Урыҫса-башҡортса һүҙлек, З. Ғ. Ураҡсин редакцияһында. II том. 603 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ХОД
ХЛОРОФОС м хлорофос (ҡоротҡос бөжәктәргә ҡаршы ҡулланылған химик препарат)
ХЛЫНУТЬ сов. 1. сорлап ағыу (аға башлау), ҡойоп яуыу, эркелеү; слёзы хлынули из глаз күҙҙән йәш сорлап аҡты 2. (двинуться во множестве ) ябырылыу, ағылыу; хлынула толпа людей кешеләр төркөмө ағылды
ХЛЫСТ м 1. (прут) шыйыҡ (һыйғыр) сыбыҡ; ударить хлыстом шыйыҡ сыбыҡ менән һуғыу 2. (плётка) сыбыртҡы, ҡамсы 3. спец. (ствол поваленного дерева, очищенный от сучьев) буй (оҙон) ағас; трелевать хлысты буй ағас һөйрәтеү
ХЛЫСТИК м 1. (прутик) бәләкәй сыбыҡ 2. (небольшая плётка) бәләкәй сыбыртҡы
ХЛЫЩ м; разг., неодобр. фырт егет
ХЛЮПАНЬЕ с; разг. см. хлюпать
ХЛЮПАТЬ несов. 1. разг. (чавкать — о воде , грязи) ласҡылдау, лыстырлау, сапылдау; грязь хлюпает под ногами аяҡ аҫтында бысраҡ ласҡылдап ята 2. прост. (идти по чему-л. жидкому, вязкому) лыстырлатып баҫыу, лас-лос атлау; хлюпать по лужам күләүектән лас-лос атлау 3. прост. (плакать) һыңҡылдау, мышҡылдау ♦ хлюпать носом прост. мыш-мыш килеү, мышҡылдау
ХЛЮПАТЬСЯ несов. см. хлюпнуться
ХЛЮПИК м; прост. мөштөм (ихтыярһыҙ) кеше, йомшаҡ кеше
хлЮпкий, -ая, -ое прост. 1. (жидкий, вязкий ) ебеткәк, батҡаҡ, лысҡылдап торған; хлюпкая грязь лысҡылдап торған бысраҡ 2. перен. ебегән, ихтыярһыҙ; хлюпкий человек ебегән кеше
ХЛЮПНУТЬ сов. см. хлюпать 1, 2
ХЛЮПНУТЬСЯ сов.; прост. батҡаҡҡа ҡолау (йығылыу, төшөү), шап итеп ҡалыу
ХЛЮСТ м; прост. мут кеше
ХЛЯБЬ ж 1. уст. (бездна, глубина) упҡын, сөмгөл 2. разг. (жидкая грязь) батҡаҡ, батҡыл ер (урын) ♦ разверзлись хляби небесные шутл. күктең төбө тишелгән (туҡтауһыҙ ямғыр яуыуы)
хлЯстик м биллек
ХМ межд. һе, һем
ХМЕЛЕВОД м ҡомалаҡ үҫтереүсе (белгес)
ХМЕЛЕВОДСТВО с ҡомалаҡ үҫтереү (етештереү), ҡомалаҡ үҫтереүселек
ХМЕЛЕВОДЧЕСКИЙ, -ая, -ое ҡомалаҡ үҫтереү (етештереү) ...ы; хмелеводческий совхоз ҡомалаҡ үҫтереү совхозы
ХМЕЛЕВОЙ, -ая, -ое ҡомалаҡ ...ы; хмелевой запах ҡомалаҡ еҫе; хмелевые дрожжи ҡомалаҡ әсеткеһе; хмелевая шишка ҡомалаҡ тубырсығы
ХМЕЛЁК м; разг., ласк. от хмель 1 ♦ под хмельком (быть) ҡыҙмаса (булыу), еңелсә иҫереү
хмелЕть несов.; разг. иҫереү, башҡа китеү
