Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 98
Поиск по словарям
УҠАЛАУ
уҡаң ҡойолмағандыр, Ринат туғаным, — ти бая килеп һуҙ башлаған өлкәнерәк апай. Н. Мусин. [Бисәләр — Абдрахманға:] Әллә мөгәзәй һыртына һыйыр ҡыуып сыҡҡансы, мәрйәңдең уҡаһы ҡойолор тип ҡурҡаһыңмы? Р. Өмөтбаев. Уҡаһы осмаҫ ҡар. уҡаһы ҡойолмаҫ. Уҡаһы уңмаҫ ҡар. уҡаһы ҡойолмаҫ. ■ [Ирғәле — Ҡыҙрасҡа:] Йә, мыҙылма, бер куреп һөйләшкәндән уҡаң уцмаҫ. Ә. Хәкимов.
УҠАЛАУ I (уҡала-) (Р.: обшивать позументом; И.: braid; T.: şeritlemek) ҡ.
Уҡа ҡушып сигеү, үреү. □ Обшивать позументом, галуном, галунной или позументной тесьмой. Еләндең итәк-еңен уҡалау. ■ Ҡырас матур ялдарыңды уҡаларбыҙ, юрғам. Халыҡ йырынан. Ерән ҡашҡа атҡайым да, башын сайҡай малҡайым, һуғыштарҙан иҙән ҡайтһам, уҡалармын ялҡайың. Халыҡ ижадынан.
УҠАЛАУ II (уҡала-) (Р: тереть; И.: chafe; crumble; T.: ezmek, ufalamak) ҡ. диал. ҡар. ыуыу.
Нимәнелер усҡа һалып ышҡыу. □ Тереть, растереть. М Ҡул менән уҡалаһаң да ярай ҡуян тиреһен. Экспедиция материалдарынан.
УҠАЛСА [рус. околица] (Р: околица; И.: outskirts (of a village); T.: çit) и. диал.
Баҫыу кәртәһе. □ Околица. Уҡалса аръяғында. Уҡалса ҡуйыу. Уҡалсаны йунәтеу.
УҠАЛЫ (Р: обшитый позументом, галуном; И.: braided; T: şeritli, sırmalı) с. этн.
Уҡа менән биҙәлгән, уҡа баҫылған. □ Обшитый позументом, галуном. Алтын уҡалы камзул. М Уның [лётчиктың] өҫтөндә һәр ваҡыт кук йөҙө кеуек зәңгәр һәм ҡояш нурына оҡшаш алтын уҡалы кейем була торғайны. Ә. Бикчәнтәев. Шунда уҡ Этҡолдоң бай бисәһенең .. уҡалы әҙрәс бишмәте эленеп ҡуйылған. Ғ. Дәүләтшин. [Аттың] арҡаларында — семәрле эйәр, ул артҡа шылышмаһын өсөн тушкә уҡалы кумелдерек кейҙерелгән, ҡойроҡ яғында — суҡлы ҡойошҡан. Ғ. Ибраһимов.
УҠА САСАҠ (сасағы) (Р: кутасы; кисти на занавесках, сделанные из позумента; И.:
gimp; kind of braid; T.: perde kenarına dikilen sırmadan yapılmış püskül) и. диал.
Шаршау ситенә уҡанан ҡуйылған суҡ. □ Кутасы; кисти на занавесках, сделанные из позумента. Уҡа сасаҡ менән биҙәу.
УҠА СУҠ (суғы) (Р: бахрома, сделанная из позумента; И.: fringe made of braid; T: sırmadan yapılmış saçak) и. этн.
Уҡанан эшләнгән суҡлы таҫма. □ Бахрома, сделанная из позумента. Уҡа суҡ тағыу. Уҡа суҡ эшләргә өйрәнеу. Уҡа суғы бигерәк матур.
УҠ АТЫМЫ (Р.: расстояние, равное полёту стрелы; И.: arrow's flight length; T: okun uçuş mesafesi kadar) u.
