Урыҫса-башҡортса һүҙлек, З. Ғ. Ураҡсин редакцияһында. II том. 372 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
СЕГОДНЯ
СЕГОДНЯ нареч. 1. бөгөн; сегодня утром бөгөн иртән; сегОдня вечером бөгөн кис; сегодня днём бөгөн көндөҙ 2. в знач. сущ. сегодня с нескл. бөгөн, бөгөнгө көн; на сегодня довольно бөгөнгә етер ♦ не сегодня завтра см. завтра
СЕГОДНЯШНИЙ, -яя, -ее бөгөнгө; сегодняшний день бөгөнгө көн; сегодняшний разговор бөгөнгө һөйләшеү; сегодняшняя газета бөгөнгө гәзит ♦ жить сегодняшним днём киләсәк тураһында уйламау, бөгөнгө менән йәшәү
СЕДАЛИЩЕ с арт һан, ултырыш
СЕДАЛИЩНЫЙ, -ая, -ое арт һан ...ы, ултырыш ...ы; седалищная кость ултырыш һөйәге
СЕДЁЛКА ж ыңғырсаҡ
СЕДЕЛЬНИК м эйәр яһаусы
седЕльный, -ая, -ое эйәр ...ы; седельная лука эйәр ҡашы
СЕДЕЛЬЧАТЫЙ, -ая, -ое эйәр һымаҡ, эйәргә оҡшаған
седЕть несов. ағарыу, ағара башлау, сал төшөү (кереү), салланыу; волосы седеют сәстәр ағара
СЕДИНА ж 1. сал, аҡ (агарган сәс, һаҡал); у него на висках седина сикәһенә сал төшкән 2. (проседь в мехе) аҡлы, буҙ, аҡ тимгелле (төктәре булған); соболь с сединой аҡ тимгелле кеш 3. (серовато-белый цвет) аҡһыл (буҙ) төҫ ♦ дожить до седин оҙаҡ йәшәү
СЕДЛАТЬ несов. кого-что 1. эйәрләү; седлать коня ат эйәрләү 2. воен. (захватывать, закрепляясь ) ҡулға төшөрөү, яулап алыу; седлать дороги юлдарҙы ҡулға төшөрөү
СЕДЛАТЬСЯ несов. эйәрләнеү
СЕДЛИСТЫЙ, -ая, -ое һығылма билле (атҡа ҡарата); седлистые кони һығылма билле аттар
СЕДЛО с 1. эйәр; беговое седло бәйге эйәре; кавалерийское седло кавалерия эйәре; сидеть в седле эйәрҙә ултырыу 2. см. седловина 3 ♦ выбить (вышибать) из седла кого -л. кемделер сығырынан сығарыу; сидит как на корове седло прост. һыйырға септә япҡан кеүек
СЕДЛОВАТЫЙ, -ая, -ое 1. һығылма билле (атҡа ҡарата); седловатая лошадь һығылма билле ат 2. спец. эйәр рәүешендәге, ике яғы ҡалҡыу (урын); седловатая палуба ике яғы ҡалҡыу палуба
СЕДЛОВИДНЫЙ, -ая, -ое эйәр формаһындағы, эйәр; седловидный сустав эйәр быуын (мәҫ., шаушаҡта)
СЕДЛОВИНА ж 1. (прогиб на спине животного ) бил; седловина коня ат биле 2. (прогиб в каком-л. предмете) бил, бөгөл; седловина носа танау биле 3. (продолговатая впадина в горном хребте) бил, билән; седловина между двумя вершинами ике түбә араһындағы билән
СЕДЛОВКА ж; спец. 1. см. седлать 1; 2. эйәрләү (ысул); учебная седловка эйәрләргә өйрәнеү; походная седловка оҙайлы юлға ат эйәрләү
СЕДОБОРОДЫЙ, -ая, -ое аҡ (сал) һаҡаллы; седобородый старик аҡ һаҡаллы ҡарт
СЕДОБРОВЫЙ, -ая, -ое аҡ (сал) ҡашлы
СЕДОВОЛОСЫЙ, -ая, -ое аҡ (сал) сәсле; седоволосый человек сал сәсле кеше
СЕДОГОЛОВЫЙ, -ая, -ое аҡ (сал) башлы
СЕДОЙ, -ая, -ое 1. аҡ, ағарған, сал, салланған; седая борода аҡ һаҡал; седые волосы сал сәс 2. (с белыми волосами) ап-аҡ (сал) сәсле, ағарған (салланған) сәсле; седой старик сал сәсле ҡарт 3. аҡ тимгелле (йәнлек тиреһенә ҡарата ); седой бобр аҡ тимгелле ҡондоҙ 4. (серовато-белый) аҡһыл; седой туман аҡһыл томан 5. перен. (древний) бик боронғо, ҡарт, сал; седой Урал сал Урал; седая старина бик боронғо заман ♦ до седых волос сәс ағарғансы, ҡартайғансы
