Академический словарь башкирского языка. Том VII. Страница 605
Поиск по словарям
СӨЛӘЙМӘН БАБАЙ
СӨКҮНӘТ ҠЫЛЫУ (сөкүнәт ҡыл-) ҡ. ҡар. сөкүт итеү. Халыҡ сөкүнәт ҡылды.
СӨКҮТ [ғәр. ‘тын тороу’] (Р.: молчание; И.: silence; T.: susma) и. иҫк.
Өнһөҙ хәл-торош. □ Молчание. ■ Инде уткән йәш ғумерҙе уйламауҙан йәм табам, бик куп эштәрҙә секут менән ҡалыуҙан йәм табам. М. Ғафури.
СӨКҮТ ИТЕҮ (сөкүт ит-) (Р.: молчать;
И.: keep silent; tell nothing, say nothing; T.: susmak) ҡ.
Өндәшмәй, шым тороу. □ Молчать. ■ Faca кеби булып телһеҙ, секут ит, нә ерҙә ҡуйһалар, анда ҫәбут ит (ҡуҙғалма). Һ. Салихов.
СӨКҮТ ҠЫЛЫУ (сөкүт ҡыл-) ҡ. ҡар. сөкүт итеү. Секут ҡылыу — иң уңайлыһы. Өйгә ингәс тә секут ҡылдылар.
СӨКӘЛ I и. диал. ҡар. сөмбәй. Йылға секәле. Секәлдә һыу инеу.
СӨКӘЛ II (Р: щиколотка; И.: knucklebone; dibs; T.: aşık kemiği) и. диал. ҡар. бәкәл I, 1.
Аяҡ башын тоташтырып, сурайып сығып торған быуын һөйәге. □ Щиколотка. Секәле сыҡҡан. Йыуан сөкәл.
СӨКӘЛСӘЙ и. диал. ҡар. сөкәл II. Сө-кәлсәй быуыны.
СӨКӘЛТ (Р: резко; И.: sharply; T.: ansızın, aniden, birden) р.
Киҫкен рәүештә, ҡапыл. □ Резко, внезапно. Секәлт һикереу. ■ Йылғаны сыҡҡас та юл икегә айырылды. Нурйән көнбайышҡа, секәлт һулға боролған .. юлға төштө. С. Кулибай.
СӘКӘЛӘЙ и. диал. ҡар. сәкән I. Сәкәләй һуғыу. Сәкәләй уйнау. Ағас сәкәләй.
СӨКӘНЛӘҮ (сөкәнлә-) (Р: горбиться;
И.: hump; hunch; T.: kamburlaşmak) ҡ. диал. ҡар. бөкрәнләү 1.
Көмрәйеп йөрөү. □ Горбиться, сутулиться. Таяҡҡа таянып сөкәнләу. ■ Муллағәли бабайҙың, .. нисә килһәң дә, аласығында һөйләнә-һөйләнә сөкәнләп йөрөгән көнө. Р. Солтангәрәев.
сөкәтә и. зоол. диал. ҡар. сусый. Сәкетә ҡармаҡлау. Кул сөкәтәһе. Сөкәтә бешереу.
СӨЛДӨРСӨМӘК (сөлдөрсөмәге) (Р: четыре; И.: finger four; T.: ‘dört’) и.
Бармаҡтарҙы һанап әйтемләгәндә, сығанаҡ бармаҡҡа тура килгән һүҙ. □ Четыре (слово, которое попадает на безымянный палец при считалке).
СӘЛКӘР (Р: пёстрый; И.: variegated; motley; T.: alaca) с. диал. ҡар. сыбар 1.
Бер төҫтәге ерлеккә икенсе төҫ төшкән (ат төҫөнә ҡарата). □ Пёстрый (о масти лошади). Сәлкәр ат. Бейәнең сәлкәрен һайлап алды. Сәлкәр генә бер бейәм бар.
СӨЛСӘ (Р.: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan names; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Бөрйән ҡәбиләһенә ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений племени бурзян. Сөлсә араһына ҡарау. Сөлсә араһы байрамы. Сөлсәләр сабынлығы.
СӨЛҮК (сөлүге) [ғәр. (Р: поступок; И.: act; deed; T.: davranış, hareket) и. иҫк. ҡар. ҡылыҡ 1.
Ҡылған эш, ҡыланыш. □ Поступок, проделка. ■ Милләттәштәр, иттифаҡҡа беҙ киләйек, хәбел элмәтин сөлугенә беҙ теҙеләйек. С. Яҡшығолов.
СӨЛӘЙМӘ (Р.: белладонна; И.: black cherry; T.: güzelavrat otu) и. бот. диал. ҡар. эт еләге.
Оҙонлоғо 1—2 метрға еткән, көрән күк йәки һары төҫтәге ағыулы емеше булған күп йыллыҡ үҫемлек. □ Белладонна (лат. Atropa belladonna). Сөләймә менән ағыуланыу. Сөләймәнең емеше ағыулы була.
СӨЛӘЙМӘН [ғәр. >4-1 (Р.: лосось; И.: salmon; T.: som) и. зоол.
1. Ҡыҙғылт итле диңгеҙ балығы; һөләймән. □ Лосось (лат. Salmo). Сөләймән аулау. Сөләймән ите. Сөләймән ҡиммәтле балыҡтар рәтенә инә.
2. миф. Һыу эйәһе. □ Дух воды, һыу анаһы Сөләймән.
СӨЛӘЙМӘН БАБАЙ (Р: дух домашней птицы; И.: hobgoblin; T.: Ev iyesi) и. миф.
