Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том V. 299 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҠАРТАЙМЫШ
Р. Солтангәрәев. Ҡарт бүре күпте күргән, ныҡ йышылған кеше. □ Старый волк. ■ Был минутта карт буре, ауыҙындағы төрөпкәһен ыскындырмайынса төтәтеп, коткарыу туңәрәге өҫтөндә пристангә табан йөҙөп килә ине. Й. Солтанов. Ҡарт иҫәр әрләгәндә, шелтәләгәндә әйтелә. □ Старый дурак. М [Козин:] Китте, Галя, китте. Борсолма... Ул [Нина] һәйбәт йөрөп кайтыр... Ғәфу ит мин карт иҫәрҙе. Н. Мусин. Ҡарт көндә оло йәшкә еткән саҡта, ҡартлыҡта; ҡартайған көндә. □ На староста лет, на закате дней. М Улар [Ғәлләм ағай менән Фәузиә еңгә], бер яктан, карт көндәрендә көнкуреш эштәренең бөтөнләй уҙ өҫтәренә йөкләнеп калыуын, икенсе яктан, берҙән-бер улдарынан айырылыуҙарын уйлап кайғырыштылар. М. Ғафури. Борон булған, ти, бер бабай менән бер әбей. Карт көндәрендә булған, ти, уларҙың бер улдары. Әкиәттән. • Баланан бәхетең булһа, карт көнөңдә йәш итер. Мәҡәл. Ҡарт төлкө үҙен алдатмай торған, бик хәйләкәр кеше. □ Хитрый лис. ■ Ғәйникамал ишек яғын шәйләне, карт төлкө Егорҙан уның был карашы ла ситтә калманы. 3. Ураҡсин. Ер аҫтында йылан көйшәгәнде лә һиҙәлер был карт төлкө. И. Ғиззәтуллин. • Ҡарт төлкө капканға төшмәҫ. Мәҡәл.
ҠАРТА I (Р.: толстая кишка лошади; И.: horse’s rectum; T.: tayın kalın bağırsağı) u.
1. анат. Йылҡы малының йыуан эсәге. □ Толстая кишка лошади. Оло карта. Такыя карта. Карта таҙартыу. Йылкы картаһын йыуып алыу. Ҡарта бешереу.
2. этн. кул. Шул эсәкте йыуып, майын тышҡа әйләндереп бешерелгән ашамлыҡ. □ Карта (традиционная колбаса из конины у башкир и ряда тюркских народов). ■ Йылкы итенән әҙерләнгән каҙылык һәм карта, тултырмалар башкорттарҙа затлы ризыктар иҫәбенә инә. Интернет селтәренән. Еңгәңә лә әйттем әле, бик һәйбәт итеп аш һалып, майлы карталар бешереп, Зарифты ашка алайык әле, тинем. Ғ. Ғүмәр. • Иттең тәмлеһе — карта,
ашаған һайын арта. Әйтем. Ҡаҙыға туйһаң, карта кәрәкмәй. Әйтем. Яҙ килгән ку-накка — карта ярыһы. Әйтем.
ҠАРТА II и. анат. диал. кар. ҡатлансыҡ II. Ҡарта таҙартыу. Ҡарталарын бешереу.
ҠАРТА III (Р: мех {гармони)', И.: bellows; T.: kürk) и. диал.
Гармундың һуҙылмалы һырлы өлөшө; күрек. □ Мех (гармони). Гармун картаһы. Ҡарта тартыу. Гармун картаһын йунәтеу.
ҠАРТА IV (Р: рукав насоса; И.: hose; T.: hortum) и. диал.
Насос эсәге. □ Рукав насоса, шланг. Карта һуҙыу. Резина карта. Янғын һундереу картаһы. Ҡыҫка карта. Оҙон карта.
ҠАРТА V и. диал. кар. балитәк. Ҡарта һалып тегеу. Ҡарталы итәк.
ҠАРТА АШЫ (Р: женская трапеза в свадебном обряде башкир; И.: Bashkir female repast; T.: bir düğün geleneği) и. этн.
Туй мәлендә киленде ҡарта ашатыу йолаһы. □ Женская трапеза в свадебном обряде башкир, сопровождающаяся угощением невесты ливером. Карта ашы уткэреу. Ҡарта ашына әҙерләнеу. Ҡарта ашына са-кырыу.
ҠАР ТАҘАРТҠЫС (Р: снегоочиститель; И.: snow blower; snow-plough; T: kar küreme aracı) и. тех.
Алдында ҙур көрәге булған, юлдарҙы, майҙандарҙы йәки тимер юлын ҡарҙан таҙартыусы машина. □ Снегоочиститель. / Снегоочистительный. Ҡар таҙарткыс йунәтеу. Ҡар таҙарткыс етештереу. Ҡар таҙарткыс машинаһы. ■ Атайым, ҡышты хәстәрләп, кар таҙарткыс эшләне. Хәҙер бер генә буран да ауылдаштарға куркыныс тугел. «Йәншишмә», 8 февраль 2012.
ҠАРТАЙ и. диал. кар. ҡартатай.
ҠАРТАЙЛЫҠ (ҡартайлығы) и. диал. кар. ҡартлыҡ. Ҡартайлык етте. Ҡартай-лык осоро. Бәхетле картайлык.