Уҡ осоп барып төшкән арауыҡ. □ Расстояние, равное полёту стрелы. ■ Тимур ғәскәре, боҙ кирмәнде уратып, уҡ атымы ергә тупланды. Ә. Хәкимов.
УҠБАЛЫҠ (уҡбалығы) (Р: стерлядь; И.: sterlet; T.: çığa balığı) и. зоол.
Бикре һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған бик ҡиммәтле аулау балығы; сөгә. □ Стерлядь (лат. Acipenser ruthenus). Уҡбалыҡ ыуылдырығы. Уҡбалыҡ тотоу. ■ Ымыҡ йылғаһының уҡбалығы башҡа йылғаларҙыҡыма ҡарағанда купкә һимеҙ була. И. Насыри.
УҠБАРМАҠ (уҡбармағы) и. диал. ҡар. һуҡ бармаҡ. Уҡбармаҡҡа йөҙөк кейеу. Уҡ-бармаҡты ауырттырыу. Уҡбармаҡҡа шырау кергән.
УҠБАШ (Р: севрюга; И.: starred sturgeon; T.: mersin balığı) и. зоол.
Бикре һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған, оҙон осло моронло, һырт ҡабырға буйы ҡабырсаҡлы Каспий һәм Ҡара диңгеҙ балығы (ыуылдырыҡ сәсергә йылғаға инә). □ Севрюга. / Севрюжий (лат. Acipenser stellatusf Ш Каспий диңгеҙендә һәм Волга тамағында бикре, уҡбаш балыҡтары тотола. Картотека фондынан.
УҠ БАШ (Р: конусообразная юрта; И.: cone-shaped your; T.: konik çadır) и. этн.
Башын ғына ҡороп яһаған кирәгәһеҙ тирмә. □ Конусообразная юрта. ■ Ҡуҙый-курпәс, уҡ баштың тәбер бауына атын бәйләп, уҡ башҡа керҙе, бер аҙ тамаҡ ялғанылар. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу».
98
уҡаң ҡойолмағандыр, Ринат туғаным, — ти бая килеп һуҙ башлаған өлкәнерәк апай. Н. Мусин. [Бисәләр — Абдрахманға:] Әллә мөгәзәй һыртына һыйыр ҡыуып сыҡҡансы, мәрйәңдең уҡаһы ҡойолор тип ҡурҡаһыңмы? Р. Өмөтбаев. Уҡаһы осмаҫ ҡар. уҡаһы ҡойолмаҫ. Уҡаһы уңмаҫ ҡар. уҡаһы ҡойолмаҫ. ■ [Ирғәле — Ҡыҙрасҡа:] Йә, мыҙылма, бер куреп һөйләшкәндән уҡаң уцмаҫ. Ә. Хәкимов.
УҠАЛАУ I (уҡала-) (Р.: обшивать позументом; И.: braid; T.: şeritlemek) ҡ.
Уҡа ҡушып сигеү, үреү. □ Обшивать позументом, галуном, галунной или позументной тесьмой. Еләндең итәк-еңен уҡалау. ■ Ҡырас матур ялдарыңды уҡаларбыҙ, юрғам. Халыҡ йырынан. Ерән ҡашҡа атҡайым да, башын сайҡай малҡайым, һуғыштарҙан иҙән ҡайтһам, уҡалармын ялҡайың. Халыҡ ижадынан.
УҠАЛАУ II (уҡала-) (Р: тереть; И.: chafe; crumble; T.: ezmek, ufalamak) ҡ. диал. ҡар. ыуыу.
Нимәнелер усҡа һалып ышҡыу. □ Тереть, растереть. М Ҡул менән уҡалаһаң да ярай ҡуян тиреһен. Экспедиция материалдарынан.
УҠАЛСА [рус. околица] (Р: околица; И.: outskirts (of a village); T.: çit) и. диал.
Баҫыу кәртәһе. □ Околица. Уҡалса аръяғында. Уҡалса ҡуйыу. Уҡалсаны йунәтеу.
