Академический словарь башкирского языка. Том I. Страница 408
Поиск по словарям
АЯҠЛЫ
АЯҠЛЫ (Р.: имеющий ножки; И.: having legs; T: ayaklı) c.
1. Аяғы булған, аяғы бар. □ Имеющий ножки. Өс аяҡлы өҫтәл. ■ Дурт аяҡлы януарға төйәк булған Уралым. Ҡобайырҙан.
2. кусм. Тап үҙе. □ Ходячий, живой. Аяҡлы энциклопедия.
♦ Аяҡлы бәлә йыш ҡына ҡыйынлыҡ, мәшәҡәт килтергән, имгәк кешегә әйтелә. □ Обуза. Аяҡлы ҡаза ҡайғы, хәсрәт килтергән кешегә, малға ҡарата әйтелә. □ Обуза.
АЯҠЛЫ БӘХЕТ (Р.: вестник счастья; И.: herold of luck; T.: sevinç habercisi) и.
Берәй ҡыуаныс алып килгән кешегә ҡарата әйтелә. □ Вестник счастья (о человеке, который принес радостную весть).
АЯҠЛЫ ЕП (Р: пряжа, намотанная вокруг локтя и большого пальца или вокруг колена и стопы; И.: yarn wound on one’s elbow; T: dirsek ve başparmağa sarılan ip) и. туҡ.
1. Терһәккә йәки тубыҡҡа урап һалынған еп. □ Пряжа, намотанная вокруг локтя и большого пальца или вокруг колена и стопы. ■ Аяҡлы еп өләшеу — баланың тиҙерәк аяҡланыуын теләу, ололарҙан шуға фатиха һорау ул. Еп ҡунаҡтарҙың уң тубығына һалына. Епте алып, кеҫәләренә һалғанға тиклем, улар доға ҡыла. «Башҡортостан», 8 ғинуар 2011.
2. миф. Үлемтек ебе. Мәрхүмде ерләгәндә хәйер итеп таратыла торған еп баҫмаһы (аяҡҡа йәки ҡулға 10, 30 йәки 40 тапҡыр уратып эшләнә). □ Обрядовые нитки. Нитки, раздаваемые во время похорон в качестве милостыни (мотки ниток, изготовленные путём обматывания вокруг колена или локтя 10, 30 или 40 раз). Мәрхумде ерләгәс, хәйергә аяҡланған еп тараталар.
АЯҠЛЫ МАЛ (Р: живой скот; И.: livestock; T: canlı mal) и.
Tepe мал. □ Живой скот.
АЯҠ ӨҪТӨр. ҡар. аяғүрә.
АЯҠ ОРСОҒО (Р: ножное веретено; И.: kind of spindle; T: iğ) и.
Аяҡ менән өйрөлтөп иләй торған ҡорамал. □ Ножное веретено.
АЯҠ САЛЫУ (Р: ставить подножку; И.: trip up; T: çelme takmak) ҡ.
1. Аяҡты кеше юлына арҡыры ҡуйыу.
□ Ставить подножку. Аяҡ салып йығыу.
2. кусм. Эшкә ҡамасау яһау. □ Мешать, препятствовать. ■ Хыялдарының тулыһынса ғәмәлгә ашыу ына аяҡ салған кешене ул [Зөләйха] барыбер ихлас ярата алмаҫ. Н. Мусин.
АЯҠСЫ I (Р: тамада; И.: toastmaster; T: sofra reisi) и.
1. Һый, ҡунаҡ мәжлесен алып барыусы; табынсы. □ Тамада. Аяҡсы булыу.
■ Мәжлестәге «хеҙмәт буленеше» лә (табын хужаһы, өлөшсө (ит тураусы), көрәгәсе, аяҡсы, ҡурайсы, йырсы, йомошсо), урынлашыу тәртибе лә (тургә абруйлы аҡһаҡалдарҙы, ил ағаларын ултыртыу) — ырыусылыҡ йәмғиәтенә хас «хеҙмәт буле-неше»нә, йәшәлгән йәш, ил алдында кур-һәткән хеҙмәткә, йәмғиәттәге урынға нигеҙләнгән иерархияның бер сағылышы ул. Ә. Сөләймәнов.
