Урыҫса-башҡортса һүҙлек, З. Ғ. Ураҡсин редакцияһында. II том. 308 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
РВАНЬ
ный) өҙгөләнгән, йыртҡыланған; рваная рана өҙгөләнгән яра
РВАНЬ ж собир. 1. разг. йыртыҡ (алама, йыртыҡ-бортоҡ) кейем (аяҡ кейеме); снять рвань алама кейемде сисеп ташлау 2. прост. (оборванцы) ярлы-ябаға, ярлы-ялпы, йолҡоштар 3. спец. (рваные остатки ниток и т.п.) өҙөк, өҙөк-өҙөк, ҡалдыҡ-боҫтоҡ (еп, сцс һ. б. ҡалдығы)
РВАНЬЁ с; разг. 1. см. рвать I 1; 2. собир. см. рвань 1; носить рваньё алама кейем кейеү
РВАТЬ I несов. что 1. йыртыу, өҙөү, өҙгөләү; рвать письмо хатты йыртыу 2. перен. өҙөү, бөтөрөү, туҡтатыу; рвать отношения мөнәсәбәттәрҙе өҙөү 3. шартлатыу; рвать динамитом динамит менән шартлатыу 4. өҙгөләү, тартҡылау, тартып (йолҡоп) алыу; ветер рвал полы тулупа ел толоп сабыуын тартҡылай 5. өҙөү, йолҡоу, тиреү; рвать вишню сейә тиреү; рвать цветы сәскә өҙөү 6. перен., прост. эләктереү, ҡулға төшөрөү; рвать куш ҙур өлөш эләктереү 7. безл.; разг. (о жгучей боли) ныҡ һыҙлау (ауыртыу) ♦ рвать зуб (зубы) теш һурыу; рвать на себе волосы см. волос; рвать на части см. часть; рвать и метать туҙыныу, пыран-заран килтереү; с руками рвать тиҙ арала алып бөтөү
РВАТЬ II несов. кого безл., разг. ҡоҫтороу, ҡоҫоу; больного рвёт ауырыу ҡоҫа
РВАТЬСЯ несов. 1. йыртылыу; бумага рвётся ҡағыҙ йыртыла; обувь рвётся аяҡ кейеме йыртыла 2. өҙөлөү, туҡталыу; рвалась последняя связь һуңғы бәйләнеш өҙөлдө 3. шартлау, ярылыу; мины рвутся миналар шартлай 4. ысҡынырға тырышыу; собака рвётся с цепи эт сынйырҙан ысҡынырға тырыша 5. атлығыу, ашҡыныу, ынтылыу; рваться в бой һуғышҡа атлығыу; рваться к власти хакимлыҡҡа ынтылыу 6. страд. от рвать I 1—6 ♦ сердце (душа) рвётся (на части) йөрәк өҙгөләнә (телгеләнә)
РВАЧ м; разг., неодобр. өҙгөс, йолҡҡос; быть рвачом өҙгөс булыу
РВАЧЕСКИЙ, -ая, -ое разг., неодобр. өҙгөс ...ы, өҙгөслөк ...ы; рваческие наклонности өҙгөслөк ғәҙәттәре
РВАЧЕСТВО с; разг. неодобр., өҙгөслөк, йолҡҡослоҡ; борьба с рвачеством өҙгөслөк менән көрәш
РВЕНИЕ с атлығыу, ашҡыныу, атылыу, тырышлыҡ; с рвением браться за работу эшкә атлығып тотоноу
РВОТА ж 1. ҡоҫоу; мучиться рвотой ҡоҫоуҙан яфаланыу 2. ҡоҫоҡ, ҡоҫҡолоҡ
РВОТНЫЙ, -ая, -ое ҡоҫторғос, ҡоҫтора торған; рвотное средство ҡоҫторғос дарыу
РДЕСТ м һыу үләне (ебәге, йөнө); рдест плавающий йөҙөүсе һыу ебәге, һыу кәбеҫтәһе; рдест удлинённый оҙонса һыу ебәге
РДЕТЬ несов. ҡыҙарыу, алһыуланыу, алланыу, ал (ҡыҙыл) төҫкә инеү; рдеет вечерняя за
ря (киске) шәфәҡ ҡыҙара; рдеет рябина миләш аллана; уши рдеют ҡолаҡтар ҡыҙара рдЕться несов. см. рдеть
рдЯный, -ая, -ое ҡыҙыл, ал; рдяные листья ҡыҙыл япраҡтар
РЕ с нескл.; муз. ре (музыка гаммаһында икенсе нота)
РЕ... приставка; исем, ҡылым яһағында ҡулланылып, тцбәндәге мәғәнәләрҙе ацлата: 1) эш-хәрәкәттец ҡайтанан йәки ҡабатҡабат башҡарылыуын, мәҫ., ремилитаризация яңынан ҡоралландырыу; 2) ҡапма-ҡаршы эшхәрәкәт-те, мәҫ., реэвакуация эвакуациянан ҡайтарыу
