Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IX. 633 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҺҮРӘМ юл
3. кусм. Ныҡ көсәйгән йәки ҡыҙған хәлдән баҫылыу, һүлпәнәйеү. □ Остывать. Нәфрәт һурелеу. Дәрт һурелә. Асыуы һурелде. М Мортаза ағайыма кәләш әйттергәнсе, Гөлбостанға яусы ебәрергә лә ниәтләп ҡарағайныҡ, әммә аҙаҡтан кире һурелдек. М. Кәрим. [Мәҙинә:] Әсәйем асыулана ла тиҙ генә һурелә ул. Ш. Янбаев. Имәнлек урен артылып, байтаҡ киткәс, ҡала тағы ла куҙҙән юғалды. Беҙҙең [малайҙарҙың] дәрт тә ниңәлер һурелә төштө. М. Кәрим.
4. кусм. Яҡынлыҡ хисен юғалтып, һыуыныу. □ Разочароваться, остывать. М Ашыҡ-бошоҡ тапҡан дуҫтарымдан һурелдем мин. Р. Бикбаев. Әйләнеп тә ҡарамайым, бер ку-ңелем һурелгәс. Халыҡ йырынан.
ҺҮРЕЛЕҮ II (һүрел-) ҡ. төш. ҡар. һүреү
2. страд, от һүреү 2. Бәйләмдең ебе һурелгән. Ойоҡтоң ҡунысы һурелгән. Яулыҡ осо һурелгән.
ҺҮРЕЛТЕҮ (һүрелт-) (Р: потушить; И.: extinguish; T.: söndürmek) ҡ.
1. Ялҡынланып, баҙлап торған хәлдән ҡайтарыу. □ Потушить, остужать. Утты һу-релтеу. Усаҡты һурелтеу. Ҡуҙҙың ҡыҙыуын көл ҡаплап һурелтә.
2. кусм. Яҡынлыҡ хисен кәметеү, һыуындырыу. □ Разочаровывать, остужать. Дәртте һурелтеу. Куңелде һурелтеу. Мөхәббәтте һурелтеу. Ҡайнар хистәрҙе һурелтеу.
ҺҮРЕМ (Р: нитка длиной на одно вдевание в иголку; И.: needleful; T.: ip) и. диал.
1. Бер һаплам еп. □ Нитка длиной на одно вдевание в иголку. Бер һурем еп. Бер һурем менән тегеп ҡуйыу.
2. ҡар. һүренде. Һурем менән ямау һалыу, һурем ҡушып бәйләу. Һурем ҡушып йөн иләу.
ҺҮРЕНДЕ (Р: нитки, выдернутые из ткани; И.: torn out; thread; T.: sökülmüş ip) и.
1. Туҡыманан һүреп алынған еп. □ Нитки, выдернутые из ткани. Туҡыма һурендеһе. Һуренденән ойоҡбаш бәйләу. Һуренде ҡушып бәйләу. Ш Әнид кейеменән бер нисә һуренде hymen алды ла таяҡҡа ураны. Ғ. Хисамов.
2. миф. Мифологияла ҡорбан, бүләк ролен үтәй. □ Нитки (в мифологии предмет жертвоприношения). M Tay, урманда йөрөгәндә уларҙың эйәһен ризалатыу өсөн һуренде бәйләйҙәр. «Башҡорт мифологияһы»нан.
ҺҮРЕҮ I (һүр-) (Р: разочаровывать; И.: disappoint; T.: hayal kırığına uğratmak) ҡ.
Булған көстән, теләктән, хистән ҡайтарыу; һүндереү. □ Разочаровывать. Ҡире һуреп маташыу. Куңелде һуреу. Ниәтләгән ниәтенән һуреу. Теләкте һуреу. ■ [Өләсәһе - Ҡостяға:] Өтәләнеп торған баланың куңелен һурмәгеҙ. Р. Низамов. Фәузиәнең уйҙарын белеп ҡалыу менән Айһылыу уны кире һурергә тотондо. И. Ғиззәтуллин.
ҺҮРЕҮ II (һүр-) (Р: распускать; И.: disband; T.: çözmek) ҡ.
