Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том V. 622 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҠУРЫУ
рып, ҡыҙыл ҡурыстан ҡупшы итеп сабата уреп биреуен һорай торғайныҡ. Н. Мусин. Келәт алдында Көрәнкәйгә йәш ҡурыстан нуҡта уреп торған Мөхәммәт ағай шул яҡҡа йугерҙе. Р. Ғабдрахманов.
ҠУРЫУ I (ҡур-) (Р.: жарить; И.: roast; Т.: kavurmak) ҡ.
1. Ҡоролай йәки майға ҡыҙҙырыу. □ Жарить, калить. Ит ҡурыу. Борсаҡ ҡурыу. Картуф ҡурыу. Курҙаҡ ҡурыу. Курмас ҡурыу.
2. Киптереп бөрөштөрөү, ҡаҡлан д ырыу.
□ Иссушить. Тамаҡты ҡурыу.
3. кусм. һөйл. Ныҡ итеп орошоу; әрләү. □ Сильно отругать. ■ Бер көн уҡырға бармай ҡалһаң, Басареев беҙҙе ҡура ғына ине. Ш. Насыров. • Яман ҡатын ир ҡурыр. Әйтем.
4. кусм. Тын алдырмай ҡыҫыу, ирек бирмәү. □ Оказать сильное давление на кого; стеснить чью-л. свободу. Мине лә ян-яҡтан ҡурып алып киттеләр.
5. Тынғы бирмәй ашыҡтырыу, ҡыҫмаҡҡа алыу. □ Торопить, подгонять, нажимать, оказывать давление (с целью ускорения работы ). Ул балаларын ҡурып алып бара.
ҠУРЫУ II (ҡур-) (Р.: ломить; И.: ache; T: sızlanmak) ҡ.
1. Үҙәккә үткәреп һыҙлатыу, сәңгеү.
□ Ломить, ныть, болеть. Аяғым ҡура. Кул ҡура.
2. диал. Өшөтөү, һалҡынлыҡ тойоу; ҡалтыратыу. □ Знобить. Ҡурып алып бара.
ҠУРЫШҠАЛ (Р: камедь; И.: gum; Т: zamk) и.
Ағас сайыры, тәбенге. □ Камедь, гумми. Ҡурышҡал ағыҙыу. ■ Ҡурышҡал туңдырма эшләгәндә лә ҡулланыла. Экспедиция материалынан.
ҠУРЫШҠАН (Р: заскорузлый; И.: hardened; T: nasırlaşmış) с.
Ҡурышып, кибеп бөткән. □ Заскорузлый. Ҡурышҡан ҡулдар.
ҠУРЫШТЫРЫУ (ҡурыштыр-) (Р: пересыхать; И.: be parched; T: kupkuru olmak) ҡ.
1. Кибеү, ҡороштороу. □ Пересыхать. Тамаҡты ҡурыштырыу. Тынды ҡурыштырыу.
2. һөйл. Йыйырып тартылдырыу, бөрөштөрөү. □ Вязать во рту. Бешмәгән муйыл ауыҙҙы ҡурыштыра.
ҠУРЫШЫУ I (ҡурыш-) ҡ. урт. ҡар. ҡурыу I, 1. взаим. от ҡурыу I, 1. Ҡурҙаҡ ҡурышыу.
ҠУРЫШЫУ II (ҡурыш-) ҡ. диал. ҡар. ҡорошоу 1,1. Итек ҡурышып бөттө.
ҠУС I (Р: сдвоенный; И.: double; T.: ikili) с. диал.
Ике ҡатлаулы, ҡуш. □ Сдвоенный. Ҡус еп. Ҡус арҡан. Ҡус бау. Ҡус сыбыртҡы.
ҠУС II (Р: вкус; И.: taste; T.: tat) и. диал.
Тәм, нәмәнең телгә беленгән үҙенсәлекле сифаты. □ Вкус. Кусы юҡ хәҙерге иттең. Төрлө улән һалып, сәйҙең ҡусын ебәрәләр.
ҠУСҠАЙЫУ (ҡусҡай-, ҡусҡая) (Р: торчать; И.: protrude; stick out; T: dışarı fırlamış durmak) ҡ. диал.
Суҡайыу, тирә-яҡтағы нәмәләрҙән айырылып күтәрелеү; һерәйеү. □ Торчать, выступать на фоне чего-л. К Нөгөш һыуһаҡлағысы буйлап теплоходта йөрөгәндә ҡусҡайып торған бейек-бейек ҡая таштарҙа яҙылған яҙыуҙарҙы уҡып, төшөрөлгән һурәттәрҙе куреп, беҙ [уҡыусылар] хайран ҡалдыҡ. «Ейәнсура таңдары», 8 август 2011.
ҠУСҠАҠ I (ҡусҡағы) и. зоол. ҡар. ҡушҡаҡ. ■ Үркәстәренең төбө бер булып, осө ғына икегә айырыла биреп торған дөйәне ҡусҡаҡ тип йөрөтәләр. Интернет селтәренән. Кусҡаҡ Ырғыҙ һөйләшендә ҡапсаҡ тип аталып йөрөтөлә. Экспедиция материалдарынан.
ҠУСҠАҠ II (ҡусҡағы) (Р.: двугорбый верблюд; И.: Bactrian camel; T: iki hörgüçlü deve) и.
Ике үркәсле дөйә. □ Двугорбый верблюд (лат. Camelus bactrianus). Кусҡаҡҡа ҡарап тороу. Кусҡаҡҡа ултырып йөрөу.
