Урыҫса-башҡортса һүҙлек, З. Ғ. Ураҡсин редакцияһында. II том. 604 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ХОДАТАЙ
♦ знать все ходы и выходы см. выход; на ходу: 1)эшкә әҙер; 2) барғанда, юл ыңғайында; своим ходом идти үҙ йүнәлеше (ағышы) менән барыу; не дать ходу кому кемгә юл бирмәү, ҡаршы төшөү; пустить в ход ҡуллана (файҙалана) башлау; с ходу: 1) барышлай, туҡтап тормай; 2) шунда уҡ; быть в ходу һорау ҙур булыу, ҡулланыуҙа (файҙаланыуҙа) булыу
ходАтай м; уст. 1. (защитник) юллаусы, яҡлаусы; быть ходатаем юллаусы булып йөрөү 2. (поверенный по чьим-л. делам) вәкил, ышаныслы кеше, вәкәләтле кеше
ХОДАТАЙСТВО с 1. см. ходатайствовать 2. (документ) үтенес, үтенес ҡағыҙы; удовлетворить ходатайство үтенесте ҡәнәғәтләндереү
ХОДАТАЙСТВОВАТЬ несов. 1. о ком-чём, за кого-что артынан йөрөү, юллау, һорау 2. уст. (быть профессиональным поверенным) вәкил (ышаныслы кеше, вәкәләтле кеше) булыу
хОдики только мн.; разг. герле сәғәт
ХОДИТЬ несов. 1. йөрөү, барыу; ходить пешком йәйәү йөрөү; ходить без цели тик йөрөү; ходить на четвереньках имгәкләп йөрөү 2. (носить какую-л. одежду, обувь и т.д.) (кейеп) йөрөү; ходить в пальто пальто кейеп йөрөү; ходить босиком ялан аяҡ йөрөү 3. йөрөү, ҡыҙырыу; ходить по магазинам магазиндар буйлап йөрөү 4. (посещать) (барып) йөрөү, килеү; ходить в театр театрға йөрөү 5. (о средствах транспорта) йөрөү; поезда ходят по расписанию поездар расписание буйынса йөрөй 6. (быстро двигаться по поверхности) шыуып тороу, шыуыу; рука ходит по холсту ҡул туҡыманан шыуып тора 7. (колыхаться, дрожать) сайҡалыу, һелкенеү; пол ходит под ногами аяҡ аҫтында иҙән һелкенә 8. за кем-чем (заботиться) ҡарау; ходить за больным ауырыуҙы ҡарау 9. (о часах) йөрөү; часы ходят сәғәт йөрөй 10. (быть в употреблении) баһаланыу, ҡулланыуҙа булыу, йөрөү; меха ходили вместо денег аҡса урынына йәнлек тиреләре йөрөгән 11. разг. (быть кем-л.) булып йөрөү (тороу, эшләү); ходить в председателях рәйес булып йөрөү 12. (в игре) йөрөү, сығыу; ходить пешкой пешка менән йөрөү 13. на кого (охотиться) йөрөү, барыу; ходить на медведя айыуға йөрөү; ходить на охоту һунарға йөрөү 14. йөрөү, таралыу; ходить по рукам ҡулдан-ҡулға йөрөү; ходит слух һүҙ йөрөй 15. разг. (испражняться) тышҡа сығыу ♦ ходить на задних лапках см. лапка; ходить по миру хәйер һорашыу; ходить на голове см. голова; ходить по струнке см. струнка
хОдкий, -ая, -ое разг. 1. алымлы, атламлы, аҙымлы, йөрөмлө, йөрөшлө, үрсел; ходкая лошадь алымлы ат 2. (о товаре) үтемле
ХОДОВОЙ, -ая, -ое 1. тех. йөрөткөс, йөрөтөү (йөрөү) ...ы; ходовой винт йөрөткөс винт; ходовой механизм йөрөтөү механизмы 2. спец. йө-
604
рөш ...ы, осош ...ы; ходовые качества автомобиля автомобилдең йөрөш сифаттары 3. разг. (имеющий наибольший спрос) үтемле; ходовая машина үтемле машина 4. (часто употребляемый) йыш (һәр ваҡыт) ҡулланыла торған; ходовое выражение һәр ваҡыт ҡулланыла торған әйтем
ходОк м 1. (пешеход) йәйәүле, йәйәү кеше, йәйәү йөрөүсе 2. уст. (выборное лицо) йөргөнсө, йөрөксө, юллап йөрөүсе; отправить ходоков йөргөнсөләр ебәреү
ходУли мн. (ед. ходуля ж) оҙон ағас аяҡ, ҡолға аяҡ; ходить на ходулях оҙон ағас аяҡта йөрөү
ХОДУЛЬНЫЙ, -ая, -ое разг. яһалма, насар, тәбиғи булмаған; ходульное выражение яһалма һүҙ
