Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том I. Страница 363
Поиск по словарям
АТАШЛАУ
1. Ышаныуҙар буйынса, ямғыр саҡырыу өсөн ҡулланылған таш. □ По поверьям, камень для вызывания дождя, доел. Отец-камень. ■ Яланда ике ҙур ямғыр ташы ята. Халыҡ уларҙыц береһен инә таш, икенсеһен ата таш ти. Башҡорт мифологияһынан.
2. Күҙегеүҙән, эс ауырыуынан ир баланы имләй торған таш. □ Камень, с помощью которого лечат от сглаза и т. д.
АТА ТИМРӘҮ (Р: разновидность лишая; И.: herpes species; T.: liken çeşidi) и. диал.
Тимрәүҙең бер төрө. □ Разновидность лишая.
АТА ТӨЙӨНӨ и. диал. ҡар. күмәгәй.
АТАТЫУ (атат-) ҡ. йөкм. ҡар. атау I, 1. понуд. от атау 1,1.
АТАУ I (ата-) [дөйөм төрки аат\ (Р: называть; И.: name; T.: ad koymak) ҡ.
1. Кешегә йәки берәй нәмәгә исем ҡушыу; исемләү. □ Называть, дать имя, нарекать, именовать. // Называние, наречение, именование. Исем атау.
2. Кешенең йәки хәл-ваҡиғаның төп сифатын билдәләп әйтеү. □ Называть, нарекать. ■ Ҡәмәр ҡортҡаны донъяла беренсе яуыз тип атаһаң да бер нәмә булмаҫ. Т. Йәнәби.
3. Кешене йәки берәй нәмәне исеме менән әйтеү. □ Называть, наименовать. ■ Фатима берәм-берәм нәмәләрҙе атап тора, ә Яҡуп яҙа [бара]. Б. Бикбай.
4. Берәй нәмәне кемдеңдер кеше исеменә алдан әйтеп тәғәйенләү; инселәү. □ Предназначать кому-л. Атап биреу. Атап ҡуйыу. ■ Ҡотлогилденең әсәһе килгәндә атап әйткән юрған, яҫтыҡ һәм кейемдәрен — барыһын да килтергәйне. Ж. Кейекбаев.
5. Берәй эште кемгәлер арнау. □ Посвящать кому-л. // Посвящение. Атап йыр сығарыу. ■ Гөл уҫтергән әсәй-апайҙарға атап яҙҙым ошо йырҙы мин. Ғ. Ғүмәр.
АТАУ II [боронғо ҡыпсаҡ атау ‘дельта’] (Р: остров; И.: isle; T.: ada) и. диал.
1. Утрау. □ Остров.
2. Аҡлан. □ Поляна.
АТАУЛЫ с. диал. ҡар. атаҡлы.
АТА ҺАҠАЛ (Р: борода под нижней губой; И.: beard under the lower lip; T.: alt dudağın altındaki sakal) и.
Ирен аҫтындағы соҡорға үҫкән өйкөм һаҡал. □ Борода под нижней губой.
АТА ҺӨЙӘГЕ и. диал. ҡар. күмәгәй.
АТАҺЫ (Р: употребляется при обращении к мужу; И.: word used while addressing one’s husband; T.: Babası!) өнд.
Ҡатындың үҙ иренә өндәшеү һүҙе. □ Отец (употребляется при обращении к мужу). ■ Ҡара, ҡара, атаһы! Ҡара ниндәй һикерә. Ғ. Амантай.
АТАҺЫНЫҢ БАЛАҺЫ (Р.: весь в отца; И.: the (very) image of his father; T.: babasına benzer) и.
Атаһына эш-ҡылығы менән оҡшаған балаға ҡарата әйтелә. □ Весь в отца.
АТАШ (Р: выпуклый; И.: protruding; T.: çıkık) с.
1. Аҡрайып торған; аҡыш. □ Выпуклый, выпученный (о глазах). ■ Ҡуҙең-ба-шың ҡыйшайып, аташ куҙең әйләнеп, кемгә тейереңде белмәйһең, ҡорсаңғы! Ш. Шәһәр.
2. Кешенең күҙенә инеп килеүсән һөмһөҙ кешене әрләп әйтелә. □ Нахальный. ■ Бөгөн Яҡуп эшкә сыҡманы, — тине [ҡарт әбейгә]. — Әйтеуенә ҡарағанда, анау аташтар тирәһенә китмәгәйе. В. Исхаҡов.
АТА ШАЙТАН (Р: шалун; И.: mischievous person; T.: yaramaz) и.
Шаталаҡ. □ Шалун, озорник.
АТАШЛАНЫУ (аташлан-) (Р: нахально лезть куда-л.', И.: push one's way brazenly; T.: küstahça tırmanmak) ҡ.
1. Аҡ-ҡараны күрмәй, һөмһөҙләнеп, тапарҙай булып килеү. □ Нахально лезть куда-л. Аташланып йөрөу.
2. диал. ҡар. ашатланыу.
АТАШЛАУ (аташла-) ҡ. диал. ҡар. ашатлау.
