Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 57
Поиск по словарям
ҡ
Ҡ [ҡы] (Р.: пятнадцатая буква башкирского алфавита; И.: the fifteenth letter of the Bashkir alphabet; T: Başkurt alfabesinin on beşinci harfi).
Башҡорт алфавитының ун бишенсе хәрефе, шартлаулы, артҡы аңҡау, һаңғырау [ҡ] тартынҡы өнөн билдәләй. Ҙур (баш) хәреф — Ҡ, бәләкәй — ҡ формаһында яҙыла. □ Пятнадцатая буква башкирского алфавита. Ҡ хәрефенең яҙылышы. Телмәрҙә [ҡ] менән [ғ] сиратлаша.
ҠАБА I (Р.: пряслице, прялка с гребнем; И.: distaff with a comb; T: öreke ile tarak) и.
Киндер йәки етендән еп иләү өсөн ҡулланылған тараҡ башлы ҡолға. □ Пряслице, прялка с гребнем. Ҡаба алып тороу. Ҡаба эшләтеү. ■ Еп иләгән әбей орсоғо менән ҡабаһын мөйөшкә һөйәне лә урынынан торҙо. Я. Хамматов. • Ҡапҡам төбөнә туй еткән, ҡаба, орсоғом ҡайҙа икән? Әйтем.
ҠАБАН (Р: часть деревянной сохи; И.: part of a wooden plough; T.: ahşap karasabanın bir kısmı) и.
1. Ағас һабандың кәҫ таҡтаһын беркетеп ҡуя торған кәкре ағас. □ Часть деревянной сохи, при помощи которой прикрепляется лемех к раме плуга, һабан ҡабаһы һынып сыҡҡан.
2. Ҡаушырып, ҡоршап ҡуйған мөйөштө беркетә торған кәкре тимер. □ Угольник. Ҡаба менән ҡоршалған өй. Өҫтәлде ҡаба менән ҡоршау.
ҠАБА АРТЫ (Р.: остаток конопли или льна на гребне; И.: residue of hemp or flax on a comb; T.: tarantı) и.
Киндер йәки етендең ҡабанан үткәргәндән һуң ҡалған сүбәге. □ Остаток конопли или льна на гребне после очёски. Ҡаба артын йыйнау. Был киндерҙең ҡаба арты куп.
ҠАБАҒАН I (Р: злой; И.: wicked; T.: kötü kalpli) с. һөйл.
Тешләй торған ғәҙәтле (эт һ. б. хайуандарға ҡарата). □ Злой, лютый, кусачий (о животных). Ҡабаған эт. • Ҡабағандан ҡаптырма, тибәгәндән типтермә, сәсәндәр -ҙән алдырма, уҙ эшеңде ҡалдырма. Бер ҡулың майҙа булһын, бер ҡулың балда булһын. Туй һамағы.
ҠАБАҒАН II (Р.: злой дух умершего; И.: spirit of the dead; T: ölünün ruhu) и. миф.
Мифологияла үҙ үлеме менән үлмәгән яман кешенең рухы. □ Дух умершего не своей смертью; кабаган. Ҡабағандар өйөрө. Н Ышаныуҙар буйынса, аҫҡы донъяла улем эйәһе, ҡабағандар, йылан, саяндар йәшәй. Башҡорт мифологияһынан.
ҠАБАҒАН ҺҮҘ (Р: грубое слово; И.: gross word; T: kötü söz) и.
Тупаҫ, яман һүҙ. □ Грубое слово. Ҡабаған һуҙҙән әрнеу. ■ [Биш бер туған] шул тиклем татыу булған, бер-беренә бер ҡабаған һуҙ әйтмәгән. Әкиәттән.
ҠАБАҒАС и. ҡар. ҡаба II, 1. һабан ҡабағасы.
ҠАБАЙ и. зоол. диал. ҡар. ағуна. Ҡа-бай — бик йылғыр, һиҙгер ҡош.