Туҡыманың, бәйләмдең ебен һурыу, тағатыу. □ Распускать, расплетать. Ойоҡто һуреу. Таҫтамалдың осон һуреу. Яулығының осо һурелгән. һурелеп бөткән, һурелә башлаған.
ҺҮРЕҮ III (Р: наперник; И.: pillowcase; Т.: yastık kılıfı) и. диал. ҡар. кәпрән.
Мендәр-яҫтыҡтың йөн-мамыҡ тултырылған эске тышы. □ Наперник. Мендәргә һуреу тегеу. Яңы һуреу.
ҺҮРМӘ и. диал. ҡар. һуҡма III. Сепрәктән һуғылған һурмә. Буй һурмә йәйеу. һикегә бик матур һурмә тушәлгән.
ҺҮРМӘКӘЙ и. диал. ҡар. һүрәпән юл. Йылға буйынан һурмәкәй куренеп ята. Һур-мәкәйгә төшөп алыу.
ҺҮРНӘКӘ и. диал. ҡар. һүренде. Һурнә-кәнән бәйләнгән ойоҡбаш. Һурнәкә һутеу. Һур-нәкәне урап алыу.
ҺҮРӘЙӘТ (Р: неряха; И.: sloven; Т.: çapaçul) и. диал.
Таҙалыҡ, бөхтәлек һаҡламаған кеше; әрпеш. □ Неряха, һурәйәт ҡатын. Һурәйәт килен булып сыҡты.
ҺҮРӘМҪЕҮ (һүрәмҫе-) ҡ. диал. ҡар. һүрелеү 1,1, 2. Мейесем һурәмҫегән.
ҺҮРӘМТӘ и. диал. ҡар. һүрәпән юл.
Һурәмтәгә сығыу. Һурәмтәгә төшөп атлау.
ҺҮРӘМҺЕҮ (һүрәмһе-) ҡ. диал. ҡар. һүрелеү 1,1,2. Яйлап һурәмһене. Ҡыҙыу усаҡ һурәмһене.
ҺҮРӘМ ЮЛ и. диал. ҡар. һүрәпән юл. һурәм юл менән атлау. Һурәм юл менән барып сығыу. Ауылға бер һурәм юл була торғайны. Мәмерйәгә алып барған һурәм юл.
633
3. кусм. Ныҡ көсәйгән йәки ҡыҙған хәлдән баҫылыу, һүлпәнәйеү. □ Остывать. Нәфрәт һурелеу. Дәрт һурелә. Асыуы һурелде. М Мортаза ағайыма кәләш әйттергәнсе, Гөлбостанға яусы ебәрергә лә ниәтләп ҡарағайныҡ, әммә аҙаҡтан кире һурелдек. М. Кәрим. [Мәҙинә:] Әсәйем асыулана ла тиҙ генә һурелә ул. Ш. Янбаев. Имәнлек урен артылып, байтаҡ киткәс, ҡала тағы ла куҙҙән юғалды. Беҙҙең [малайҙарҙың] дәрт тә ниңәлер һурелә төштө. М. Кәрим.
4. кусм. Яҡынлыҡ хисен юғалтып, һыуыныу. □ Разочароваться, остывать. М Ашыҡ-бошоҡ тапҡан дуҫтарымдан һурелдем мин. Р. Бикбаев. Әйләнеп тә ҡарамайым, бер ку-ңелем һурелгәс. Халыҡ йырынан.
ҺҮРЕЛЕҮ II (һүрел-) ҡ. төш. ҡар. һүреү
2. страд, от һүреү 2. Бәйләмдең ебе һурелгән. Ойоҡтоң ҡунысы һурелгән. Яулыҡ осо һурелгән.
ҺҮРЕЛТЕҮ (һүрелт-) (Р: потушить; И.: extinguish; T.: söndürmek) ҡ.
1. Ялҡынланып, баҙлап торған хәлдән ҡайтарыу. □ Потушить, остужать. Утты һу-релтеу. Усаҡты һурелтеу. Ҡуҙҙың ҡыҙыуын көл ҡаплап һурелтә.
2. кусм. Яҡынлыҡ хисен кәметеү, һыуындырыу. □ Разочаровывать, остужать. Дәртте һурелтеу. Куңелде һурелтеу. Мөхәббәтте һурелтеу. Ҡайнар хистәрҙе һурелтеу.