363
1. Ышаныуҙар буйынса, ямғыр саҡырыу өсөн ҡулланылған таш. □ По поверьям, камень для вызывания дождя, доел. Отец-камень. ■ Яланда ике ҙур ямғыр ташы ята. Халыҡ уларҙыц береһен инә таш, икенсеһен ата таш ти. Башҡорт мифологияһынан.
2. Күҙегеүҙән, эс ауырыуынан ир баланы имләй торған таш. □ Камень, с помощью которого лечат от сглаза и т. д.
АТА ТИМРӘҮ (Р: разновидность лишая; И.: herpes species; T.: liken çeşidi) и. диал.
Тимрәүҙең бер төрө. □ Разновидность лишая.
АТА ТӨЙӨНӨ и. диал. ҡар. күмәгәй.
АТАТЫУ (атат-) ҡ. йөкм. ҡар. атау I, 1. понуд. от атау 1,1.
АТАУ I (ата-) [дөйөм төрки аат\ (Р: называть; И.: name; T.: ad koymak) ҡ.
1. Кешегә йәки берәй нәмәгә исем ҡушыу; исемләү. □ Называть, дать имя, нарекать, именовать. // Называние, наречение, именование. Исем атау.
2. Кешенең йәки хәл-ваҡиғаның төп сифатын билдәләп әйтеү. □ Называть, нарекать. ■ Ҡәмәр ҡортҡаны донъяла беренсе яуыз тип атаһаң да бер нәмә булмаҫ. Т. Йәнәби.
3. Кешене йәки берәй нәмәне исеме менән әйтеү. □ Называть, наименовать. ■ Фатима берәм-берәм нәмәләрҙе атап тора, ә Яҡуп яҙа [бара]. Б. Бикбай.
4. Берәй нәмәне кемдеңдер кеше исеменә алдан әйтеп тәғәйенләү; инселәү. □ Предназначать кому-л. Атап биреу. Атап ҡуйыу. ■ Ҡотлогилденең әсәһе килгәндә атап әйткән юрған, яҫтыҡ һәм кейемдәрен — барыһын да килтергәйне. Ж. Кейекбаев.
5. Берәй эште кемгәлер арнау. □ Посвящать кому-л. // Посвящение. Атап йыр сығарыу. ■ Гөл уҫтергән әсәй-апайҙарға атап яҙҙым ошо йырҙы мин. Ғ. Ғүмәр.
АТАУ II [боронғо ҡыпсаҡ атау ‘дельта’] (Р: остров; И.: isle; T.: ada) и. диал.
1. Утрау. □ Остров.
2. Аҡлан. □ Поляна.
АТАУЛЫ с. диал. ҡар. атаҡлы.
АТА ҺАҠАЛ (Р: борода под нижней губой; И.: beard under the lower lip; T.: alt dudağın altındaki sakal) и.
Ирен аҫтындағы соҡорға үҫкән өйкөм һаҡал. □ Борода под нижней губой.
АТА ҺӨЙӘГЕ и. диал. ҡар. күмәгәй.
АТАҺЫ (Р: употребляется при обращении к мужу; И.: word used while addressing one’s husband; T.: Babası!) өнд.
Ҡатындың үҙ иренә өндәшеү һүҙе. □ Отец (употребляется при обращении к мужу). ■ Ҡара, ҡара, атаһы! Ҡара ниндәй һикерә. Ғ. Амантай.
АТАҺЫНЫҢ БАЛАҺЫ (Р.: весь в отца; И.: the (very) image of his father; T.: babasına benzer) и.
Атаһына эш-ҡылығы менән оҡшаған балаға ҡарата әйтелә. □ Весь в отца.
АТАШ (Р: выпуклый; И.: protruding; T.: çıkık) с.
1. Аҡрайып торған; аҡыш. □ Выпуклый, выпученный (о глазах). ■ Ҡуҙең-ба-шың ҡыйшайып, аташ куҙең әйләнеп, кемгә тейереңде белмәйһең, ҡорсаңғы! Ш. Шәһәр.
2. Кешенең күҙенә инеп килеүсән һөмһөҙ кешене әрләп әйтелә. □ Нахальный. ■ Бөгөн Яҡуп эшкә сыҡманы, — тине [ҡарт әбейгә]. — Әйтеуенә ҡарағанда, анау аташтар тирәһенә китмәгәйе. В. Исхаҡов.
АТА ШАЙТАН (Р: шалун; И.: mischievous person; T.: yaramaz) и.
Шаталаҡ. □ Шалун, озорник.
АТАШЛАНЫУ (аташлан-) (Р: нахально лезть куда-л.', И.: push one's way brazenly; T.: küstahça tırmanmak) ҡ.
1. Аҡ-ҡараны күрмәй, һөмһөҙләнеп, тапарҙай булып килеү. □ Нахально лезть куда-л. Аташланып йөрөу.
2. диал. ҡар. ашатланыу.
АТАШЛАУ (аташла-) ҡ. диал. ҡар. ашатлау.
363