СЕДОК м 1. (всадник) һыбайлы 2. мотоцикл (велосипед) йөрөткән кеше 3. (извозчик) ылаусы, йөк ташыусы, күсер
СЕДОУСЫЙ, -ая, -ое аҡ (сал) мыйыҡлы; седоусый человек аҡ мыйыҡлы кеше
СЕДЬМОЙ, -ая, -ое числ. етенсе; седьмой месяц етенсе ай; седьмой класс етенсе синыф; седьмой час етенсе сәғәт ♦ до седьмого пота ете ҡат тир сыҡҡансы; на седьмом небе быть түбәһе күккә тейеү, атҡа менгәндәй булыу; седьмая вода на киселе см. вода
СЕЗОН м 1. (время года) миҙгел; зимний сезон ҡышҡы миҙгел, ҡыш миҙгеле; летний сезон йәйге миҙгел, йәй миҙгеле 2. чего, какой ваҡыт, мәл, осор, миҙгел; сезон сенокоса бесән мәле; театральный сезон театр миҙгеле; купальный сезон һыу инеү ваҡыты ♦ бархатный сезон см. бархатный; мёртвый сезон см. мёртвый
СЕЗОННИК м и СЕЗОННИЦА ж миҙгелле эшсе, миҙгелле эштә эшләүсе
СЕЗОННОСТЬ ж миҙгеллелек, миҙгелле булыу; сезонность сельскохозяйственных работ ауыл хужалығы эштәренең миҙгелле булыуы
СЕЗОННЫЙ, -ая, -ое 1. миҙгелле; сезонная работа миҙгелле эш 2. бер миҙгеллек; сезонный билет бер миҙгеллек билет; сезонная одежда бер миҙгеллек кейем
СЕЙ м (сия ж, сие с) мест.; книжн., уст. был, ошо, шул; на сей раз был юлы, быныһын-да; по сей день ошо көнгә тиклем ♦ сию минуту (секунду) хәҙер үк, ошо минутта (секундта), һә тигәнсе, күҙ асып йомғансы; от сих до сих шутл. бынан алып бында тиклем; не от мира сего см. мир; ни с того ни с сего см. тот
СЕЙМ сейм (1. ҡайһы бер илдәрҙә ҡатламлы-вәкәләтле ойошмалар атамаһы 2. Рәсәй империяһы составында 1809—1917 йй. автономия хоҡугында торган Бөйөк Финляндия кенәзлегенең атамаһы 3. Польша парламенты)
сЕйнер м сейнер (балыҡ тотоуга тәгәйен-ләнгән диңгеҙ судноһы)
372
СЕГОДНЯ нареч. 1. бөгөн; сегодня утром бөгөн иртән; сегОдня вечером бөгөн кис; сегодня днём бөгөн көндөҙ 2. в знач. сущ. сегодня с нескл. бөгөн, бөгөнгө көн; на сегодня довольно бөгөнгә етер ♦ не сегодня завтра см. завтра
СЕГОДНЯШНИЙ, -яя, -ее бөгөнгө; сегодняшний день бөгөнгө көн; сегодняшний разговор бөгөнгө һөйләшеү; сегодняшняя газета бөгөнгө гәзит ♦ жить сегодняшним днём киләсәк тураһында уйламау, бөгөнгө менән йәшәү
СЕДАЛИЩЕ с арт һан, ултырыш
СЕДАЛИЩНЫЙ, -ая, -ое арт һан ...ы, ултырыш ...ы; седалищная кость ултырыш һөйәге
СЕДЁЛКА ж ыңғырсаҡ
СЕДЕЛЬНИК м эйәр яһаусы
седЕльный, -ая, -ое эйәр ...ы; седельная лука эйәр ҡашы
СЕДЕЛЬЧАТЫЙ, -ая, -ое эйәр һымаҡ, эйәргә оҡшаған
седЕть несов. ағарыу, ағара башлау, сал төшөү (кереү), салланыу; волосы седеют сәстәр ағара
СЕДИНА ж 1. сал, аҡ (агарган сәс, һаҡал); у него на висках седина сикәһенә сал төшкән 2. (проседь в мехе) аҡлы, буҙ, аҡ тимгелле (төктәре булған); соболь с сединой аҡ тимгелле кеш 3. (серовато-белый цвет) аҡһыл (буҙ) төҫ ♦ дожить до седин оҙаҡ йәшәү
СЕДЛАТЬ несов. кого-что 1. эйәрләү; седлать коня ат эйәрләү 2. воен. (захватывать, закрепляясь ) ҡулға төшөрөү, яулап алыу; седлать дороги юлдарҙы ҡулға төшөрөү
СЕДЛАТЬСЯ несов. эйәрләнеү
СЕДЛИСТЫЙ, -ая, -ое һығылма билле (атҡа ҡарата); седлистые кони һығылма билле аттар
СЕДЛО с 1. эйәр; беговое седло бәйге эйәре; кавалерийское седло кавалерия эйәре; сидеть в седле эйәрҙә ултырыу 2. см. седловина 3 ♦ выбить (вышибать) из седла кого -л. кемделер сығырынан сығарыу; сидит как на корове седло прост. һыйырға септә япҡан кеүек
