Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том V. 425 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҠОЛАҠАЙ
рағанда әйтелә. □ Удивляться, поражаться. ■ Яңылыҡтан Суртмаҡ баҫҡаҡтың ҡолаҡтары урә торҙо. К. Мәргән. Ҡолаҡ һелкетеү бик мөһим нәмәне ишетмәй ҡалыу, аңламау. □ Хлопать ушами. Ҡолаҡ һелкетеп ултырыу. Ҡолаҡ шымайтыу ҡолаҡты артҡа йығыу (куберәк атҡа ҡарата). □ Прядать ушами (обычно об ушах лошади). И Ул [Бурыл] аҡрын ғына һыуға һуҙылды. Бер аҙ эскәс, уҙ артынан килгән бер кеше куләгәһен курҙе. Эсеп тә туйманы, әйләнде лә, ҡолаҡтарын шымайтып, килеусегә табан ынтылды. С. Агиш. Бесәй ҡойроҡтарын һалпайтты, йәшел куҙен аҡайтты, ҡолаҡтарын шымайтып, менеп мейескә ятты. Д. Юлтый. Эт, ҡолаҡтарын шымайтып, башын тубән баҫып, соланға инеп китте. Һ. Дәүләтшина. Ҡолаҡ шымартыу ҡар. ҡолаҡты шымайтыу. ■ Ярһыу айғыр уҙе елә-елә ойорон ҡыуа, берсә артҡы аяҡтары менән өҙлөкһөҙ типкеләй, берсә артына боролоп урәпсей ҙә алғы аяҡтары менән елгә ҡаршы тибенә, ҡолаҡтарын шымартып, ҡуршылдап, әсе сырҡырай һәм уткер тештәре менән ерҙе кимерә. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу». Ғәҙәттә, ҡолаҡтарын шымартып, урманда осраған кешегә ташланырға әҙер торған инә мышы был юлы кумәк кешегә яҡын килергә баҙнат итмәне. Я. Хамматов. Ҡолаҡ ярғыс яман ҡаты, әсе (тауышҡа ҡарата). □ Оглушительный (о звуках). В Сусҡалар уҙҙәре өҙлөкһөҙ мырҡылдайҙар, нығыраҡ тотһалар, әсе тауыштар менән ҡолаҡтарҙы ярғыс итеп сыйылдап ебәрәләр. Д. Юлтый. Оҙон (йәки тишек) ҡолаҡ күпте белеп, һөйләп йөрөгән кешегә ҡарата әйтелә. □ О человеке, который подслушивает и доносит. М [Колморҙа старшина:] Сурағолдоң ләңкелдәгәнен оҙон ҡолаҡтарҙан ишетергә тура килде. Т. Хәйбуллин. [Ғайса:] Уның [Фёдорҙың] ни өсөн килгәнен оҙон ҡолаҡтарға һиҙҙермәҫкә кәрәк. С. Мифтахов. [Вәсил Яппаров] ерле булмаған хәбәрҙе уйлап сығара ла, оҙон ҡолаҡ, осло ауыҙҙарға һөйләп ебәрә. И. Ниғмәтуллин. Оҙон ҡолаҡ хәбәрҙә
ре менән хушһынмайынса, Шәйхелислам мөриттәренән тап ана шул ырыуҙың бер кешеһен урлатҡайны Сәйфелмөлөк. Ә. Хәкимов. • Оҙон ҡолаҡ алдап ишетер. Әйтем. Осло ҡолаҡ ҡар. оҙон ҡолаҡ. Осло ҡолаҡтан ишетеу. Осло ҡолаҡ булыу. Үҙ ҡолағың менән ишетеү һөйләгән кешенең үҙенән ишетеү. □ Слышать своими ушами. ■ Борон бер батша, халыҡ нисек йәшәй, нимә ашай, нимә уйлай, нимә һөйләй — шуны уҙ куҙем менән куреп, уҙ ҡолағым менән ишетеп ҡайтайым әле, тип .. сығып киткән, ти. Әкиәттән. Була бит шундай кешеләр: юҡты бар итә, курмәгәнен уҙ куҙем менән курҙем, ишетмәгәнен уҙ ҡолағым менән ишеттем, ти ҙә сәғәттәр буйы кешене ауыҙына ҡаратып ултырта. С. Кулибай. <Үҙ> ҡолаҡтарына ышанмау нимәгәлер ныҡ аптырау. □ Не верить своим ушам. М Ҡатын, ҡолаҡтарына ышанмайынса, һирпелеп баҡты. Г. Ғиззәтуллина. Ата-әсәһе уҙ ҡолаҡтарына уҙҙәре ышанманы: Сәлих урыҫса уҡый! X. Мохтар, һере ҡолаҡ хәтерһеҙ, онотоусан, тарҡау, иғтибарһыҙ кешегә ҡарата әйтелә. □ Рассеянный человек, һере ҡолаҡланып тороу. Һере ҡолаҡ булыу.