57
Ҡ [ҡы] (Р.: пятнадцатая буква башкирского алфавита; И.: the fifteenth letter of the Bashkir alphabet; T: Başkurt alfabesinin on beşinci harfi).
Башҡорт алфавитының ун бишенсе хәрефе, шартлаулы, артҡы аңҡау, һаңғырау [ҡ] тартынҡы өнөн билдәләй. Ҙур (баш) хәреф — Ҡ, бәләкәй — ҡ формаһында яҙыла. □ Пятнадцатая буква башкирского алфавита. Ҡ хәрефенең яҙылышы. Телмәрҙә [ҡ] менән [ғ] сиратлаша.
ҠАБА I (Р.: пряслице, прялка с гребнем; И.: distaff with a comb; T: öreke ile tarak) и.
Киндер йәки етендән еп иләү өсөн ҡулланылған тараҡ башлы ҡолға. □ Пряслице, прялка с гребнем. Ҡаба алып тороу. Ҡаба эшләтеү. ■ Еп иләгән әбей орсоғо менән ҡабаһын мөйөшкә һөйәне лә урынынан торҙо. Я. Хамматов. • Ҡапҡам төбөнә туй еткән, ҡаба, орсоғом ҡайҙа икән? Әйтем.
ҠАБАН (Р: часть деревянной сохи; И.: part of a wooden plough; T.: ahşap karasabanın bir kısmı) и.
1. Ағас һабандың кәҫ таҡтаһын беркетеп ҡуя торған кәкре ағас. □ Часть деревянной сохи, при помощи которой прикрепляется лемех к раме плуга, һабан ҡабаһы һынып сыҡҡан.
2. Ҡаушырып, ҡоршап ҡуйған мөйөштө беркетә торған кәкре тимер. □ Угольник. Ҡаба менән ҡоршалған өй. Өҫтәлде ҡаба менән ҡоршау.
ҠАБА АРТЫ (Р.: остаток конопли или льна на гребне; И.: residue of hemp or flax on a comb; T.: tarantı) и.
Киндер йәки етендең ҡабанан үткәргәндән һуң ҡалған сүбәге. □ Остаток конопли или льна на гребне после очёски. Ҡаба артын йыйнау. Был киндерҙең ҡаба арты куп.
ҠАБАҒАН I (Р: злой; И.: wicked; T.: kötü kalpli) с. һөйл.
Тешләй торған ғәҙәтле (эт һ. б. хайуандарға ҡарата). □ Злой, лютый, кусачий (о животных). Ҡабаған эт. • Ҡабағандан ҡаптырма, тибәгәндән типтермә, сәсәндәр -ҙән алдырма, уҙ эшеңде ҡалдырма. Бер ҡулың майҙа булһын, бер ҡулың балда булһын. Туй һамағы.
ҠАБАҒАН II (Р.: злой дух умершего; И.: spirit of the dead; T: ölünün ruhu) и. миф.
Мифологияла үҙ үлеме менән үлмәгән яман кешенең рухы. □ Дух умершего не своей смертью; кабаган. Ҡабағандар өйөрө. Н Ышаныуҙар буйынса, аҫҡы донъяла улем эйәһе, ҡабағандар, йылан, саяндар йәшәй. Башҡорт мифологияһынан.
ҠАБАҒАН ҺҮҘ (Р: грубое слово; И.: gross word; T: kötü söz) и.
Тупаҫ, яман һүҙ. □ Грубое слово. Ҡабаған һуҙҙән әрнеу. ■ [Биш бер туған] шул тиклем татыу булған, бер-беренә бер ҡабаған һуҙ әйтмәгән. Әкиәттән.
ҠАБАҒАС и. ҡар. ҡаба II, 1. һабан ҡабағасы.
ҠАБАЙ и. зоол. диал. ҡар. ағуна. Ҡа-бай — бик йылғыр, һиҙгер ҡош.
57