Ҡош-ҡорт эйәһе. □ Дух домашней птицы. ■ Ҡаҙҙарҙы ултыртҡанда, Сөләймән
605
СӨКҮНӘТ ҠЫЛЫУ (сөкүнәт ҡыл-) ҡ. ҡар. сөкүт итеү. Халыҡ сөкүнәт ҡылды.
СӨКҮТ [ғәр. ‘тын тороу’] (Р.: молчание; И.: silence; T.: susma) и. иҫк.
Өнһөҙ хәл-торош. □ Молчание. ■ Инде уткән йәш ғумерҙе уйламауҙан йәм табам, бик куп эштәрҙә секут менән ҡалыуҙан йәм табам. М. Ғафури.
СӨКҮТ ИТЕҮ (сөкүт ит-) (Р.: молчать;
И.: keep silent; tell nothing, say nothing; T.: susmak) ҡ.
Өндәшмәй, шым тороу. □ Молчать. ■ Faca кеби булып телһеҙ, секут ит, нә ерҙә ҡуйһалар, анда ҫәбут ит (ҡуҙғалма). Һ. Салихов.
СӨКҮТ ҠЫЛЫУ (сөкүт ҡыл-) ҡ. ҡар. сөкүт итеү. Секут ҡылыу — иң уңайлыһы. Өйгә ингәс тә секут ҡылдылар.
СӨКӘЛ I и. диал. ҡар. сөмбәй. Йылға секәле. Секәлдә һыу инеу.
СӨКӘЛ II (Р: щиколотка; И.: knucklebone; dibs; T.: aşık kemiği) и. диал. ҡар. бәкәл I, 1.
Аяҡ башын тоташтырып, сурайып сығып торған быуын һөйәге. □ Щиколотка. Секәле сыҡҡан. Йыуан сөкәл.
СӨКӘЛСӘЙ и. диал. ҡар. сөкәл II. Сө-кәлсәй быуыны.
СӨКӘЛТ (Р: резко; И.: sharply; T.: ansızın, aniden, birden) р.
Киҫкен рәүештә, ҡапыл. □ Резко, внезапно. Секәлт һикереу. ■ Йылғаны сыҡҡас та юл икегә айырылды. Нурйән көнбайышҡа, секәлт һулға боролған .. юлға төштө. С. Кулибай.
СӘКӘЛӘЙ и. диал. ҡар. сәкән I. Сәкәләй һуғыу. Сәкәләй уйнау. Ағас сәкәләй.
СӨКӘНЛӘҮ (сөкәнлә-) (Р: горбиться;
И.: hump; hunch; T.: kamburlaşmak) ҡ. диал. ҡар. бөкрәнләү 1.
Көмрәйеп йөрөү. □ Горбиться, сутулиться. Таяҡҡа таянып сөкәнләу. ■ Муллағәли бабайҙың, .. нисә килһәң дә, аласығында һөйләнә-һөйләнә сөкәнләп йөрөгән көнө. Р. Солтангәрәев.
сөкәтә и. зоол. диал. ҡар. сусый. Сәкетә ҡармаҡлау. Кул сөкәтәһе. Сөкәтә бешереу.
СӨЛДӨРСӨМӘК (сөлдөрсөмәге) (Р: четыре; И.: finger four; T.: ‘dört’) и.
Бармаҡтарҙы һанап әйтемләгәндә, сығанаҡ бармаҡҡа тура килгән һүҙ. □ Четыре (слово, которое попадает на безымянный палец при считалке).
СӘЛКӘР (Р: пёстрый; И.: variegated; motley; T.: alaca) с. диал. ҡар. сыбар 1.
Бер төҫтәге ерлеккә икенсе төҫ төшкән (ат төҫөнә ҡарата). □ Пёстрый (о масти лошади). Сәлкәр ат. Бейәнең сәлкәрен һайлап алды. Сәлкәр генә бер бейәм бар.
СӨЛСӘ (Р.: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan names; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Бөрйән ҡәбиләһенә ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений племени бурзян. Сөлсә араһына ҡарау. Сөлсә араһы байрамы. Сөлсәләр сабынлығы.
СӨЛҮК (сөлүге) [ғәр. (Р: поступок; И.: act; deed; T.: davranış, hareket) и. иҫк. ҡар. ҡылыҡ 1.
Ҡылған эш, ҡыланыш. □ Поступок, проделка. ■ Милләттәштәр, иттифаҡҡа беҙ киләйек, хәбел элмәтин сөлугенә беҙ теҙеләйек. С. Яҡшығолов.
СӨЛӘЙМӘ (Р.: белладонна; И.: black cherry; T.: güzelavrat otu) и. бот. диал. ҡар. эт еләге.
Оҙонлоғо 1—2 метрға еткән, көрән күк йәки һары төҫтәге ағыулы емеше булған күп йыллыҡ үҫемлек. □ Белладонна (лат. Atropa belladonna). Сөләймә менән ағыуланыу. Сөләймәнең емеше ағыулы була.
СӨЛӘЙМӘН [ғәр. >4-1 (Р.: лосось; И.: salmon; T.: som) и. зоол.
1. Ҡыҙғылт итле диңгеҙ балығы; һөләймән. □ Лосось (лат. Salmo). Сөләймән аулау. Сөләймән ите. Сөләймән ҡиммәтле балыҡтар рәтенә инә.
2. миф. Һыу эйәһе. □ Дух воды, һыу анаһы Сөләймән.
СӨЛӘЙМӘН БАБАЙ (Р: дух домашней птицы; И.: hobgoblin; T.: Ev iyesi) и. миф.
Ҡош-ҡорт эйәһе. □ Дух домашней птицы. ■ Ҡаҙҙарҙы ултыртҡанда, Сөләймән
605