ҠОЛАҠАЙ I (Р: кастрюля; И.: saucepan; T.: tencere) и. һөйл.
Ике яғынан тотҡалы һауыт; кәстрүл. □ Кастрюля. Ҡолаҡайҙа аш бешереу. Ҡолаҡай һатып алыу.
ҠОЛАҠАЙ II (Р: глухой; И.: deaf; Т.: sağır) с. диал.
Ишетеү һәләте түбән йәки бөтөнләй булмаған; һаңғырау. □ Глухой. ■ Ярар, ярар! — тине Байғубәк ҡаты ғына. — Ишетеп торам, ҡолаҡай тугелмен. К. Мәргән.
ҠОЛАҠАЙ III и. ҡар. ҡоласай. ■ [Һалдат:] Сәйнә, сәйнә, ҡолаҡай, бәлки, тиҙҙән дошманға ҡаршы куҙ секрәйтеп сабырға тура килер. А. Таһиров. Әлегә һайлап ашай белмәгәс, ниндәй улән эләгә, шуның менән тамаҡ ялғаны етем ҡолаҡай. С. Ильясов.
425
рағанда әйтелә. □ Удивляться, поражаться. ■ Яңылыҡтан Суртмаҡ баҫҡаҡтың ҡолаҡтары урә торҙо. К. Мәргән. Ҡолаҡ һелкетеү бик мөһим нәмәне ишетмәй ҡалыу, аңламау. □ Хлопать ушами. Ҡолаҡ һелкетеп ултырыу. Ҡолаҡ шымайтыу ҡолаҡты артҡа йығыу (куберәк атҡа ҡарата). □ Прядать ушами (обычно об ушах лошади). И Ул [Бурыл] аҡрын ғына һыуға һуҙылды. Бер аҙ эскәс, уҙ артынан килгән бер кеше куләгәһен курҙе. Эсеп тә туйманы, әйләнде лә, ҡолаҡтарын шымайтып, килеусегә табан ынтылды. С. Агиш. Бесәй ҡойроҡтарын һалпайтты, йәшел куҙен аҡайтты, ҡолаҡтарын шымайтып, менеп мейескә ятты. Д. Юлтый. Эт, ҡолаҡтарын шымайтып, башын тубән баҫып, соланға инеп китте. Һ. Дәүләтшина. Ҡолаҡ шымартыу ҡар. ҡолаҡты шымайтыу. ■ Ярһыу айғыр уҙе елә-елә ойорон ҡыуа, берсә артҡы аяҡтары менән өҙлөкһөҙ типкеләй, берсә артына боролоп урәпсей ҙә алғы аяҡтары менән елгә ҡаршы тибенә, ҡолаҡтарын шымартып, ҡуршылдап, әсе сырҡырай һәм уткер тештәре менән ерҙе кимерә. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу». Ғәҙәттә, ҡолаҡтарын шымартып, урманда осраған кешегә ташланырға әҙер торған инә мышы был юлы кумәк кешегә яҡын килергә баҙнат итмәне. Я. Хамматов. Ҡолаҡ ярғыс яман ҡаты, әсе (тауышҡа ҡарата). □ Оглушительный (о звуках). В Сусҡалар уҙҙәре өҙлөкһөҙ мырҡылдайҙар, нығыраҡ тотһалар, әсе тауыштар менән ҡолаҡтарҙы ярғыс итеп сыйылдап ебәрәләр. Д. Юлтый. Оҙон (йәки тишек) ҡолаҡ күпте белеп, һөйләп