622
рып, ҡыҙыл ҡурыстан ҡупшы итеп сабата уреп биреуен һорай торғайныҡ. Н. Мусин. Келәт алдында Көрәнкәйгә йәш ҡурыстан нуҡта уреп торған Мөхәммәт ағай шул яҡҡа йугерҙе. Р. Ғабдрахманов.
ҠУРЫУ I (ҡур-) (Р.: жарить; И.: roast; Т.: kavurmak) ҡ.
1. Ҡоролай йәки майға ҡыҙҙырыу. □ Жарить, калить. Ит ҡурыу. Борсаҡ ҡурыу. Картуф ҡурыу. Курҙаҡ ҡурыу. Курмас ҡурыу.
2. Киптереп бөрөштөрөү, ҡаҡлан д ырыу.
□ Иссушить. Тамаҡты ҡурыу.
3. кусм. һөйл. Ныҡ итеп орошоу; әрләү. □ Сильно отругать. ■ Бер көн уҡырға бармай ҡалһаң, Басареев беҙҙе ҡура ғына ине. Ш. Насыров. • Яман ҡатын ир ҡурыр. Әйтем.
4. кусм. Тын алдырмай ҡыҫыу, ирек бирмәү. □ Оказать сильное давление на кого; стеснить чью-л. свободу. Мине лә ян-яҡтан ҡурып алып киттеләр.
5. Тынғы бирмәй ашыҡтырыу, ҡыҫмаҡҡа алыу. □ Торопить, подгонять, нажимать, оказывать давление (с целью ускорения работы ). Ул балаларын ҡурып алып бара.
ҠУРЫУ II (ҡур-) (Р.: ломить; И.: ache; T: sızlanmak) ҡ.
1. Үҙәккә үткәреп һыҙлатыу, сәңгеү.
□ Ломить, ныть, болеть. Аяғым ҡура. Кул ҡура.
2. диал. Өшөтөү, һалҡынлыҡ тойоу; ҡалтыратыу. □ Знобить. Ҡурып алып бара.
ҠУРЫШҠАЛ (Р: камедь; И.: gum; Т: zamk) и.
Ағас сайыры, тәбенге. □ Камедь, гумми. Ҡурышҡал ағыҙыу. ■ Ҡурышҡал туңдырма эшләгәндә лә ҡулланыла. Экспедиция материалынан.
ҠУРЫШҠАН (Р: заскорузлый; И.: hardened; T: nasırlaşmış) с.
Ҡурышып, кибеп бөткән. □ Заскорузлый. Ҡурышҡан ҡулдар.
ҠУРЫШТЫРЫУ (ҡурыштыр-) (Р: пересыхать; И.: be parched; T: kupkuru olmak) ҡ.
1. Кибеү, ҡороштороу. □ Пересыхать. Тамаҡты ҡурыштырыу. Тынды ҡурыштырыу.
2. һөйл. Йыйырып тартылдырыу, бөрөштөрөү. □ Вязать во рту. Бешмәгән муйыл ауыҙҙы ҡурыштыра.
ҠУРЫШЫУ I (ҡурыш-) ҡ. урт. ҡар. ҡурыу I, 1. взаим. от ҡурыу I, 1. Ҡурҙаҡ ҡурышыу.
ҠУРЫШЫУ II (ҡурыш-) ҡ. диал. ҡар. ҡорошоу 1,1. Итек ҡурышып бөттө.
ҠУС I (Р: сдвоенный; И.: double; T.: ikili) с. диал.
Ике ҡатлаулы, ҡуш. □ Сдвоенный. Ҡус еп. Ҡус арҡан. Ҡус бау. Ҡус сыбыртҡы.
ҠУС II (Р: вкус; И.: taste; T.: tat) и. диал.
Тәм, нәмәнең телгә беленгән үҙенсәлекле сифаты. □ Вкус. Кусы юҡ хәҙерге иттең. Төрлө улән һалып, сәйҙең ҡусын ебәрәләр.
ҠУСҠАЙЫУ (ҡусҡай-, ҡусҡая) (Р: торчать; И.: protrude; stick out; T: dışarı fırlamış durmak) ҡ. диал.
Суҡайыу, тирә-яҡтағы нәмәләрҙән айырылып күтәрелеү; һерәйеү. □ Торчать, выступать на фоне чего-л. К Нөгөш һыуһаҡлағысы буйлап теплоходта йөрөгәндә ҡусҡайып торған бейек-бейек ҡая таштарҙа яҙылған яҙыуҙарҙы уҡып, төшөрөлгән һурәттәрҙе куреп, беҙ [уҡыусылар] хайран ҡалдыҡ. «Ейәнсура таңдары», 8 август 2011.
ҠУСҠАҠ I (ҡусҡағы) и. зоол. ҡар. ҡушҡаҡ. ■ Үркәстәренең төбө бер булып, осө ғына икегә айырыла биреп торған дөйәне ҡусҡаҡ тип йөрөтәләр. Интернет селтәренән. Кусҡаҡ Ырғыҙ һөйләшендә ҡапсаҡ тип аталып йөрөтөлә. Экспедиция материалдарынан.
ҠУСҠАҠ II (ҡусҡағы) (Р.: двугорбый верблюд; И.: Bactrian camel; T: iki hörgüçlü deve) и.
Ике үркәсле дөйә. □ Двугорбый верблюд (лат. Camelus bactrianus). Кусҡаҡҡа ҡарап тороу. Кусҡаҡҡа ултырып йөрөу.
622