Академический словарь башкирского языка. Том I. Страница 387
Поиск по словарям
АУЫШТЫРЫУ
Ҡайғынан йәки ауыр кисерештән ауырып китеү. □ Слечь, заболеть от горя, переживаний.
АУЫРЫУ-ҺЫҘЛАУ (Р.: разные болезни; И.: illnesses; T.: farklı hastalıklar) и. йыйн.
Һәр төрлө ауырыу; һауһыҙлыҡ. □ Разные болезни, заболевания. ■ Ауырыу-Һыҙлау курмәгән, улем барын белмәгән. «Урал батыр».
АУЫРЫУ ЭЙӘҺЕ (Р: дух болезни; И.: spirit of an illness; T: hastalık ruhu) и. миф.
Ышаныуҙар буйынса, ауырыу килтереүсе яман зат. □ Дух болезни. ■ Һайыҫҡанды ауырыу эйәһе, тиҙәр. В. Шәмиғолова.
АУЫРЫШЫУ (ауырыш-) (Р: болеть все сразу; И.: be ill collectively; T: hep beraber hasta olmak) ҡ.
Күмәкләп бер юлы ауырыу. □ Болеть все сразу. Бала-сағалар ауырышып тора.
АУЫҪҠАЛ с. диал.
1. ҡар. аумаҡай.
2. ҡар. хәтерһеҙ.
АУЫУ (ау-) (Р: валиться; И.: collapse; T.: düşmek) ҡ.
1. Торған ерҙән ҡолау. □ Валиться, сваливаться, падать. Бағана ауған. ■ Мин киҫелгән йәшел ағастарҙың ауғандарын курһәм — ҡыҙғандым. Н. Нәжми.
2. Тотош емерелеп ҡолау. □ Разваливаться, рушиться, обрушиваться. ■ Минск йорто ауғанға йөрәге янды Өфөмдөң. Р. Ниғмәти.
3. Арып, хәлдән тайып килеп йығылыу. □ Валиться, падать, обессилев. Тушәккә ауыу. ■ [Батталов] пружиналарҙы зарландырып диванға ауҙы. Яр. Вәлиев.
4. кит. Яуҙа, ҡыҙыу хеҙмәттә йығылып үлеү. □ Погибнуть на поле битвы. ■ Яу ҡырында тыуған иле өсөн ир-егеткәй юҡҡа ауырмы?! Н. Нәжми. Донъя беҙҙән генә ҡалмаған ул, бер саҡ килер улем — ят ҡунаҡ; ауһам ине шул саҡ бәйгеләрҙә йөрәге ярылып улгән ат һымаҡ. М. Кәрим. Ишелгән
ҡайындар хәҙер ауыр яуҙа ауған яугирҙар-ҙы хәтерләтеп тора. Халыҡ ижадынан.
5. Билдәле бер тәңгәлдән үтеү (ваҡытҡа ҡарата). □ Клониться, переваливаться. Тош ауыу. Көн кискә ауыу. ■ Ҡояш төшлөктән бер аҙ ғына ауа башлағас та,... халыҡ волость йортона ҡарай ағыла башланы. Т. Хәйбуллин. Оҙатылған ылауҙың бер нисәһе төш ауыуға йөклө көйө, бер аҙы буш әйләнеп ҡайтты. 3. Ураҡсин.
6. кусм. Ҡара-ҡаршы ике тарафтың береһенән икенсеһенә күсеү. □ Склониться (на чью-л. сторону); соглашаться (с мнением кого-л., чьим-л.), поддаваться (на чьи-л. уговоры). Купселек яғына ауыу. ■ Киленгә әҙерәк тел ҡатҡайным, .. ире яғына ауҙы ла китте. С. Ҡудаш.
♦ Өҫкә ауып тороу бик яҡын, бик бейек булыу (ағас-ташҡа ҡарата). □ Выситься. ■ Урман яғында ағасҡа мохтажлыҡ юҡ, шәм шикелле ҡарағайҙар әҫтәңә ауып тора. М. Тажи.
АУЫШ (Р: наклонный; И.: inclined; T: eğik) с.
1. Торошо-ятышы бер яҡҡа ҡыйыш; иңкеү. □ Наклонный, покатый, покосившийся. Ауыш бағана. Ауыш иҙән.
2. мат. Тура, төҙ түгел; ҡыйыш. □ Наклонный. Ауыш призма. Ауыш һыҙыҡ.
АУЫШЛЫҠ (ауышлығы) (Р: наклон; И.: inclination; T: eğme) и.
1. Торош-ятышы бер яҡҡа ҡыйыш булғанлыҡ; иңкеүлек, һарҡыулыҡ. □ Наклон, уклон. Гидравлик ауышлыҡ. Хәрефтәрҙең ауышлығы.
2. Ситкә тайпылыу. □ Отклонение. Магнит ауышлығы. Орбиталь ауышлыҡ.
3. мат. Фигура яҡтарының ҡыйышлы-ғы. □ Наклон, скат. Ауышлыҡ мөйөшө.
АУЫШТЫРЫУ (ауыштыр-) (Р: наклонять; И.: warp; T: eğmek ) ҡ.
1. Ауыш хәлгә килтереү, ауыш итеү. □ Наклонять, перекашивать.
