Академический словарь башкирского языка. Том I. Страница 391
Поиск по словарям
Ah
1. Эсеп боларыу. □ Скандалить.
2. Үпкәләп тауышланыу. □ Возмущаться от обиды.
АХЫР I [ғәр. (P.: конец; И.: end; Т.: son) и.
Эш-хәлдең, ваҡыттың тамамланған мәле; аҙаҡ. □ Конец, исход. Көндөң ахыры. Эштең ахыры.
АХЫР II р. ҡар. ахыры I.
АХЫРАУЫРЫУ (Р.: послеродовая болезнь женщин; И.: postnatal female condition; T.: doğum sonrası hastalığı) и. диал.
1. Ҡатындарҙың бала тапҡандан һуңғы ауырыуы. □ Послеродовая болезнь женщин.
2. Шәбәйеп етер-етмәҫ ҡабатлап ауырыу; өҙлөк. □ Осложнение (после болезни).
АХЫРҒЫ (Р: последний; И.: last; T.: son) с.
Аҙаҡҡы, һуңғы. □ Последний, конечный, завершающий, заключительный. Ахырғы рәт. Ахырғы сәғәттә. Ахырғы һуҙ. • Әуәл-генең шатлығы — ахырғының михнәте, әуәлгенең михнәте — ахырғының шатлығы. Мәҡәл.
АХЫРҘА (Р: наконец; И.: afterwards; T.: sonra) р.
1. ҡар. ахыры I.
2. Ахыр сиктә. □ В конечном счёте, наконец, в конце концов. ■ Хисапһыҙ бай булһаң да Ҡарымбайҙай, йомарт булып, мал сәсһәң дә Хатимтайҙай, булһаң да Ерәнсәләй телгә сәсән, булһаң да Ғәли Шир-Арыҫландай — ахырҙа ятыр урының бер ләхет, шәй. М. Аҡмулла.
АХЫРЗАМАН и. ҡар. ахырызаман.
АХЫР(Ы)ЗАМАН, заман ахыры (Р: светопреставление; И.: Doomsday; T.: âhir zaman) и. дини.
Ислам дине буйынса, ер йөҙөндәге тормош — ваҡытлы күренеш. Күпмелер ваҡыттан һуң, хәҙерге тормош тамам буласаҡ һәм барлыҡ кешеләр мәңгелек тормош — әхирәткә китәсәк. Улар Алла ҡаршыһында донъя тормошонда ҡылған эштәре өсөн хисап бирәсәк. Алла ихтыяры менән ер
йөҙөндәге донъяуи тормоштоң бөтөрөлөүе ахырызаман йәки заман ахыры тип атала.
□ Светопреставление. Ахырзаман етеу. ■ Ул кеше ҡасан да булһа язаһын аласаҡ, ахырызаман киләсәк. Ә ахырызаман — яуап тотор көн ул. Ә. Әминев.
АХЫР СИКТӘ (Р: в конечном счёте; И.: at last; T.: sonunda) р.
Ахырҙа, һуңында, аҙаҡ сиктә, һуңғы сиктә. □ В конечном счёте, наконец, в конце концов. Көнө буйы шаярып, ахыр сиктә илашып ҡуйҙылар. ■ Ахыр сиктә сығып ҡастым, юғиһә буш торғанда туҡмалыр инем шул. Т. Хәйбуллин.
АХЫРЫ I (Р: после; И.: afterwards; T.: sonra) р.
1. Ниндәйҙер эш, мәлдән һуң; һуңынан.
□ После, потом. ■ Ошо ҡурҡҡандан ахыры, теге әбей бер ергә лә сыҡмай өйҙә ултыра. Әкиәттән.
2. Купмелер ваҡыт үтеүгә; аҙаҡ сиктә.
□ Под конец, напоследок. ■ Ә ул [донъя] миңә ғумер ахырында артмаҡлатты бала ҡайғыһын. М. Ямалетдинов.
АХЫРЫ II (Р: по-видимому; И.: apparently; T.: galiba) инш.
Икеләнеүҙе, фаразды белдерә. □ По-видимому, кажется. ■ Йылтлап уйнай куктә йондоҙҙар. Ахыры, осҡондарға дуҫ улар. Ғ. Амантай. Әсәһе [Кәримдең] ҡайтҡанын оҙаҡ көткәндер, ахыры. Капҡа менән соланды ла бикләмәгән. Я. Хамматов.
АХЫРЫҺЫ инш. ҡар. ахыры II.
АХЫРЫ ШАРШАМБЫ (Р: ритуаль ное опасное время; И.: ritual perilous time; T.: tehlikeli vakit) и. миф.
Ышаныуҙар буйынса, ҡурҡыныс ваҡыт.
□ По поверьям, ритуальное опасное время. ■ Ахыры шаршамбыла ҡыҙ биреу, юлға сығыу тыйыла. Башҡорт мифологияһынан.
Ah I (Р: мучение; И.: torment; T.: azap) и.
Ҡайғы, ғазап, зар. □ Мучение. М Аһта-рымды белмәй, куңелемә аҡ сәпсеккәй утлы ҡуҙ һалыр! Р. Ғарипов. Йәш баланың ауыр ыңғырашыуы, ҡарт әсәләр аһы ғәмеңдә. М. Харис. Карттар илағанға тетрәнгән
391
1. Эсеп боларыу. □ Скандалить.