ХМЕЛЬ м 1. бот. (растение и соцветия этого растения) ҡомалаҡ; собирать хмель ҡомалаҡ йыйыу; сушить хмель ҡомалаҡ киптереү 2. (состояние опьянения) иҫереү, иҫереклек ♦ во хмелю; под хмелем ҡыҙмаса, еңелсә иҫереү
ХМЕЛЬНИК м ҡомалаҡлыҡ
ХМЕЛЬНОЙ и уст. ХМЕЛЬНЫЙ, -ая, -ое 1. (нетрезвый) иҫерек, ҡыҙмаса; хмельной человек иҫерек кеше 2. (опьяняющий) иҫерткес, иҫертә торған; хмельные напитки иҫерткес эсемлектәр 3. в знач. сущ. хмельное с иҫерткес эсемлек, мәй
ХМУРИТЬ несов. (о бровях) йыйырыу; (о лице) сырайҙы һытыу (боҙоу), төмһәйеү
хмУрый, -ая, -ое 1. ҡараңғы сырайлы, бойоҡ, һытыҡ йөҙлө (сырайлы); хмурый человек ҡараңғы сырайлы кеше 2. перен. (пасмурный) йонсоу, болотло; хмурое небо болотло күк; хмурое утро йонсоу иртә
ХМЫКАТЬ несов.; разг. “һем-һем” (“һе”) тиеү (аптырағанда, мыҫҡыллағанда, ғәрләнгәндә)
ХМЫКНУТЬ сов. см. хмыкать
ХНА ж ҡына (кцп йыллыҡ цҫемлек һәм һарғылт ҡыҙыл буяу)
ХНЫ: хоть бы хны: 1) бар тип тә белмәй, иҫе лә китмәй; 2) кому беште ни ҙә төштө ни, булды ни ҙә булманы ни
ХНЫКАНЬЕ с; разг. см. хныкать
ХНЫКАТЬ несов.; разг. 1. (плакать) һыңҡылдау, шыңшыу; ребёнок хнычет бала һыңҡылдай 2. перен. (жаловаться) мыжыу, зарланыу
ХОББИ с нескл. хобби
хОбот м 1. томшоҡ, морон; хобот слона фил томшоғо 2. воен. хобот (туп йәки пулемёт лафетының өҫкө өлөшө)
ХОБОТНОЙ и ХОБОТНЫЙ, -ая, -ое зоол. 1. томшоҡло, моронло 2. в знач. сущ. хоботные мн. томшоҡлолар
хоботОк м 1. уменьш. от хобот 1; 2. зоол. томшоҡ, моронса
ХОД м 1. (движение) йөрөш, йөрөм, аҙым, барыу, юл; (массовое перемещение рыбы в места нереста) үрләү ваҡыты; весенний ход рыбы балыҡтың яҙғы үрләү ваҡыты; ход машины машина йөрөшө; ускорить ход йөрөштө тиҙләтеү; замедлить ход йөрөштө әкренәйтеү; ход лошади ат аҙымы; дать задний ход артҡа йөрөш; час ходу бер сәғәтлек юл 2. перен. (течение, развитие чего-л.) барыш, үҫеш, ағыш; ход событий ваҡиғалар ағышы; в ходе борьбы көрәш барышында 3. (вход) юл, барыу юлы, инеү (юлы); ход со двора инеү ихатанан 4. (рабочая часть машины и др.) тәгәрмәс, табан, ҡуласа; колёсный ход телеги арба тәгәрмәсе; телега на железном ходу тимер табанлы арба 5. (в игре) сығыу, йөрөү, сығыш; чей ход? кем сыға?; ход ферзём ферзь менән йөрөү 6. тех. (работа машины, механизма) эшләү, барыу, йөрөш; ход часов сәғәт йөрөшө; плавный ход мотора моторҙың талғын эшләүе 7. перен. (манёвр, приём) алым, ысул, юл; дипломатический ход дипломатик алым 8. (коридор, тоннель) үткәүел, үтеү урыны (юлы); подземный ход ер аҫтынан үтеү урыны