СЕДЛОВАТЫЙ, -ая, -ое 1. һығылма билле (атҡа ҡарата); седловатая лошадь һығылма билле ат 2. спец. эйәр рәүешендәге, ике яғы ҡалҡыу (урын); седловатая палуба ике яғы ҡалҡыу палуба
СЕДЛОВИДНЫЙ, -ая, -ое эйәр формаһындағы, эйәр; седловидный сустав эйәр быуын (мәҫ., шаушаҡта)
СЕДЛОВИНА ж 1. (прогиб на спине животного ) бил; седловина коня ат биле 2. (прогиб в каком-л. предмете) бил, бөгөл; седловина носа танау биле 3. (продолговатая впадина в горном хребте) бил, билән; седловина между двумя вершинами ике түбә араһындағы билән
СЕДЛОВКА ж; спец. 1. см. седлать 1; 2. эйәрләү (ысул); учебная седловка эйәрләргә өйрәнеү; походная седловка оҙайлы юлға ат эйәрләү
СЕДОБОРОДЫЙ, -ая, -ое аҡ (сал) һаҡаллы; седобородый старик аҡ һаҡаллы ҡарт
СЕДОБРОВЫЙ, -ая, -ое аҡ (сал) ҡашлы
СЕДОВОЛОСЫЙ, -ая, -ое аҡ (сал) сәсле; седоволосый человек сал сәсле кеше
СЕДОГОЛОВЫЙ, -ая, -ое аҡ (сал) башлы
СЕДОЙ, -ая, -ое 1. аҡ, ағарған, сал, салланған; седая борода аҡ һаҡал; седые волосы сал сәс 2. (с белыми волосами) ап-аҡ (сал) сәсле, ағарған (салланған) сәсле; седой старик сал сәсле ҡарт 3. аҡ тимгелле (йәнлек тиреһенә ҡарата ); седой бобр аҡ тимгелле ҡондоҙ 4. (серовато-белый) аҡһыл; седой туман аҡһыл томан 5. перен. (древний) бик боронғо, ҡарт, сал; седой Урал сал Урал; седая старина бик боронғо заман ♦ до седых волос сәс ағарғансы, ҡартайғансы
СЕДОК м 1. (всадник) һыбайлы 2. мотоцикл (велосипед) йөрөткән кеше 3. (извозчик) ылаусы, йөк ташыусы, күсер
СЕДОУСЫЙ, -ая, -ое аҡ (сал) мыйыҡлы; седоусый человек аҡ мыйыҡлы кеше
СЕДЬМОЙ, -ая, -ое числ. етенсе; седьмой месяц етенсе ай; седьмой класс етенсе синыф; седьмой час етенсе сәғәт ♦ до седьмого пота ете ҡат тир сыҡҡансы; на седьмом небе быть түбәһе күккә тейеү, атҡа менгәндәй булыу; седьмая вода на киселе см. вода
СЕЗОН м 1. (время года) миҙгел; зимний сезон ҡышҡы миҙгел, ҡыш миҙгеле; летний сезон йәйге миҙгел, йәй миҙгеле 2. чего, какой ваҡыт, мәл, осор, миҙгел; сезон сенокоса бесән мәле; театральный сезон театр миҙгеле; купальный сезон һыу инеү ваҡыты ♦ бархатный сезон см. бархатный; мёртвый сезон см. мёртвый
СЕЗОННИК м и СЕЗОННИЦА ж миҙгелле эшсе, миҙгелле эштә эшләүсе
СЕЗОННОСТЬ ж миҙгеллелек, миҙгелле булыу; сезонность сельскохозяйственных работ ауыл хужалығы эштәренең миҙгелле булыуы
СЕЗОННЫЙ, -ая, -ое 1. миҙгелле; сезонная работа миҙгелле эш 2. бер миҙгеллек; сезонный билет бер миҙгеллек билет; сезонная одежда бер миҙгеллек кейем
СЕЙ м (сия ж, сие с) мест.; книжн., уст. был, ошо, шул; на сей раз был юлы, быныһын-да; по сей день ошо көнгә тиклем ♦ сию минуту (секунду) хәҙер үк, ошо минутта (секундта), һә тигәнсе, күҙ асып йомғансы; от сих до сих шутл. бынан алып бында тиклем; не от мира сего см. мир; ни с того ни с сего см. тот
СЕЙМ сейм (1. ҡайһы бер илдәрҙә ҡатламлы-вәкәләтле ойошмалар атамаһы 2. Рәсәй империяһы составында 1809—1917 йй. автономия хоҡугында торган Бөйөк Финляндия кенәзлегенең атамаһы 3. Польша парламенты)
сЕйнер м сейнер (балыҡ тотоуга тәгәйен-ләнгән диңгеҙ судноһы)
372