РЕАБИЛИТАЦИЯ ж 1. аҡлау, реабилитациялау; полная реабилитация тулыһынса аҡлау 2. хоҡуғын кире ҡайтарыу, реабилитациялау 3. мед. реабилитациялау, тергеҙеү (организм эшсәнлеген тергеҙецгә йцнәлтелгән медицина, социаль, педагогик саралар комплексы); трудовая реабилитация хеҙмәткә яраҡлылыҡты реабилитациялау
РЕАБИЛИТИРОВАТЬ сов., несов. кого-что 1. аҡлау, реабилитациялау; реабилитировать своё доброе имя үҙеңдең яҡшы исемеңде аҡлау 2. (восстановить в правах) хоҡуҡты кире ҡайтарыу, реабилитациялау
РЕАБИЛИТИРОВАТЬСЯ 1 . сов., несов. аҡланыу, реабилитацияланыу 2. только несов. страд. от реабилитировать
РЕАГЕНТ м; хим. реагент (химик реакцияла ҡатнашҡан матдә)
РЕАГИРОВАТЬ несов. 1. на что (отвечать на какое-л. физическое раздражение) һиҙеү, тойоу, тышҡы тәьҫиргә яуап биреү, әҫәрләнеү, йоғонтоға бирелеү; глаз нормально реагирует на свет күҙ яҡтылыҡты һәйбәт һиҙә 2. на что (проявлять какое-л. отношение к кому-чему-л.) иғтибар итеү, яуап биреү, үҙ ҡарашын белдереү; реагировать на предложения докладчика докладсының тәҡдимдәренә иғтибар итеү 3. хим. реакцияға инеү
РЕАКТИВ м; хим. реактив (берәй матдә менән билдәле бер реакцияға инеп, шул составта нимәнецдер барлығын билдәләц мөмкинлеген биргән матдә)
РЕАКТИВНОСТЬ ж 1. хим. реактивлыҡ 2. биол. тәьҫиргә яуап биреү һәләтлеге, реактивлыҡ; реактивность организма организмдың реактивлығы
РЕАКТИВНЫЙ, -ая, -ое 1. хим. реактив; реактивные вещества реактив матдәләр 2. биол. тәьҫиргә яуап биреүсән (бирә торған), реактив; реактивное состояние реактив хәл 3. физ. реактив (атылып сығыусы газдар ярҙамында хәрәкәт итә торған); реактивный самолёт реактив самолёт
РЕАКТОР м реактор (1. эл. ҡыҫҡа ялғаныш тогыныц көсөн сикләц һәм цҙгәрешле ток
308
ный) өҙгөләнгән, йыртҡыланған; рваная рана өҙгөләнгән яра
РВАНЬ ж собир. 1. разг. йыртыҡ (алама, йыртыҡ-бортоҡ) кейем (аяҡ кейеме); снять рвань алама кейемде сисеп ташлау 2. прост. (оборванцы) ярлы-ябаға, ярлы-ялпы, йолҡоштар 3. спец. (рваные остатки ниток и т.п.) өҙөк, өҙөк-өҙөк, ҡалдыҡ-боҫтоҡ (еп, сцс һ. б. ҡалдығы)
РВАНЬЁ с; разг. 1. см. рвать I 1; 2. собир. см. рвань 1; носить рваньё алама кейем кейеү
РВАТЬ I несов. что 1. йыртыу, өҙөү, өҙгөләү; рвать письмо хатты йыртыу 2. перен. өҙөү, бөтөрөү, туҡтатыу; рвать отношения мөнәсәбәттәрҙе өҙөү 3. шартлатыу; рвать динамитом динамит менән шартлатыу 4. өҙгөләү, тартҡылау, тартып (йолҡоп) алыу; ветер рвал полы тулупа ел толоп сабыуын тартҡылай 5. өҙөү, йолҡоу, тиреү; рвать вишню сейә тиреү; рвать цветы сәскә өҙөү 6. перен., прост. эләктереү, ҡулға төшөрөү; рвать куш ҙур өлөш эләктереү 7. безл.; разг. (о жгучей боли) ныҡ һыҙлау (ауыртыу) ♦ рвать зуб (зубы) теш һурыу; рвать на себе волосы см. волос; рвать на части см. часть; рвать и метать туҙыныу, пыран-заран килтереү; с руками рвать тиҙ арала алып бөтөү
РВАТЬ II несов. кого безл., разг. ҡоҫтороу, ҡоҫоу; больного рвёт ауырыу ҡоҫа
РВАТЬСЯ несов. 1. йыртылыу; бумага рвётся ҡағыҙ йыртыла; обувь рвётся аяҡ кейеме йыртыла 2. өҙөлөү, туҡталыу; рвалась последняя связь һуңғы бәйләнеш өҙөлдө 3. шартлау, ярылыу; мины рвутся миналар шартлай 4. ысҡынырға тырышыу; собака рвётся с цепи эт сынйырҙан ысҡынырға тырыша 5. атлығыу, ашҡыныу, ынтылыу; рваться в бой һуғышҡа атлығыу; рваться к власти хакимлыҡҡа ынтылыу 6. страд. от рвать I 1—6 ♦ сердце (душа) рвётся (на части) йөрәк өҙгөләнә (телгеләнә)
