҡ.
Рифмаға һалыу, ялғауҙарҙы үҙ-ара ауаздаш итеү. □ Рифмовать. Шиғырҙы рифмалау. Рифмалап яҙыу. ■ Ҡарттың куңеле кутәренке икәнен рифмалап һөйләшеуҙән генә тугел, бер тиклем эскә батыуға ҡарамаҫтан, көлөбөрәк торған куҙҙәренән дә белеп була ине. С. Агиш.
РИФМАЛАШЫУ (рифмалаш-) (Р: рифмоваться; И.: rhyme; T.: uyaklı olmak) ҡ.
Рифма тап килеү, ялғауҙар үҙ-ара ауаздаш булыу. □ Рифмоваться. Был һуҙҙәр
284
рик телмәр, Римда киң урын алып, уҫеп китә. Картотека фондынан.
2. Артыҡ күтәренке, ҡабартылған һүҙ ҡулланыу менән айырылып торған. □ Риторический. Риторик телмәр. Риторик тост. Риторик фраза.
РИТОРИКА [рус. < гр. rhetorike] (Р.: риторика; И.: rhetoric; T.: belâgat ilmi) и.
1. Нәфис һүҙ теорияһы; һүҙ оҫталығы тураһындағы фән. □ Риторика. Риторика өйрәнеу. ■ [Ғәбдессәләм ] астрологияны һөймәй генә уҡытты, яратҡаны тәуарих та фәлсәфә, риторика ла мантик ине. Ғ. Ибраһимов.
2. Телмәрҙәге самаһыҙ күтәренкелек, ҡабартылған һүҙҙәр ҡулланыу күренеше. □ Риторика. Абстракт риторика. Ҡоро риторика. Риториканан ҡотолоу. ■ Агитацион характерҙағы декламация риториканан ғына торорға тейеш тугел. Ғ. Хөсәйенов. «Мәскәу — минең йәшлегем»де яҙғайным, һуңынан алып уҡып ҡараһам, ул ҡоро риториканан ғына тора, имеш. М. Садиҡова.
РИТОРИК ҺОРАУ (Р: риторический вопрос; И.: rhetorical question; T.: cevabı beklenilmeyen ve etkili olsun diye kullanılan soru) u.
Оратор телмәрендәге алым: һорау формаһында әйтелгән раҫлау. □ Риторический вопрос. Риторик һорауҙарҙан торған телмәр. Шиғыр риторик һорау менән тамамлана.
РИТУАЛ [рус. < лат. ritualis] и. кит. ҡар. йола. Дини ритуал. Мәжуси ритуал.
■ Сеңләуҙең функцияһы һәм йөкмәткеһе туранан-тура туй ритуалына бәйләнгән. Ә. Харисов. Һалдат бәке менән тағы ла әлеге ритуалын башҡарырға тотондо: аса, яба, бәке йөҙөн сәсенә, тырнағына тейҙереп ала, утә курергә тырышып, ҡояшҡа, тотоп ҡарай. X. Ғиләжев.
РИҮӘЙӘТ [ғәр. Sj'jj] (Р: предание; И.: legend; lore; T.: rivayet) и.
Үткән ваҡиғалар тураһында хикәйәләгән һүҙ; хикәйәт. □ Предание. Дини риуәйәт. Быуындан быуынға кускән риуәйәттәр.
■ Сынаяҡ аҫтына иреп йәбешә башлаған май шәм яҡтыһында Мәҙинә ҡулына йырҙар,
риуәйәттәр яҙып барған дәфтәрен, ҡәләмен алды. Т. Ғарипова. [һабрауҙың] белемгә һыуһаған һиҙгер куңеле һәр яңылыҡты, юлдаштары ауыҙынан ишеткән дастандарҙы, ғибрәтле риуәйәттәрҙе, һыу йотҡан ҡом кеуек, һеңдерә барҙы. Ә. Хәкимов.
РИҮӘЙӘТ ИТЕҮ (риүәйәт ит-) (Р: повествовать; И.: narrate; T: hikaye etmek) ҡ.
Хикәйәләп һөйләү. □ Повествовать. ■ Ҡоролтай Өфөгә 40 саҡрым Ҡалмыш йылғаһы буйында Урҙа тигән ерҙә булғанлығы риуәйәт ителә. Хикәйәттән.
РИФ [рус. < нем. Riff\ (Р: риф; И.: reef; Т.: körkaya) и.
Диңгеҙ төбөндәге йәки диңгеҙ өҫтөнә саҡ ҡына сығып торған, караптар өсөн хәүеф тыуҙырған ҡаялар теҙеме. □ Риф. / Рифовый. Мәрйен рифтары, һыу аҫты рифы. ■ Океандағы риф бәләкәй генә булһа ла, карап өсөн ҡурҡыныслы. И. Ғиззәтуллин. Юлда саҡта ҡапыл ғына ҡуҙғалған көслө шторм беҙҙең карапты ҡурҡыныс рифтарға ҡарай этә. И. Насыри.
РИФМА [рус. < гр. rhythmos} (Р: рифма; И.: rhyme; T.: uyak) и.
Шиғырҙа юл аҙағындағы һүҙҙәрҙең үҙ-ара ауаздашлығы. □ Рифма. Ҡушар рифмалар. Рифма һайлау. Ҡушма рифма. Теуәл рифма. ■ Ун туғыҙ ижекле формала .. рифма өс ижекле булырға тейеш, баҫым һуңғы ижеккә төшә. Й. Гәрәй. [Рәшиттең] өҫтәле лә, лампочкаһы ла бар унда [верандала], таңға тиклем яҙышып ултырырға, оло ләззәт менән рифмалар тулҡынында сайҡалырға мөмкин. Б. Рафиҡов.
РИФМАЛАУ (рифмала-) (Р: рифмовать; И.: rhyme; T.: uyaklı yapmak) ҡ.
Рифмаға һалыу, ялғауҙарҙы үҙ-ара ауаздаш итеү. □ Рифмовать. Шиғырҙы рифмалау. Рифмалап яҙыу. ■ Ҡарттың куңеле кутәренке икәнен рифмалап һөйләшеуҙән генә тугел, бер тиклем эскә батыуға ҡарамаҫтан, көлөбөрәк торған куҙҙәренән дә белеп була ине. С. Агиш.
РИФМАЛАШЫУ (рифмалаш-) (Р: рифмоваться; И.: rhyme; T.: uyaklı olmak) ҡ.
Рифма тап килеү, ялғауҙар үҙ-ара ауаздаш булыу. □ Рифмоваться. Был һуҙҙәр
284