Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 250
Поиск по словарям
ҠАРАКӨСӨК
М. Кәрим. • Үҙемдеке тигәндә угеҙҙәй ҡара көсөм бар. Әйтем.
2. иҫк. Реакцион ҡарашлы ижтимағи төркөм. □ Общественное движение с реакционными взглядами. ■ Ҡалҡты ысын ҡояш, кипте йәш, ҡапланды ҡара көс йөҙ тубән! Ш. Бабич.
3. миф. Билдәле булмаған мифик көс. □ Тёмная сила, нечисть. ■ Кемдер уҙен һаҡлауҙың самаһын арттырған, бәғзе берәу-ҙәрҙең зиһенен ниндәйҙер ҡара көс томалаған, кемеһелер хәйерһеҙ сәғәттә ҡазалы урынға килеп эләккән. «Һаҡмар», 25 ғинуар 2012.
ҠАРАКӨСӨК (ҡаракөсөгө) (Р: название родового подразделения башкир; И.: name of Bashkir clanal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Эй ҡәбиләһенә ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Каракусюк (название родового подразделения башкир). Ҡаракөсөк аймағы башҡорто. Ҡаракөсөк аймағынан булыу. Ҡаракөсөк аймағынан сығыу.
ҠАРА КҮГӘҮЕН (Р: кроволиз; И.: һае-matopota; T: sığır sineği) и. зоол.
Рәсәйҙең бөтә урындарында осрай, йәйҙең икенсе яртыһында малға һәм кешегә ябырыла торған ике ҡанатлы себен. □ Кроволиз, дождёвка (лат. Haematopotd). Ҡара кугәуен тешләне. Ҡара кугәуендәр ябырылды. Ҡара кугәуендәр оса.
ҠАРА КҮҘЛЕК (күҙлеге) (Р: солнцезащитные очки; И.: sun glasses; T.: güneş gözlüğü) и.
1. Күҙҙе ҡояштан йәки башҡа тәьҫирҙән һаҡлау өсөн кейә торған күҙлек. □ Солнцезащитные очки. Ҡара куҙлек кейеп алған. Ҡояш куҙгә төшә башлағас, ҡара куҙлегемде кейеп алдым. Я Альпинистар, ҡарҙан сағылған ҡояштың ультрафиолет нурҙарынан һуҡырайып ҡуймаҫ өсөн, ҡара куҙлек кейә. «Аҡбуҙат», 22 май 2012.
2. кусм. Өмөтһөҙлөк менән һуғарылған ҡараш. □ Пессимистические взгляды. Ҡара куҙлек аша куреу. М Тикшереуселәр килеп, ҡара куҙлек кейгән әбей портретын кургәс, рәссамға [Әхмәт Лотфуллинға],
һин ни эшләп беҙҙең илгә ҡара куҙлек аша ҡарайһың, тип бәйләнеп, уны кургәҙмәнән алдыртҡандар. «Йәшлек», 20 август 2008. Ләкин, тормош, йыйынмайым һис тә, һис тә ҡара куҙлек кейергә. Ғ. Рамазанов.
ҠАРАКҮЛ (Р: каракуль; И.: astrakhan fur, Karakul; T: astragan) и.
1. зоол. Ҡыҫҡа ғына бөҙрә йөнлө, затлы һарыҡ тоҡомо. □ Каракуль. Ҡара ҡараҡул, һоро каракул. Ҡаракул һарығы урсетеу.
2. Шул һарыҡтың бәрәстәренән алынған ҡиммәтле тире. □ Каракуль (мех). / Каракулевый. Ҡаракул бурек кейеу. Ҡаракул бурек тектереу. ■ Юламанов .. ҡаракул буркенең ҡолаҡсынын төшөргән. Н. Мусин.
ҠАРАКҮЛСЕЛЕК (ҡаракүл сел еге) (Р: каракулеводство; И.: astrakhan sheep breeding; T: astragan yetiştirilmesi) u.
Ҡаракүл һарыҡтары үрсетеү эше. □ Каракулеводство. / Каракулеводческий. Ҡа-ракулселек менән шөғөлләнеу. Ҡаракулселек шөғөлө. Ауыл хужалығының ҡаракулселек тармағы.
ҠАРАКҮЛСӘ (Р: каракульча; И.: broadtail; T.: karagül derisi) и.
Етлекмәй тыуған ҡаракүл бәрәсенең тиреһе. □ Каракульча (шкурки выкидышей в последний период суягности или плодов, извлечённых из утробы забитых на мясо суягных маток). Ҡаракулсәнән тегеу. Ҡаракулсә эшкәртеу. Ҡаракулсәне алыу.
ҠАРАҠ I (ҡарағы) (Р: вор; И.: thief; Т.: hırsız) и.
1. Кеше малын урлау менән шөғөлләнгән кеше; бур. □ Вор, жулик. / Воровской, жульнический. Ҡеҫә ҡарағы. М Аҡселән буйына ғына тугел, йөҙәр саҡрымдағы тирә-яҡ ауылдарҙың да теңкәһенә тейгән Мәм-бәтша ҡараҡ бар ине. Б. Бикбай. Әхмәт — бынан бер нисә йыл элек ҙур дан алған уҫал ҡараҡ ул.Ү. Сәләм. • Ҡараҡ куҙенә ҡараңғы танһыҡ. Мәҡәл. Ҡараҡтың бурке яна. Әйтем. Ҡараҡ урлар әйбер табалмаһа, уҙ буреген уҙе урлай, ти. Мәҡәл. Ҡунаҡ төшһә төшһөн, ҡараҡ төшмәһен. Әйтем.