ҠАРТАЙМЫШ к. иҫк. кар. ҡартайыу. ■ Сәлим бабай, һәр нә кәҙәр умарта карауылсыһы иһә лә, башка умарта вә кыяр карауылсылары кәбилендән юк ергә
299
Р. Солтангәрәев. Ҡарт бүре күпте күргән, ныҡ йышылған кеше. □ Старый волк. ■ Был минутта карт буре, ауыҙындағы төрөпкәһен ыскындырмайынса төтәтеп, коткарыу туңәрәге өҫтөндә пристангә табан йөҙөп килә ине. Й. Солтанов. Ҡарт иҫәр әрләгәндә, шелтәләгәндә әйтелә. □ Старый дурак. М [Козин:] Китте, Галя, китте. Борсолма... Ул [Нина] һәйбәт йөрөп кайтыр... Ғәфу ит мин карт иҫәрҙе. Н. Мусин. Ҡарт көндә оло йәшкә еткән саҡта, ҡартлыҡта; ҡартайған көндә. □ На староста лет, на закате дней. М Улар [Ғәлләм ағай менән Фәузиә еңгә], бер яктан, карт көндәрендә көнкуреш эштәренең бөтөнләй уҙ өҫтәренә йөкләнеп калыуын, икенсе яктан, берҙән-бер улдарынан айырылыуҙарын уйлап кайғырыштылар. М. Ғафури. Борон булған, ти, бер бабай менән бер әбей. Карт көндәрендә булған, ти, уларҙың бер улдары. Әкиәттән. • Баланан бәхетең булһа, карт көнөңдә йәш итер. Мәҡәл. Ҡарт төлкө үҙен алдатмай торған, бик хәйләкәр кеше. □ Хитрый лис. ■ Ғәйникамал ишек яғын шәйләне, карт төлкө Егорҙан уның был карашы ла ситтә калманы. 3. Ураҡсин. Ер аҫтында йылан көйшәгәнде лә һиҙәлер был карт төлкө. И. Ғиззәтуллин. • Ҡарт төлкө капканға төшмәҫ. Мәҡәл.
ҠАРТА I (Р.: толстая кишка лошади; И.: horse’s rectum; T.: tayın kalın bağırsağı) u.
1. анат. Йылҡы малының йыуан эсәге. □ Толстая кишка лошади. Оло карта. Такыя карта. Карта таҙартыу. Йылкы картаһын йыуып алыу. Ҡарта бешереу.
2. этн. кул. Шул эсәкте йыуып, майын тышҡа әйләндереп бешерелгән ашамлыҡ. □ Карта (традиционная колбаса из конины у башкир и ряда тюркских народов). ■ Йылкы итенән әҙерләнгән каҙылык һәм карта, тултырмалар башкорттарҙа затлы ризыктар иҫәбенә инә. Интернет селтәренән. Еңгәңә лә әйттем әле, бик һәйбәт итеп аш һалып, майлы карталар бешереп, Зарифты ашка алайык әле, тинем. Ғ. Ғүмәр. • Иттең тәмлеһе — карта,
ашаған һайын арта. Әйтем. Ҡаҙыға туйһаң, карта кәрәкмәй. Әйтем. Яҙ килгән ку-накка — карта ярыһы. Әйтем.
ҠАРТА II и. анат. диал. кар. ҡатлансыҡ II. Ҡарта таҙартыу. Ҡарталарын бешереу.
ҠАРТА III (Р: мех {гармони)', И.: bellows; T.: kürk) и. диал.
Гармундың һуҙылмалы һырлы өлөшө; күрек. □ Мех (гармони). Гармун картаһы. Ҡарта тартыу. Гармун картаһын йунәтеу.
ҠАРТА IV (Р: рукав насоса; И.: hose; T.: hortum) и. диал.
Насос эсәге. □ Рукав насоса, шланг. Карта һуҙыу. Резина карта. Янғын һундереу картаһы. Ҡыҫка карта. Оҙон карта.
ҠАРТА V и. диал. кар. балитәк. Ҡарта һалып тегеу. Ҡарталы итәк.
ҠАРТА АШЫ (Р: женская трапеза в свадебном обряде башкир; И.: Bashkir female repast; T.: bir düğün geleneği) и. этн.
Туй мәлендә киленде ҡарта ашатыу йолаһы. □ Женская трапеза в свадебном обряде башкир, сопровождающаяся угощением невесты ливером. Карта ашы уткэреу. Ҡарта ашына әҙерләнеу. Ҡарта ашына са-кырыу.
ҠАР ТАҘАРТҠЫС (Р: снегоочиститель; И.: snow blower; snow-plough; T: kar küreme aracı) и. тех.
Алдында ҙур көрәге булған, юлдарҙы, майҙандарҙы йәки тимер юлын ҡарҙан таҙартыусы машина. □ Снегоочиститель. / Снегоочистительный. Ҡар таҙарткыс йунәтеу. Ҡар таҙарткыс етештереу. Ҡар таҙарткыс машинаһы. ■ Атайым, ҡышты хәстәрләп, кар таҙарткыс эшләне. Хәҙер бер генә буран да ауылдаштарға куркыныс тугел. «Йәншишмә», 8 февраль 2012.
ҠАРТАЙ и. диал. кар. ҡартатай.
ҠАРТАЙЛЫҠ (ҡартайлығы) и. диал. кар. ҡартлыҡ. Ҡартайлык етте. Ҡартай-лык осоро. Бәхетле картайлык.
ҠАРТАЙМЫШ к. иҫк. кар. ҡартайыу. ■ Сәлим бабай, һәр нә кәҙәр умарта карауылсыһы иһә лә, башка умарта вә кыяр карауылсылары кәбилендән юк ергә
299