2. Үпкәләп тауышланыу. □ Возмущаться от обиды.
АХЫР I [ғәр. (P.: конец; И.: end; Т.: son) и.
Эш-хәлдең, ваҡыттың тамамланған мәле; аҙаҡ. □ Конец, исход. Көндөң ахыры. Эштең ахыры.
АХЫР II р. ҡар. ахыры I.
АХЫРАУЫРЫУ (Р.: послеродовая болезнь женщин; И.: postnatal female condition; T.: doğum sonrası hastalığı) и. диал.
1. Ҡатындарҙың бала тапҡандан һуңғы ауырыуы. □ Послеродовая болезнь женщин.
2. Шәбәйеп етер-етмәҫ ҡабатлап ауырыу; өҙлөк. □ Осложнение (после болезни).
АХЫРҒЫ (Р: последний; И.: last; T.: son) с.
Аҙаҡҡы, һуңғы. □ Последний, конечный, завершающий, заключительный. Ахырғы рәт. Ахырғы сәғәттә. Ахырғы һуҙ. • Әуәл-генең шатлығы — ахырғының михнәте, әуәлгенең михнәте — ахырғының шатлығы. Мәҡәл.
АХЫРҘА (Р: наконец; И.: afterwards; T.: sonra) р.
1. ҡар. ахыры I.
2. Ахыр сиктә. □ В конечном счёте, наконец, в конце концов. ■ Хисапһыҙ бай булһаң да Ҡарымбайҙай, йомарт булып, мал сәсһәң дә Хатимтайҙай, булһаң да Ерәнсәләй телгә сәсән, булһаң да Ғәли Шир-Арыҫландай — ахырҙа ятыр урының бер ләхет, шәй. М. Аҡмулла.
АХЫРЗАМАН и. ҡар. ахырызаман.
АХЫР(Ы)ЗАМАН, заман ахыры (Р: светопреставление; И.: Doomsday; T.: âhir zaman) и. дини.
Ислам дине буйынса, ер йөҙөндәге тормош — ваҡытлы күренеш. Күпмелер ваҡыттан һуң, хәҙерге тормош тамам буласаҡ һәм барлыҡ кешеләр мәңгелек тормош — әхирәткә китәсәк. Улар Алла ҡаршыһында донъя тормошонда ҡылған эштәре өсөн хисап бирәсәк. Алла ихтыяры менән ер
йөҙөндәге донъяуи тормоштоң бөтөрөлөүе ахырызаман йәки заман ахыры тип атала.
□ Светопреставление. Ахырзаман етеу. ■ Ул кеше ҡасан да булһа язаһын аласаҡ, ахырызаман киләсәк. Ә ахырызаман — яуап тотор көн ул. Ә. Әминев.
АХЫР СИКТӘ (Р: в конечном счёте; И.: at last; T.: sonunda) р.
Ахырҙа, һуңында, аҙаҡ сиктә, һуңғы сиктә. □ В конечном счёте, наконец, в конце концов. Көнө буйы шаярып, ахыр сиктә илашып ҡуйҙылар. ■ Ахыр сиктә сығып ҡастым, юғиһә буш торғанда туҡмалыр инем шул. Т. Хәйбуллин.
АХЫРЫ I (Р: после; И.: afterwards; T.: sonra) р.
1. Ниндәйҙер эш, мәлдән һуң; һуңынан.
□ После, потом. ■ Ошо ҡурҡҡандан ахыры, теге әбей бер ергә лә сыҡмай өйҙә ултыра. Әкиәттән.
2. Купмелер ваҡыт үтеүгә; аҙаҡ сиктә.
□ Под конец, напоследок. ■ Ә ул [донъя] миңә ғумер ахырында артмаҡлатты бала ҡайғыһын. М. Ямалетдинов.
АХЫРЫ II (Р: по-видимому; И.: apparently; T.: galiba) инш.
Икеләнеүҙе, фаразды белдерә. □ По-видимому, кажется. ■ Йылтлап уйнай куктә йондоҙҙар. Ахыры, осҡондарға дуҫ улар. Ғ. Амантай. Әсәһе [Кәримдең] ҡайтҡанын оҙаҡ көткәндер, ахыры. Капҡа менән соланды ла бикләмәгән. Я. Хамматов.
АХЫРЫҺЫ инш. ҡар. ахыры II.
АХЫРЫ ШАРШАМБЫ (Р: ритуаль ное опасное время; И.: ritual perilous time; T.: tehlikeli vakit) и. миф.
Ышаныуҙар буйынса, ҡурҡыныс ваҡыт.
□ По поверьям, ритуальное опасное время. ■ Ахыры шаршамбыла ҡыҙ биреу, юлға сығыу тыйыла. Башҡорт мифологияһынан.
Ah I (Р: мучение; И.: torment; T.: azap) и.
Ҡайғы, ғазап, зар. □ Мучение. М Аһта-рымды белмәй, куңелемә аҡ сәпсеккәй утлы ҡуҙ һалыр! Р. Ғарипов. Йәш баланың ауыр ыңғырашыуы, ҡарт әсәләр аһы ғәмеңдә. М. Харис. Карттар илағанға тетрәнгән
391