ХОДУН м; разг. см. ходок 1 ♦ ходуном ходить: 1)дер һелкенеү, тетрәү, ҡалтырау; 2) ҡайнашыу, ығы-зығы килеү, баш түбән йөрөү
ХОДЬБА ж йөрөш, йөрөү, юл; устать от ходьбы йөрөүҙән (йөрөп) арыу; полчаса ходьбы ярты сәғәтлек юл
ХОДЯЧИЙ, -ая, -ее 1. разг. йөрөй (ала) торған; ходячая больная йөрөй ала торған ауырыу 2. (обычный) киң таралған, киң (йыш) ҡулланылған (ҡулланышлы); ходячее выражение киң таралған әйтем 3. перен., ирон. торғаны менән (бер), аяҡлы; ходячая добродетель торғаны бер изге йән ♦ ходячая энциклопедия см. энциклопедия
ХОЖДЕНИЕ с см. ходить 1, 3, 5, 13; хождение по городу ҡала буйлап йөрөү; хождение взад-вперёд алға-артҡа йөрөп тороу 2. (жанр древнерусской литературы, представляющий собой описание путешествий) сәйәхәтнамә ♦ иметь хождение йөрөү, ҡулланыу; хождение по мукам яфа сигеү, ғазаплы тормош
ХОЗРАСЧЁТ м (хозяйственный расчёт) хозрасчёт, хужалыҡ иҫәбе (цҙ сығымын цҙе ҡаплау нигеҙендә ҡоролған планлы хужалыҡ итец)
ХОЗРАСЧЁТНЫЙ, -ая, -ое хужалыҡ иҫәбен-дәге, хужалыҡ иҫәбе ...ы; хозрасчётное предприятие хужалыҡ иҫәбендәге предприятие
ХОЗЯИН м 1. в разн. знач. хужа, эйә; хозяин дома өй хужаһы; стать хозяином эйә булыу; находить хозяина эйәһен табыу; не имеющий хозяина эйәһеҙ 2. прост. (муж) ир, хужа ♦ быть хозяином своего слова үҙ һүҙендә тороу
ХОЗЯЙКА ж 1. хужа, хужабикә 2. прост. (жена) ҡатын, хужабикә ♦ домашняя хозяйка хужабикә; сестра-хозяйка сестра-хозяйка (хәстәханала , балалар баҡсаһында һ. б. хужалыҡ эшен алып барған ҡатын-ҡыҙ)
ХОЗЯЙНИЧАТЬ несов. 1. (вести хозяйство ) хужалыҡ итеү, йорт ҡарау, хужалыҡ алып барыу, хужа булып тороу 2. (бесцеремонно распоряжаться ) хужа булыу, үҙе теләгәнсә эшләү; хозяйничать в чужом доме кеше өйөндә хужа булыу
♦ знать все ходы и выходы см. выход; на ходу: 1)эшкә әҙер; 2) барғанда, юл ыңғайында; своим ходом идти үҙ йүнәлеше (ағышы) менән барыу; не дать ходу кому кемгә юл бирмәү, ҡаршы төшөү; пустить в ход ҡуллана (файҙалана) башлау; с ходу: 1) барышлай, туҡтап тормай; 2) шунда уҡ; быть в ходу һорау ҙур булыу, ҡулланыуҙа (файҙаланыуҙа) булыу
ходАтай м; уст. 1. (защитник) юллаусы, яҡлаусы; быть ходатаем юллаусы булып йөрөү 2. (поверенный по чьим-л. делам) вәкил, ышаныслы кеше, вәкәләтле кеше
ХОДАТАЙСТВО с 1. см. ходатайствовать 2. (документ) үтенес, үтенес ҡағыҙы; удовлетворить ходатайство үтенесте ҡәнәғәтләндереү
ХОДАТАЙСТВОВАТЬ несов. 1. о ком-чём, за кого-что артынан йөрөү, юллау, һорау 2. уст. (быть профессиональным поверенным) вәкил (ышаныслы кеше, вәкәләтле кеше) булыу
хОдики только мн.; разг. герле сәғәт
ХОДИТЬ несов. 1. йөрөү, барыу; ходить пешком йәйәү йөрөү; ходить без цели тик йөрөү; ходить на четвереньках имгәкләп йөрөү 2. (носить какую-л. одежду, обувь и т.д.) (кейеп) йөрөү; ходить в пальто пальто кейеп йөрөү; ходить босиком ялан аяҡ йөрөү 3. йөрөү, ҡыҙырыу; ходить по магазинам магазиндар буйлап йөрөү 4. (посещать) (барып) йөрөү, килеү; ходить в театр театрға йөрөү 5. (о средствах транспорта) йөрөү; поезда ходят по расписанию поездар расписание буйынса йөрөй 6. (быстро двигаться по поверхности) шыуып тороу, шыуыу; рука ходит по холсту ҡул туҡыманан шыуып тора 7. (колыхаться, дрожать) сайҡалыу, һелкенеү; пол ходит под ногами аяҡ аҫтында иҙән һелкенә 8. за кем-чем (заботиться) ҡарау; ходить за больным ауырыуҙы