УҠАЛЫ (Р: обшитый позументом, галуном; И.: braided; T: şeritli, sırmalı) с. этн.
Уҡа менән биҙәлгән, уҡа баҫылған. □ Обшитый позументом, галуном. Алтын уҡалы камзул. М Уның [лётчиктың] өҫтөндә һәр ваҡыт кук йөҙө кеуек зәңгәр һәм ҡояш нурына оҡшаш алтын уҡалы кейем була торғайны. Ә. Бикчәнтәев. Шунда уҡ Этҡолдоң бай бисәһенең .. уҡалы әҙрәс бишмәте эленеп ҡуйылған. Ғ. Дәүләтшин. [Аттың] арҡаларында — семәрле эйәр, ул артҡа шылышмаһын өсөн тушкә уҡалы кумелдерек кейҙерелгән, ҡойроҡ яғында — суҡлы ҡойошҡан. Ғ. Ибраһимов.
УҠА САСАҠ (сасағы) (Р: кутасы; кисти на занавесках, сделанные из позумента; И.:
gimp; kind of braid; T.: perde kenarına dikilen sırmadan yapılmış püskül) и. диал.
Шаршау ситенә уҡанан ҡуйылған суҡ. □ Кутасы; кисти на занавесках, сделанные из позумента. Уҡа сасаҡ менән биҙәу.
УҠА СУҠ (суғы) (Р: бахрома, сделанная из позумента; И.: fringe made of braid; T: sırmadan yapılmış saçak) и. этн.
Уҡанан эшләнгән суҡлы таҫма. □ Бахрома, сделанная из позумента. Уҡа суҡ тағыу. Уҡа суҡ эшләргә өйрәнеу. Уҡа суғы бигерәк матур.
УҠ АТЫМЫ (Р.: расстояние, равное полёту стрелы; И.: arrow's flight length; T: okun uçuş mesafesi kadar) u.
Уҡ осоп барып төшкән арауыҡ. □ Расстояние, равное полёту стрелы. ■ Тимур ғәскәре, боҙ кирмәнде уратып, уҡ атымы ергә тупланды. Ә. Хәкимов.
УҠБАЛЫҠ (уҡбалығы) (Р: стерлядь; И.: sterlet; T.: çığa balığı) и. зоол.
Бикре һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған бик ҡиммәтле аулау балығы; сөгә. □ Стерлядь (лат. Acipenser ruthenus). Уҡбалыҡ ыуылдырығы. Уҡбалыҡ тотоу. ■ Ымыҡ йылғаһының уҡбалығы башҡа йылғаларҙыҡыма ҡарағанда купкә һимеҙ була. И. Насыри.
УҠБАРМАҠ (уҡбармағы) и. диал. ҡар. һуҡ бармаҡ. Уҡбармаҡҡа йөҙөк кейеу. Уҡ-бармаҡты ауырттырыу. Уҡбармаҡҡа шырау кергән.
УҠБАШ (Р: севрюга; И.: starred sturgeon; T.: mersin balığı) и. зоол.
Бикре һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған, оҙон осло моронло, һырт ҡабырға буйы ҡабырсаҡлы Каспий һәм Ҡара диңгеҙ балығы (ыуылдырыҡ сәсергә йылғаға инә). □ Севрюга. / Севрюжий (лат. Acipenser stellatusf Ш Каспий диңгеҙендә һәм Волга тамағында бикре, уҡбаш балыҡтары тотола. Картотека фондынан.
УҠ БАШ (Р: конусообразная юрта; И.: cone-shaped your; T.: konik çadır) и. этн.
Башын ғына ҡороп яһаған кирәгәһеҙ тирмә. □ Конусообразная юрта. ■ Ҡуҙый-курпәс, уҡ баштың тәбер бауына атын бәйләп, уҡ башҡа керҙе, бер аҙ тамаҡ ялғанылар. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу».
98