603
ХЛОРОФОС м хлорофос (ҡоротҡос бөжәктәргә ҡаршы ҡулланылған химик препарат)
ХЛЫНУТЬ сов. 1. сорлап ағыу (аға башлау), ҡойоп яуыу, эркелеү; слёзы хлынули из глаз күҙҙән йәш сорлап аҡты 2. (двинуться во множестве ) ябырылыу, ағылыу; хлынула толпа людей кешеләр төркөмө ағылды
ХЛЫСТ м 1. (прут) шыйыҡ (һыйғыр) сыбыҡ; ударить хлыстом шыйыҡ сыбыҡ менән һуғыу 2. (плётка) сыбыртҡы, ҡамсы 3. спец. (ствол поваленного дерева, очищенный от сучьев) буй (оҙон) ағас; трелевать хлысты буй ағас һөйрәтеү
ХЛЫСТИК м 1. (прутик) бәләкәй сыбыҡ 2. (небольшая плётка) бәләкәй сыбыртҡы
ХЛЫЩ м; разг., неодобр. фырт егет
ХЛЮПАНЬЕ с; разг. см. хлюпать
ХЛЮПАТЬ несов. 1. разг. (чавкать — о воде , грязи) ласҡылдау, лыстырлау, сапылдау; грязь хлюпает под ногами аяҡ аҫтында бысраҡ ласҡылдап ята 2. прост. (идти по чему-л. жидкому, вязкому) лыстырлатып баҫыу, лас-лос атлау; хлюпать по лужам күләүектән лас-лос атлау 3. прост. (плакать) һыңҡылдау, мышҡылдау ♦ хлюпать носом прост. мыш-мыш килеү, мышҡылдау
ХЛЮПАТЬСЯ несов. см. хлюпнуться
ХЛЮПИК м; прост. мөштөм (ихтыярһыҙ) кеше, йомшаҡ кеше
хлЮпкий, -ая, -ое прост. 1. (жидкий, вязкий ) ебеткәк, батҡаҡ, лысҡылдап торған; хлюпкая грязь лысҡылдап торған бысраҡ 2. перен. ебегән, ихтыярһыҙ; хлюпкий человек ебегән кеше
ХЛЮПНУТЬ сов. см. хлюпать 1, 2
ХЛЮПНУТЬСЯ сов.; прост. батҡаҡҡа ҡолау (йығылыу, төшөү), шап итеп ҡалыу
ХЛЮСТ м; прост. мут кеше
ХЛЯБЬ ж 1. уст. (бездна, глубина) упҡын, сөмгөл 2. разг. (жидкая грязь) батҡаҡ, батҡыл ер (урын) ♦ разверзлись хляби небесные шутл. күктең төбө тишелгән (туҡтауһыҙ ямғыр яуыуы)
хлЯстик м биллек
ХМ межд. һе, һем
ХМЕЛЕВОД м ҡомалаҡ үҫтереүсе (белгес)
ХМЕЛЕВОДСТВО с ҡомалаҡ үҫтереү (етештереү), ҡомалаҡ үҫтереүселек
ХМЕЛЕВОДЧЕСКИЙ, -ая, -ое ҡомалаҡ үҫтереү (етештереү) ...ы; хмелеводческий совхоз ҡомалаҡ үҫтереү совхозы
ХМЕЛЕВОЙ, -ая, -ое ҡомалаҡ ...ы; хмелевой запах ҡомалаҡ еҫе; хмелевые дрожжи ҡомалаҡ әсеткеһе; хмелевая шишка ҡомалаҡ тубырсығы
ХМЕЛЁК м; разг., ласк. от хмель 1 ♦ под хмельком (быть) ҡыҙмаса (булыу), еңелсә иҫереү
хмелЕть несов.; разг. иҫереү, башҡа китеү
ХМЕЛЬ м 1. бот. (растение и соцветия этого растения) ҡомалаҡ; собирать хмель ҡомалаҡ йыйыу; сушить хмель ҡомалаҡ киптереү 2. (состояние опьянения) иҫереү, иҫереклек ♦ во хмелю; под хмелем ҡыҙмаса, еңелсә иҫереү
