Академический словарь башкирского языка. Том I. Страница 247
Поиск по словарям
АЛМА
Шиғыр йәки телмәрҙең яңғырашын көсәйтеп, үҙенә бер төрлө көй биреп, тәьҫирен арттырыу өсөн бер үк тартынҡы өнлө һүҙҙәрҙе бер тирәгә туплау. □ Аллитерация. Аллитерация күренеше. Аллитерация ҡулланыу.
АЛЛО [рус. < фр. allo] (Р.: алло; И.: alo; T.: alo) ымл.
Телефондан һөйләшә башлағанда ҡулланылған өндәшеү һүҙе. □ Алло.
АЛЛОПЛАНТ [рус. < гр. allos+plantare] (Р.: аллоплант; И.: alloplant; Т.: alloplant) и. мед.
Аллопластикала ҡулланылыусы яһалма юл менән үҫтерелгән биоматериал. □ Аллоплант. ■ Эрнст Мулдашев — «аллоплант» хирургия биоматериалын уйлап табып, уңышлы операциялар яһауы менән Башҡортостаныбыҙҙың исемен тотош донъя кимәлендә танытыусы шәхес. Т. Сәғитов.
АЛЛОПЛАСТИКА [рус. < гр. alios + plastike] (Р: аллопластика; И.: alloplasty; T: alloplastik) и. мед.
Йәрәхәтләнгән ағзаларҙы алмаштырыу өсөн яһалма юл менән үҫтерелгән биома-териалдар ярҙамында эшләнелгән хирургик операция. □ Аллопластика.
АЛЛОТРОПИК (Р: аллотропический; И.: allotropy; T: allotropi) с. хим.
Аллотропияға мөнәсәбәтле. □ Аллотропический. Аллотропик үҙгәрештәр.
АЛЛОТРОПИЯ [рус. < гр. alios ‘икенсе’ + trepein ‘бороу’] (Р: аллотропия; И.: allotropy; Т.: allotropi) и. хим.
Бер үк элементтың төрлө ябай матдәләр барлыҡҡа килтерә алыу үҙенсәлеге. □ Аллотропия.
АЛЛОФОН [рус. < alios ‘икенсе’ + phone ‘өн’] (Р: аллофон; И.: allophone; T: allofon) и. лингв.
Ниндәй ҙә булһа бер фонеманың икенсе бер варианты. □ Аллофон. А фонемаһының аллофондары.
АЛЛОФРАЗА [рус. < ингл. allophrase] (Р: аллофраза; И.: allofraza; T.: allofraza) и. лингв.
Һүҙбәйләнештең йәки фразеологик әйтемдең икенсе бер варианты. Мәҫәлән, башҡорт телендә теңкәгә тейеу — маҙаға тейеү.
□ Аллофраза.
АЛЛЫ-АРТЛЫ (Р: друг за другом; И.: one after another; T.: arka arkaya) p.
Береһе артынан береһе. □ Друг за другом, один за другим, гуськом, цепочкой, вереницей. Аллы-артлы барыу. Н [Тимербулат менән ҡыҙҙар] аллы-артлы теҙелешеп тирмәгә ҡайттылар. Һ. Дәүләтшина.
АЛЛЫ-ГӨЛЛӨ (Р: разноцветный; И.: motley; T.: rengârenk) с.
Төрлө төҫтәге. □ Разноцветный. Н Аллы-гөллө сәскә бирһәм, ҡаҙарһыңмы түшеңә. Халыҡ йырынан. Аллы-гөллө бүләк йыям, һабантуйға килегеҙ! Көрәшсегә — тыу һарыҡ, йүгергәнгә лә бүләк. Һабантуйҙай оло байрам була бит ул бик һирәк... «Йәшлек», 8 июнь 2010.
АЛЛЫҠ (аллығы) и. диал. ҡар. күмелдерек.
АЛЛЮВИАЛЬ [рус. < лат. alluvialis] (Р: аллювиальный; И.: alluvial; T: alüvyonlu) с.
Ташҡындан һуң ҡалған. □ Аллювиальный. Аллювиаль тупраҡ. Аллювиаль ҡатлам.
АЛЛЮВИЙ [рус. < лат. alluvialis] (Р: аллювий; И.: alluvium; T: alüvyon) и. геол.
Ташҡындан һуң ҡалған ҡом, ләм, суйыр-таштар, балсыҡ һ. б. □ Аллювий.
АЛЛЮР [рус. < фр. allure] (Р: аллюр; И.: gait; T: at yürüyüşü) и.
Аттың төрлө йөрөш-юртыш алымы.
□ Аллюр.
АЛМА I [дөйөм төрки алма] (Р: яблоня; И.: apple tree; apple; T: elma) и.
1. Алһыу йәки аҡ сәскәле, мурт итләс емешле ағас. □ Яблоня. / Яблоневый. Алма ағасы. Алма баҡсаһы. Алма сәскәһе. Ҡырағай алма. Урман алмаһы. Я [Баҡсала] ер еләге, сейә, алма һәм төрлө-төрлө сәскәләр ..тулып ултыра. Ғ. Дәүләтшин.
2. Шул ағастың емеше. □ Яблоко. / Яблочный. Эре алма. Ваҡ алма. Әсе алма. Ҡаты алма. • Алма ағасынан алыҫ төшмәҫ. Мәҡәл. Алманың аҫылын ҡорт ашар. Мәҡәл.