йөрөгән кешегә ҡарата әйтелә. □ О человеке, который подслушивает и доносит. М [Колморҙа старшина:] Сурағолдоң ләңкелдәгәнен оҙон ҡолаҡтарҙан ишетергә тура килде. Т. Хәйбуллин. [Ғайса:] Уның [Фёдорҙың] ни өсөн килгәнен оҙон ҡолаҡтарға һиҙҙермәҫкә кәрәк. С. Мифтахов. [Вәсил Яппаров] ерле булмаған хәбәрҙе уйлап сығара ла, оҙон ҡолаҡ, осло ауыҙҙарға һөйләп ебәрә. И. Ниғмәтуллин. Оҙон ҡолаҡ хәбәрҙә
ре менән хушһынмайынса, Шәйхелислам мөриттәренән тап ана шул ырыуҙың бер кешеһен урлатҡайны Сәйфелмөлөк. Ә. Хәкимов. • Оҙон ҡолаҡ алдап ишетер. Әйтем. Осло ҡолаҡ ҡар. оҙон ҡолаҡ. Осло ҡолаҡтан ишетеу. Осло ҡолаҡ булыу. Үҙ ҡолағың менән ишетеү һөйләгән кешенең үҙенән ишетеү. □ Слышать своими ушами. ■ Борон бер батша, халыҡ нисек йәшәй, нимә ашай, нимә уйлай, нимә һөйләй — шуны уҙ куҙем менән куреп, уҙ ҡолағым менән ишетеп ҡайтайым әле, тип .. сығып киткән, ти. Әкиәттән. Була бит шундай кешеләр: юҡты бар итә, курмәгәнен уҙ куҙем менән курҙем, ишетмәгәнен уҙ ҡолағым менән ишеттем, ти ҙә сәғәттәр буйы кешене ауыҙына ҡаратып ултырта. С. Кулибай. <Үҙ> ҡолаҡтарына ышанмау нимәгәлер ныҡ аптырау. □ Не верить своим ушам. М Ҡатын, ҡолаҡтарына ышанмайынса, һирпелеп баҡты. Г. Ғиззәтуллина. Ата-әсәһе уҙ ҡолаҡтарына уҙҙәре ышанманы: Сәлих урыҫса уҡый! X. Мохтар, һере ҡолаҡ хәтерһеҙ, онотоусан, тарҡау, иғтибарһыҙ кешегә ҡарата әйтелә. □ Рассеянный человек, һере ҡолаҡланып тороу. Һере ҡолаҡ булыу.
ҠОЛАҠАЙ I (Р: кастрюля; И.: saucepan; T.: tencere) и. һөйл.
Ике яғынан тотҡалы һауыт; кәстрүл. □ Кастрюля. Ҡолаҡайҙа аш бешереу. Ҡолаҡай һатып алыу.
ҠОЛАҠАЙ II (Р: глухой; И.: deaf; Т.: sağır) с. диал.
Ишетеү һәләте түбән йәки бөтөнләй булмаған; һаңғырау. □ Глухой. ■ Ярар, ярар! — тине Байғубәк ҡаты ғына. — Ишетеп торам, ҡолаҡай тугелмен. К. Мәргән.
ҠОЛАҠАЙ III и. ҡар. ҡоласай. ■ [Һалдат:] Сәйнә, сәйнә, ҡолаҡай, бәлки, тиҙҙән дошманға ҡаршы куҙ секрәйтеп сабырға тура килер. А. Таһиров. Әлегә һайлап ашай белмәгәс, ниндәй улән эләгә, шуның менән тамаҡ ялғаны етем ҡолаҡай. С. Ильясов.
425