ХМЕЛЬНИК м ҡомалаҡлыҡ
ХМЕЛЬНОЙ и уст. ХМЕЛЬНЫЙ, -ая, -ое 1. (нетрезвый) иҫерек, ҡыҙмаса; хмельной человек иҫерек кеше 2. (опьяняющий) иҫерткес, иҫертә торған; хмельные напитки иҫерткес эсемлектәр 3. в знач. сущ. хмельное с иҫерткес эсемлек, мәй
ХМУРИТЬ несов. (о бровях) йыйырыу; (о лице) сырайҙы һытыу (боҙоу), төмһәйеү
хмУрый, -ая, -ое 1. ҡараңғы сырайлы, бойоҡ, һытыҡ йөҙлө (сырайлы); хмурый человек ҡараңғы сырайлы кеше 2. перен. (пасмурный) йонсоу, болотло; хмурое небо болотло күк; хмурое утро йонсоу иртә
ХМЫКАТЬ несов.; разг. “һем-һем” (“һе”) тиеү (аптырағанда, мыҫҡыллағанда, ғәрләнгәндә)
ХМЫКНУТЬ сов. см. хмыкать
ХНА ж ҡына (кцп йыллыҡ цҫемлек һәм һарғылт ҡыҙыл буяу)
ХНЫ: хоть бы хны: 1) бар тип тә белмәй, иҫе лә китмәй; 2) кому беште ни ҙә төштө ни, булды ни ҙә булманы ни
ХНЫКАНЬЕ с; разг. см. хныкать
ХНЫКАТЬ несов.; разг. 1. (плакать) һыңҡылдау, шыңшыу; ребёнок хнычет бала һыңҡылдай 2. перен. (жаловаться) мыжыу, зарланыу
ХОББИ с нескл. хобби
хОбот м 1. томшоҡ, морон; хобот слона фил томшоғо 2. воен. хобот (туп йәки пулемёт лафетының өҫкө өлөшө)
ХОБОТНОЙ и ХОБОТНЫЙ, -ая, -ое зоол. 1. томшоҡло, моронло 2. в знач. сущ. хоботные мн. томшоҡлолар
хоботОк м 1. уменьш. от хобот 1; 2. зоол. томшоҡ, моронса
ХОД м 1. (движение) йөрөш, йөрөм, аҙым, барыу, юл; (массовое перемещение рыбы в места нереста) үрләү ваҡыты; весенний ход рыбы балыҡтың яҙғы үрләү ваҡыты; ход машины машина йөрөшө; ускорить ход йөрөштө тиҙләтеү; замедлить ход йөрөштө әкренәйтеү; ход лошади ат аҙымы; дать задний ход артҡа йөрөш; час ходу бер сәғәтлек юл 2. перен. (течение, развитие чего-л.) барыш, үҫеш, ағыш; ход событий ваҡиғалар ағышы; в ходе борьбы көрәш барышында 3. (вход) юл, барыу юлы, инеү (юлы); ход со двора инеү ихатанан 4. (рабочая часть машины и др.) тәгәрмәс, табан, ҡуласа; колёсный ход телеги арба тәгәрмәсе; телега на железном ходу тимер табанлы арба 5. (в игре) сығыу, йөрөү, сығыш; чей ход? кем сыға?; ход ферзём ферзь менән йөрөү 6. тех. (работа машины, механизма) эшләү, барыу, йөрөш; ход часов сәғәт йөрөшө; плавный ход мотора моторҙың талғын эшләүе 7. перен. (манёвр, приём) алым, ысул, юл; дипломатический ход дипломатик алым 8. (коридор, тоннель) үткәүел, үтеү урыны (юлы); подземный ход ер аҫтынан үтеү урыны
603