247
Шиғыр йәки телмәрҙең яңғырашын көсәйтеп, үҙенә бер төрлө көй биреп, тәьҫирен арттырыу өсөн бер үк тартынҡы өнлө һүҙҙәрҙе бер тирәгә туплау. □ Аллитерация. Аллитерация күренеше. Аллитерация ҡулланыу.
АЛЛО [рус. < фр. allo] (Р.: алло; И.: alo; T.: alo) ымл.
Телефондан һөйләшә башлағанда ҡулланылған өндәшеү һүҙе. □ Алло.
АЛЛОПЛАНТ [рус. < гр. allos+plantare] (Р.: аллоплант; И.: alloplant; Т.: alloplant) и. мед.
Аллопластикала ҡулланылыусы яһалма юл менән үҫтерелгән биоматериал. □ Аллоплант. ■ Эрнст Мулдашев — «аллоплант» хирургия биоматериалын уйлап табып, уңышлы операциялар яһауы менән Башҡортостаныбыҙҙың исемен тотош донъя кимәлендә танытыусы шәхес. Т. Сәғитов.
АЛЛОПЛАСТИКА [рус. < гр. alios + plastike] (Р: аллопластика; И.: alloplasty; T: alloplastik) и. мед.
Йәрәхәтләнгән ағзаларҙы алмаштырыу өсөн яһалма юл менән үҫтерелгән биома-териалдар ярҙамында эшләнелгән хирургик операция. □ Аллопластика.
АЛЛОТРОПИК (Р: аллотропический; И.: allotropy; T: allotropi) с. хим.
Аллотропияға мөнәсәбәтле. □ Аллотропический. Аллотропик үҙгәрештәр.
АЛЛОТРОПИЯ [рус. < гр. alios ‘икенсе’ + trepein ‘бороу’] (Р: аллотропия; И.: allotropy; Т.: allotropi) и. хим.
Бер үк элементтың төрлө ябай матдәләр барлыҡҡа килтерә алыу үҙенсәлеге. □ Аллотропия.
АЛЛОФОН [рус. < alios ‘икенсе’ + phone ‘өн’] (Р: аллофон; И.: allophone; T: allofon) и. лингв.
Ниндәй ҙә булһа бер фонеманың икенсе бер варианты. □ Аллофон. А фонемаһының аллофондары.
АЛЛОФРАЗА [рус. < ингл. allophrase] (Р: аллофраза; И.: allofraza; T.: allofraza) и. лингв.
Һүҙбәйләнештең йәки фразеологик әйтемдең икенсе бер варианты. Мәҫәлән, башҡорт телендә теңкәгә тейеу — маҙаға тейеү.
□ Аллофраза.
АЛЛЫ-АРТЛЫ (Р: друг за другом; И.: one after another; T.: arka arkaya) p.
Береһе артынан береһе. □ Друг за другом, один за другим, гуськом, цепочкой, вереницей. Аллы-артлы барыу. Н [Тимербулат менән ҡыҙҙар] аллы-артлы теҙелешеп тирмәгә ҡайттылар. Һ. Дәүләтшина.
АЛЛЫ-ГӨЛЛӨ (Р: разноцветный; И.: motley; T.: rengârenk) с.
Төрлө төҫтәге. □ Разноцветный. Н Аллы-гөллө сәскә бирһәм, ҡаҙарһыңмы түшеңә. Халыҡ йырынан. Аллы-гөллө бүләк йыям, һабантуйға килегеҙ! Көрәшсегә — тыу һарыҡ, йүгергәнгә лә бүләк. Һабантуйҙай оло байрам була бит ул бик һирәк... «Йәшлек», 8 июнь 2010.
АЛЛЫҠ (аллығы) и. диал. ҡар. күмелдерек.
АЛЛЮВИАЛЬ [рус. < лат. alluvialis] (Р: аллювиальный; И.: alluvial; T: alüvyonlu) с.
Ташҡындан һуң ҡалған. □ Аллювиальный. Аллювиаль тупраҡ. Аллювиаль ҡатлам.
АЛЛЮВИЙ [рус. < лат. alluvialis] (Р: аллювий; И.: alluvium; T: alüvyon) и. геол.
Ташҡындан һуң ҡалған ҡом, ләм, суйыр-таштар, балсыҡ һ. б. □ Аллювий.
АЛЛЮР [рус. < фр. allure] (Р: аллюр; И.: gait; T: at yürüyüşü) и.
Аттың төрлө йөрөш-юртыш алымы.
□ Аллюр.
АЛМА I [дөйөм төрки алма] (Р: яблоня; И.: apple tree; apple; T: elma) и.
1. Алһыу йәки аҡ сәскәле, мурт итләс емешле ағас. □ Яблоня. / Яблоневый. Алма ағасы. Алма баҡсаһы. Алма сәскәһе. Ҡырағай алма. Урман алмаһы. Я [Баҡсала] ер еләге, сейә, алма һәм төрлө-төрлө сәскәләр ..тулып ултыра. Ғ. Дәүләтшин.
2. Шул ағастың емеше. □ Яблоко. / Яблочный. Эре алма. Ваҡ алма. Әсе алма. Ҡаты алма. • Алма ағасынан алыҫ төшмәҫ. Мәҡәл. Алманың аҫылын ҡорт ашар. Мәҡәл.
247