Академический словарь башкирского языка. Том I. Страница 248


Поиск по словарям

Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том I

АЛМА
3. кусм. Алма кеүек түңәрәкләнеп, тупайып торған тумалаҡ. □ Выпуклость, круглая, как яблоко. Картуф алмаһы.
4. миф. Ҡыҙ бала менән бәйле символ. □ Символ, связанный с девочкой, девушкой. Төшөңдә алма курһәң, ҡыҙ табаһың.
♦ Алма беш, ауыҙыма төш ҡул ҡаушырып, әҙер булғанды көтөп ултырған кешегә ҡарата әйтелә. □ соотв. Разжуй да в рот положи. Алма кеүек матур, таҙа (бала-сағаға, йәштәргә ҡарата). □ Красив и здоров (о детях, молодых). Бит алмаһы биттең тупайып торған өлөшө. □ Скулы. ■ Колә Йыһания. Ҡаштары осона, эйәктәре осона, бит алмалары осона нур ҡунған. Р. Камал. Күҙ алмаһы күҙҙең бөтә тумалағы. □ Глазное яблоко.
АЛМА II (Р: рычаг; И.: lever; T.: kaldıraç) и.
Ауыр нәмәне һалмауырлап күтәрә торған оҙон нәҙек бүрәнә. □ Рычаг (в виде длинного тонкого бревна). Нигеҙ бурәнәләрен алма менән кутәрҙек.
АЛМА III и. диал. ҡар. картуф.
АЛМА БИҘӘК (биҙәге) (Р: рисунок в крупную горошинку; И.: kind of pattern; T.: benekli) и.
Түңәрәк-түңәрәк биҙәк. □ Набивной рисунок в крупную горошинку. ■ Алма биҙәк төшкән кук төҫөндәге зәңгәр кулдәге менән башындағы аҡ яулығы талғын елгә әкрен генә елберләп тора. Ф. Рәхимғолова.
АЛМА ГӨЛӨ и. диал. ҡар. баҙыян сәскәһе.
АЛМАҒАС (Р: яблоня; И.: apple tree; T: elma) и.
Алма ағасы. □ Яблоня. Ҡырағай алмағас. Йөнтәҫ алмағас. Себер алмағасы. Урман алмағасы. ■ [Баҡсаға] ингәс тә, бынан ике йыл элек кенә ултыртылған йәш алмағастар уҫә. Р. Мөхәмәтйәнов.
АЛМА КҮК (Р: сивый в яблоках; И.: grey; T.: benekli) c.
Күк атҡа алма ҙурлыҡ түңәрәктәр төшкән. □ Сивый в яблоках (о масти лошади). Алма кук бейә.
АЛМА ҠУҢЫҘЫ (Р: щитовка запя-товидная яблонная; И.: apple mussel scale; T.: virgül kabuklu biti) и. зоол.
Күп ағастарҙы зарарлаусы ҡоротҡос бөжәк. □ Щитовка запятовидная яблонная (лат. Lepidosaphes ulmi).
АЛМАҠ-ҺАЛМАҠ (Р.: посменно; И.: in turn; T: nöbetleşe) р. диал.
Алмаш-тилмәш. □ Посменно, попеременно.
АЛМАЛАНЫУ (алмалан-) (Р: завязываться; И.: set; T.: elma oluşmak) ҡ.
1. Алмаға тумалыу; алмалы булыу. □ Завязываться, образоваться (о плодах яблони). // Завязка, образование. ■ Алмағастар инде алмалана, баҡылдаша һыуҙа өйрәктәр. X. Ғиләжев.
2. кусм. Алмаға оҡшау, алһыуланыу.
□ Розоветь. ■ Һыныҡланыбыраҡ торған ҡап-ҡара ҡыйғас ҡашлы, ҡара куҙле, бит уртаһы алмаланып торған Санияны хәтерләнем. Н. Мусин.
АЛМАЛАУ I (алмала-) (Р: шитьё узором «алма»; И.: needlework; T: dikiş türü) ҡ.
Алма биҙәге һалыу, төшөрөү. □ Шить узором «алма» в аппликации. // Шитьё. Алмалап тегеу.
АЛМАЛАУ II (алмала-) (Р: поднять рычагом; И.: lever; T.: kaldıraç ile kaldırmak) ҡ.
Алма (II) менән һалмауырлап күтәреү.
□ Поднять рычагом. ■ Өй ыҡты әле ул, алмалап кутәрмәй булмаҫ. Экспедиция материалдарынан.
АЛМАЛЫ I (Р: с яблоками; И.: apple pie; T: elmalı) с.
1. Алма эслекле. □ С яблоками, яблочный.
2. Алма һүрәте төшөрөлгән. □ С узорами в яблоко.
АЛМАЛЫ II (Р: съёмный; И.: detachable; T.: kaldırılabilir) с.
Алып, ҡабат ҡуймалы; алынмалы.
□ Съёмный. Алмалы ҡапҡас.
АЛМАЛЫҠ (алмалығы) (Р: место, изобилующее яблонями; И.: place rich in appletrees; T.: elmalık) и.
248