ҺҮРЕМ (Р: нитка длиной на одно вдевание в иголку; И.: needleful; T.: ip) и. диал.
1. Бер һаплам еп. □ Нитка длиной на одно вдевание в иголку. Бер һурем еп. Бер һурем менән тегеп ҡуйыу.
2. ҡар. һүренде. Һурем менән ямау һалыу, һурем ҡушып бәйләу. Һурем ҡушып йөн иләу.
ҺҮРЕНДЕ (Р: нитки, выдернутые из ткани; И.: torn out; thread; T.: sökülmüş ip) и.
1. Туҡыманан һүреп алынған еп. □ Нитки, выдернутые из ткани. Туҡыма һурендеһе. Һуренденән ойоҡбаш бәйләу. Һуренде ҡушып бәйләу. Ш Әнид кейеменән бер нисә һуренде hymen алды ла таяҡҡа ураны. Ғ. Хисамов.
2. миф. Мифологияла ҡорбан, бүләк ролен үтәй. □ Нитки (в мифологии предмет жертвоприношения). M Tay, урманда йөрөгәндә уларҙың эйәһен ризалатыу өсөн һуренде бәйләйҙәр. «Башҡорт мифологияһы»нан.
ҺҮРЕҮ I (һүр-) (Р: разочаровывать; И.: disappoint; T.: hayal kırığına uğratmak) ҡ.
Булған көстән, теләктән, хистән ҡайтарыу; һүндереү. □ Разочаровывать. Ҡире һуреп маташыу. Куңелде һуреу. Ниәтләгән ниәтенән һуреу. Теләкте һуреу. ■ [Өләсәһе - Ҡостяға:] Өтәләнеп торған баланың куңелен һурмәгеҙ. Р. Низамов. Фәузиәнең уйҙарын белеп ҡалыу менән Айһылыу уны кире һурергә тотондо. И. Ғиззәтуллин.
ҺҮРЕҮ II (һүр-) (Р: распускать; И.: disband; T.: çözmek) ҡ.
Туҡыманың, бәйләмдең ебен һурыу, тағатыу. □ Распускать, расплетать. Ойоҡто һуреу. Таҫтамалдың осон һуреу. Яулығының осо һурелгән. һурелеп бөткән, һурелә башлаған.
ҺҮРЕҮ III (Р: наперник; И.: pillowcase; Т.: yastık kılıfı) и. диал. ҡар. кәпрән.
Мендәр-яҫтыҡтың йөн-мамыҡ тултырылған эске тышы. □ Наперник. Мендәргә һуреу тегеу. Яңы һуреу.
ҺҮРМӘ и. диал. ҡар. һуҡма III. Сепрәктән һуғылған һурмә. Буй һурмә йәйеу. һикегә бик матур һурмә тушәлгән.
ҺҮРМӘКӘЙ и. диал. ҡар. һүрәпән юл. Йылға буйынан һурмәкәй куренеп ята. Һур-мәкәйгә төшөп алыу.
ҺҮРНӘКӘ и. диал. ҡар. һүренде. Һурнә-кәнән бәйләнгән ойоҡбаш. Һурнәкә һутеу. Һур-нәкәне урап алыу.
ҺҮРӘЙӘТ (Р: неряха; И.: sloven; Т.: çapaçul) и. диал.
Таҙалыҡ, бөхтәлек һаҡламаған кеше; әрпеш. □ Неряха, һурәйәт ҡатын. Һурәйәт килен булып сыҡты.
ҺҮРӘМҪЕҮ (һүрәмҫе-) ҡ. диал. ҡар. һүрелеү 1,1, 2. Мейесем һурәмҫегән.
ҺҮРӘМТӘ и. диал. ҡар. һүрәпән юл.
Һурәмтәгә сығыу. Һурәмтәгә төшөп атлау.
ҺҮРӘМҺЕҮ (һүрәмһе-) ҡ. диал. ҡар. һүрелеү 1,1,2. Яйлап һурәмһене. Ҡыҙыу усаҡ һурәмһене.
ҺҮРӘМ ЮЛ и. диал. ҡар. һүрәпән юл. һурәм юл менән атлау. Һурәм юл менән барып сығыу. Ауылға бер һурәм юл була торғайны. Мәмерйәгә алып барған һурәм юл.
633