РВАЧ м; разг., неодобр. өҙгөс, йолҡҡос; быть рвачом өҙгөс булыу
РВАЧЕСКИЙ, -ая, -ое разг., неодобр. өҙгөс ...ы, өҙгөслөк ...ы; рваческие наклонности өҙгөслөк ғәҙәттәре
РВАЧЕСТВО с; разг. неодобр., өҙгөслөк, йолҡҡослоҡ; борьба с рвачеством өҙгөслөк менән көрәш
РВЕНИЕ с атлығыу, ашҡыныу, атылыу, тырышлыҡ; с рвением браться за работу эшкә атлығып тотоноу
РВОТА ж 1. ҡоҫоу; мучиться рвотой ҡоҫоуҙан яфаланыу 2. ҡоҫоҡ, ҡоҫҡолоҡ
РВОТНЫЙ, -ая, -ое ҡоҫторғос, ҡоҫтора торған; рвотное средство ҡоҫторғос дарыу
РДЕСТ м һыу үләне (ебәге, йөнө); рдест плавающий йөҙөүсе һыу ебәге, һыу кәбеҫтәһе; рдест удлинённый оҙонса һыу ебәге
РДЕТЬ несов. ҡыҙарыу, алһыуланыу, алланыу, ал (ҡыҙыл) төҫкә инеү; рдеет вечерняя за
ря (киске) шәфәҡ ҡыҙара; рдеет рябина миләш аллана; уши рдеют ҡолаҡтар ҡыҙара рдЕться несов. см. рдеть
рдЯный, -ая, -ое ҡыҙыл, ал; рдяные листья ҡыҙыл япраҡтар
РЕ с нескл.; муз. ре (музыка гаммаһында икенсе нота)
РЕ... приставка; исем, ҡылым яһағында ҡулланылып, тцбәндәге мәғәнәләрҙе ацлата: 1) эш-хәрәкәттец ҡайтанан йәки ҡабатҡабат башҡарылыуын, мәҫ., ремилитаризация яңынан ҡоралландырыу; 2) ҡапма-ҡаршы эшхәрәкәт-те, мәҫ., реэвакуация эвакуациянан ҡайтарыу
РЕАБИЛИТАЦИЯ ж 1. аҡлау, реабилитациялау; полная реабилитация тулыһынса аҡлау 2. хоҡуғын кире ҡайтарыу, реабилитациялау 3. мед. реабилитациялау, тергеҙеү (организм эшсәнлеген тергеҙецгә йцнәлтелгән медицина, социаль, педагогик саралар комплексы); трудовая реабилитация хеҙмәткә яраҡлылыҡты реабилитациялау
РЕАБИЛИТИРОВАТЬ сов., несов. кого-что 1. аҡлау, реабилитациялау; реабилитировать своё доброе имя үҙеңдең яҡшы исемеңде аҡлау 2. (восстановить в правах) хоҡуҡты кире ҡайтарыу, реабилитациялау
РЕАБИЛИТИРОВАТЬСЯ 1 . сов., несов. аҡланыу, реабилитацияланыу 2. только несов. страд. от реабилитировать
РЕАГЕНТ м; хим. реагент (химик реакцияла ҡатнашҡан матдә)
РЕАГИРОВАТЬ несов. 1. на что (отвечать на какое-л. физическое раздражение) һиҙеү, тойоу, тышҡы тәьҫиргә яуап биреү, әҫәрләнеү, йоғонтоға бирелеү; глаз нормально реагирует на свет күҙ яҡтылыҡты һәйбәт һиҙә 2. на что (проявлять какое-л. отношение к кому-чему-л.) иғтибар итеү, яуап биреү, үҙ ҡарашын белдереү; реагировать на предложения докладчика докладсының тәҡдимдәренә иғтибар итеү 3. хим. реакцияға инеү
РЕАКТИВ м; хим. реактив (берәй матдә менән билдәле бер реакцияға инеп, шул составта нимәнецдер барлығын билдәләц мөмкинлеген биргән матдә)
РЕАКТИВНОСТЬ ж 1. хим. реактивлыҡ 2. биол. тәьҫиргә яуап биреү һәләтлеге, реактивлыҡ; реактивность организма организмдың реактивлығы
РЕАКТИВНЫЙ, -ая, -ое 1. хим. реактив; реактивные вещества реактив матдәләр 2. биол. тәьҫиргә яуап биреүсән (бирә торған), реактив; реактивное состояние реактив хәл 3. физ. реактив (атылып сығыусы газдар ярҙамында хәрәкәт итә торған); реактивный самолёт реактив самолёт
РЕАКТОР м реактор (1. эл. ҡыҫҡа ялғаныш тогыныц көсөн сикләц һәм цҙгәрешле ток
308