250
М. Кәрим. • Үҙемдеке тигәндә угеҙҙәй ҡара көсөм бар. Әйтем.
2. иҫк. Реакцион ҡарашлы ижтимағи төркөм. □ Общественное движение с реакционными взглядами. ■ Ҡалҡты ысын ҡояш, кипте йәш, ҡапланды ҡара көс йөҙ тубән! Ш. Бабич.
3. миф. Билдәле булмаған мифик көс. □ Тёмная сила, нечисть. ■ Кемдер уҙен һаҡлауҙың самаһын арттырған, бәғзе берәу-ҙәрҙең зиһенен ниндәйҙер ҡара көс томалаған, кемеһелер хәйерһеҙ сәғәттә ҡазалы урынға килеп эләккән. «Һаҡмар», 25 ғинуар 2012.
ҠАРАКӨСӨК (ҡаракөсөгө) (Р: название родового подразделения башкир; И.: name of Bashkir clanal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Эй ҡәбиләһенә ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Каракусюк (название родового подразделения башкир). Ҡаракөсөк аймағы башҡорто. Ҡаракөсөк аймағынан булыу. Ҡаракөсөк аймағынан сығыу.
ҠАРА КҮГӘҮЕН (Р: кроволиз; И.: һае-matopota; T: sığır sineği) и. зоол.
Рәсәйҙең бөтә урындарында осрай, йәйҙең икенсе яртыһында малға һәм кешегә ябырыла торған ике ҡанатлы себен. □ Кроволиз, дождёвка (лат. Haematopotd). Ҡара кугәуен тешләне. Ҡара кугәуендәр ябырылды. Ҡара кугәуендәр оса.
ҠАРА КҮҘЛЕК (күҙлеге) (Р: солнцезащитные очки; И.: sun glasses; T.: güneş gözlüğü) и.
1. Күҙҙе ҡояштан йәки башҡа тәьҫирҙән һаҡлау өсөн кейә торған күҙлек. □ Солнцезащитные очки. Ҡара куҙлек кейеп алған. Ҡояш куҙгә төшә башлағас, ҡара куҙлегемде кейеп алдым. Я Альпинистар, ҡарҙан сағылған ҡояштың ультрафиолет нурҙарынан һуҡырайып ҡуймаҫ өсөн, ҡара куҙлек кейә. «Аҡбуҙат», 22 май 2012.
2. кусм. Өмөтһөҙлөк менән һуғарылған ҡараш. □ Пессимистические взгляды. Ҡара куҙлек аша куреу. М Тикшереуселәр килеп, ҡара куҙлек кейгән әбей портретын кургәс, рәссамға [Әхмәт Лотфуллинға],
һин ни эшләп беҙҙең илгә ҡара куҙлек аша ҡарайһың, тип бәйләнеп, уны кургәҙмәнән алдыртҡандар. «Йәшлек», 20 август 2008. Ләкин, тормош, йыйынмайым һис тә, һис тә ҡара куҙлек кейергә. Ғ. Рамазанов.
ҠАРАКҮЛ (Р: каракуль; И.: astrakhan fur, Karakul; T: astragan) и.
1. зоол. Ҡыҫҡа ғына бөҙрә йөнлө, затлы һарыҡ тоҡомо. □ Каракуль. Ҡара ҡараҡул, һоро каракул. Ҡаракул һарығы урсетеу.
2. Шул һарыҡтың бәрәстәренән алынған ҡиммәтле тире. □ Каракуль (мех). / Каракулевый. Ҡаракул бурек кейеу. Ҡаракул бурек тектереу. ■ Юламанов .. ҡаракул буркенең ҡолаҡсынын төшөргән. Н. Мусин.
ҠАРАКҮЛСЕЛЕК (ҡаракүл сел еге) (Р: каракулеводство; И.: astrakhan sheep breeding; T: astragan yetiştirilmesi) u.
Ҡаракүл һарыҡтары үрсетеү эше. □ Каракулеводство. / Каракулеводческий. Ҡа-ракулселек менән шөғөлләнеу. Ҡаракулселек шөғөлө. Ауыл хужалығының ҡаракулселек тармағы.
ҠАРАКҮЛСӘ (Р: каракульча; И.: broadtail; T.: karagül derisi) и.
Етлекмәй тыуған ҡаракүл бәрәсенең тиреһе. □ Каракульча (шкурки выкидышей в последний период суягности или плодов, извлечённых из утробы забитых на мясо суягных маток). Ҡаракулсәнән тегеу. Ҡаракулсә эшкәртеу. Ҡаракулсәне алыу.
ҠАРАҠ I (ҡарағы) (Р: вор; И.: thief; Т.: hırsız) и.
1. Кеше малын урлау менән шөғөлләнгән кеше; бур. □ Вор, жулик. / Воровской, жульнический. Ҡеҫә ҡарағы. М Аҡселән буйына ғына тугел, йөҙәр саҡрымдағы тирә-яҡ ауылдарҙың да теңкәһенә тейгән Мәм-бәтша ҡараҡ бар ине. Б. Бикбай. Әхмәт — бынан бер нисә йыл элек ҙур дан алған уҫал ҡараҡ ул.Ү. Сәләм. • Ҡараҡ куҙенә ҡараңғы танһыҡ. Мәҡәл. Ҡараҡтың бурке яна. Әйтем. Ҡараҡ урлар әйбер табалмаһа, уҙ буреген уҙе урлай, ти. Мәҡәл. Ҡунаҡ төшһә төшһөн, ҡараҡ төшмәһен. Әйтем.
250