ҡарау 9. (о часах) йөрөү; часы ходят сәғәт йөрөй 10. (быть в употреблении) баһаланыу, ҡулланыуҙа булыу, йөрөү; меха ходили вместо денег аҡса урынына йәнлек тиреләре йөрөгән 11. разг. (быть кем-л.) булып йөрөү (тороу, эшләү); ходить в председателях рәйес булып йөрөү 12. (в игре) йөрөү, сығыу; ходить пешкой пешка менән йөрөү 13. на кого (охотиться) йөрөү, барыу; ходить на медведя айыуға йөрөү; ходить на охоту һунарға йөрөү 14. йөрөү, таралыу; ходить по рукам ҡулдан-ҡулға йөрөү; ходит слух һүҙ йөрөй 15. разг. (испражняться) тышҡа сығыу ♦ ходить на задних лапках см. лапка; ходить по миру хәйер һорашыу; ходить на голове см. голова; ходить по струнке см. струнка
хОдкий, -ая, -ое разг. 1. алымлы, атламлы, аҙымлы, йөрөмлө, йөрөшлө, үрсел; ходкая лошадь алымлы ат 2. (о товаре) үтемле
ХОДОВОЙ, -ая, -ое 1. тех. йөрөткөс, йөрөтөү (йөрөү) ...ы; ходовой винт йөрөткөс винт; ходовой механизм йөрөтөү механизмы 2. спец. йө-
604
рөш ...ы, осош ...ы; ходовые качества автомобиля автомобилдең йөрөш сифаттары 3. разг. (имеющий наибольший спрос) үтемле; ходовая машина үтемле машина 4. (часто употребляемый) йыш (һәр ваҡыт) ҡулланыла торған; ходовое выражение һәр ваҡыт ҡулланыла торған әйтем
ходОк м 1. (пешеход) йәйәүле, йәйәү кеше, йәйәү йөрөүсе 2. уст. (выборное лицо) йөргөнсө, йөрөксө, юллап йөрөүсе; отправить ходоков йөргөнсөләр ебәреү
ходУли мн. (ед. ходуля ж) оҙон ағас аяҡ, ҡолға аяҡ; ходить на ходулях оҙон ағас аяҡта йөрөү
ХОДУЛЬНЫЙ, -ая, -ое разг. яһалма, насар, тәбиғи булмаған; ходульное выражение яһалма һүҙ
ХОДУН м; разг. см. ходок 1 ♦ ходуном ходить: 1)дер һелкенеү, тетрәү, ҡалтырау; 2) ҡайнашыу, ығы-зығы килеү, баш түбән йөрөү
ХОДЬБА ж йөрөш, йөрөү, юл; устать от ходьбы йөрөүҙән (йөрөп) арыу; полчаса ходьбы ярты сәғәтлек юл
ХОДЯЧИЙ, -ая, -ее 1. разг. йөрөй (ала) торған; ходячая больная йөрөй ала торған ауырыу 2. (обычный) киң таралған, киң (йыш) ҡулланылған (ҡулланышлы); ходячее выражение киң таралған әйтем 3. перен., ирон. торғаны менән (бер), аяҡлы; ходячая добродетель торғаны бер изге йән ♦ ходячая энциклопедия см. энциклопедия
ХОЖДЕНИЕ с см. ходить 1, 3, 5, 13; хождение по городу ҡала буйлап йөрөү; хождение взад-вперёд алға-артҡа йөрөп тороу 2. (жанр древнерусской литературы, представляющий собой описание путешествий) сәйәхәтнамә ♦ иметь хождение йөрөү, ҡулланыу; хождение по мукам яфа сигеү, ғазаплы тормош
ХОЗРАСЧЁТ м (хозяйственный расчёт) хозрасчёт, хужалыҡ иҫәбе (цҙ сығымын цҙе ҡаплау нигеҙендә ҡоролған планлы хужалыҡ итец)
ХОЗРАСЧЁТНЫЙ, -ая, -ое хужалыҡ иҫәбен-дәге, хужалыҡ иҫәбе ...ы; хозрасчётное предприятие хужалыҡ иҫәбендәге предприятие
ХОЗЯИН м 1. в разн. знач. хужа, эйә; хозяин дома өй хужаһы; стать хозяином эйә булыу; находить хозяина эйәһен табыу; не имеющий хозяина эйәһеҙ 2. прост. (муж) ир, хужа ♦ быть хозяином своего слова үҙ һүҙендә тороу
ХОЗЯЙКА ж 1. хужа, хужабикә 2. прост. (жена) ҡатын, хужабикә ♦ домашняя хозяйка хужабикә; сестра-хозяйка сестра-хозяйка (хәстәханала , балалар баҡсаһында һ. б. хужалыҡ эшен алып барған ҡатын-ҡыҙ)
ХОЗЯЙНИЧАТЬ несов. 1. (вести хозяйство ) хужалыҡ итеү, йорт ҡарау, хужалыҡ алып барыу, хужа булып тороу 2. (бесцеремонно распоряжаться ) хужа булыу, үҙе теләгәнсә эшләү; хозяйничать в чужом доме кеше өйөндә хужа булыу