2. кусм. Ҡара-ҡаршы ике тарафтың береһенән икенсеһенә күсереү. □ Перемани-
387
Ҡайғынан йәки ауыр кисерештән ауырып китеү. □ Слечь, заболеть от горя, переживаний.
АУЫРЫУ-ҺЫҘЛАУ (Р.: разные болезни; И.: illnesses; T.: farklı hastalıklar) и. йыйн.
Һәр төрлө ауырыу; һауһыҙлыҡ. □ Разные болезни, заболевания. ■ Ауырыу-Һыҙлау курмәгән, улем барын белмәгән. «Урал батыр».
АУЫРЫУ ЭЙӘҺЕ (Р: дух болезни; И.: spirit of an illness; T: hastalık ruhu) и. миф.
Ышаныуҙар буйынса, ауырыу килтереүсе яман зат. □ Дух болезни. ■ Һайыҫҡанды ауырыу эйәһе, тиҙәр. В. Шәмиғолова.
АУЫРЫШЫУ (ауырыш-) (Р: болеть все сразу; И.: be ill collectively; T: hep beraber hasta olmak) ҡ.
Күмәкләп бер юлы ауырыу. □ Болеть все сразу. Бала-сағалар ауырышып тора.
АУЫҪҠАЛ с. диал.
1. ҡар. аумаҡай.
2. ҡар. хәтерһеҙ.
АУЫУ (ау-) (Р: валиться; И.: collapse; T.: düşmek) ҡ.
1. Торған ерҙән ҡолау. □ Валиться, сваливаться, падать. Бағана ауған. ■ Мин киҫелгән йәшел ағастарҙың ауғандарын курһәм — ҡыҙғандым. Н. Нәжми.
2. Тотош емерелеп ҡолау. □ Разваливаться, рушиться, обрушиваться. ■ Минск йорто ауғанға йөрәге янды Өфөмдөң. Р. Ниғмәти.
3. Арып, хәлдән тайып килеп йығылыу. □ Валиться, падать, обессилев. Тушәккә ауыу. ■ [Батталов] пружиналарҙы зарландырып диванға ауҙы. Яр. Вәлиев.
4. кит. Яуҙа, ҡыҙыу хеҙмәттә йығылып үлеү. □ Погибнуть на поле битвы. ■ Яу ҡырында тыуған иле өсөн ир-егеткәй юҡҡа ауырмы?! Н. Нәжми. Донъя беҙҙән генә ҡалмаған ул, бер саҡ килер улем — ят ҡунаҡ; ауһам ине шул саҡ бәйгеләрҙә йөрәге ярылып улгән ат һымаҡ. М. Кәрим. Ишелгән
ҡайындар хәҙер ауыр яуҙа ауған яугирҙар-ҙы хәтерләтеп тора. Халыҡ ижадынан.
5. Билдәле бер тәңгәлдән үтеү (ваҡытҡа ҡарата). □ Клониться, переваливаться. Тош ауыу. Көн кискә ауыу. ■ Ҡояш төшлөктән бер аҙ ғына ауа башлағас та,... халыҡ волость йортона ҡарай ағыла башланы. Т. Хәйбуллин. Оҙатылған ылауҙың бер нисәһе төш ауыуға йөклө көйө, бер аҙы буш әйләнеп ҡайтты. 3. Ураҡсин.
6. кусм. Ҡара-ҡаршы ике тарафтың береһенән икенсеһенә күсеү. □ Склониться (на чью-л. сторону); соглашаться (с мнением кого-л., чьим-л.), поддаваться (на чьи-л. уговоры). Купселек яғына ауыу. ■ Киленгә әҙерәк тел ҡатҡайным, .. ире яғына ауҙы ла китте. С. Ҡудаш.
♦ Өҫкә ауып тороу бик яҡын, бик бейек булыу (ағас-ташҡа ҡарата). □ Выситься. ■ Урман яғында ағасҡа мохтажлыҡ юҡ, шәм шикелле ҡарағайҙар әҫтәңә ауып тора. М. Тажи.
АУЫШ (Р: наклонный; И.: inclined; T: eğik) с.
1. Торошо-ятышы бер яҡҡа ҡыйыш; иңкеү. □ Наклонный, покатый, покосившийся. Ауыш бағана. Ауыш иҙән.
2. мат. Тура, төҙ түгел; ҡыйыш. □ Наклонный. Ауыш призма. Ауыш һыҙыҡ.
АУЫШЛЫҠ (ауышлығы) (Р: наклон; И.: inclination; T: eğme) и.
1. Торош-ятышы бер яҡҡа ҡыйыш булғанлыҡ; иңкеүлек, һарҡыулыҡ. □ Наклон, уклон. Гидравлик ауышлыҡ. Хәрефтәрҙең ауышлығы.
2. Ситкә тайпылыу. □ Отклонение. Магнит ауышлығы. Орбиталь ауышлыҡ.
3. мат. Фигура яҡтарының ҡыйышлы-ғы. □ Наклон, скат. Ауышлыҡ мөйөшө.
АУЫШТЫРЫУ (ауыштыр-) (Р: наклонять; И.: warp; T: eğmek ) ҡ.
1. Ауыш хәлгә килтереү, ауыш итеү. □ Наклонять, перекашивать.
2. кусм. Ҡара-ҡаршы ике тарафтың береһенән икенсеһенә күсереү. □ Перемани-
387