2. Ҡунаҡтарға ҡымыҙ һ.б. эсемлектәрҙе ташыусы. □ Подносчик кумыса и др. напитков для гостей. ■ Аяҡсы көрәгәһен кутә-реп ижау менән кешеләрҙе эсерә-эсерә килә. М. Кәрим. Алайһа, тамсы ла ҡапмам был юлы, һөйөклөм, — тип хәлде төҙәтергә тырышам. — Табынға ла ултырмам, аяҡсы булып ҡына йөрөрмөн. Й. Солтанов.
АЯҠСЫ II (Р: женщины, помогающие готовить свадебные угощения; И.: cook; T: aşçı kadınlar) и. диал.
Мәжлескә, туйға аш-һыу әҙерләүҙә ҡатнашҡан ҡатын-ҡыҙ. □ Женщины, помогающие готовить еду для свадьбы.
АЯҠСЫЛАУ I (аяҡсыла-) (Р: обносить; И.: treat to drinks; T: içecek ikram etmek) ҡ.
Эсемлек һалынған һауытты ҡор буйлап йөрөтөү. □ Обносить, угощать напитками.
■ Ҡырҙан барған ҡоҙаларға, хуш аяғы тип,
408
АЯҠЛЫ (Р.: имеющий ножки; И.: having legs; T: ayaklı) c.
1. Аяғы булған, аяғы бар. □ Имеющий ножки. Өс аяҡлы өҫтәл. ■ Дурт аяҡлы януарға төйәк булған Уралым. Ҡобайырҙан.
2. кусм. Тап үҙе. □ Ходячий, живой. Аяҡлы энциклопедия.
♦ Аяҡлы бәлә йыш ҡына ҡыйынлыҡ, мәшәҡәт килтергән, имгәк кешегә әйтелә. □ Обуза. Аяҡлы ҡаза ҡайғы, хәсрәт килтергән кешегә, малға ҡарата әйтелә. □ Обуза.
АЯҠЛЫ БӘХЕТ (Р.: вестник счастья; И.: herold of luck; T.: sevinç habercisi) и.
Берәй ҡыуаныс алып килгән кешегә ҡарата әйтелә. □ Вестник счастья (о человеке, который принес радостную весть).
АЯҠЛЫ ЕП (Р: пряжа, намотанная вокруг локтя и большого пальца или вокруг колена и стопы; И.: yarn wound on one’s elbow; T: dirsek ve başparmağa sarılan ip) и. туҡ.
1. Терһәккә йәки тубыҡҡа урап һалынған еп. □ Пряжа, намотанная вокруг локтя и большого пальца или вокруг колена и стопы. ■ Аяҡлы еп өләшеу — баланың тиҙерәк аяҡланыуын теләу, ололарҙан шуға фатиха һорау ул. Еп ҡунаҡтарҙың уң тубығына һалына. Епте алып, кеҫәләренә һалғанға тиклем, улар доға ҡыла. «Башҡортостан», 8 ғинуар 2011.
2. миф. Үлемтек ебе. Мәрхүмде ерләгәндә хәйер итеп таратыла торған еп баҫмаһы (аяҡҡа йәки ҡулға 10, 30 йәки 40 тапҡыр уратып эшләнә). □ Обрядовые нитки. Нитки, раздаваемые во время похорон в качестве милостыни (мотки ниток, изготовленные путём обматывания вокруг колена или локтя 10, 30 или 40 раз). Мәрхумде ерләгәс, хәйергә аяҡланған еп тараталар.
АЯҠЛЫ МАЛ (Р: живой скот; И.: livestock; T: canlı mal) и.
Tepe мал. □ Живой скот.
АЯҠ ӨҪТӨр. ҡар. аяғүрә.
АЯҠ ОРСОҒО (Р: ножное веретено; И.: kind of spindle; T: iğ) и.
Аяҡ менән өйрөлтөп иләй торған ҡорамал. □ Ножное веретено.
АЯҠ САЛЫУ (Р: ставить подножку; И.: trip up; T: çelme takmak) ҡ.
1. Аяҡты кеше юлына арҡыры ҡуйыу.
□ Ставить подножку. Аяҡ салып йығыу.
2. кусм. Эшкә ҡамасау яһау. □ Мешать, препятствовать. ■ Хыялдарының тулыһынса ғәмәлгә ашыу ына аяҡ салған кешене ул [Зөләйха] барыбер ихлас ярата алмаҫ. Н. Мусин.
АЯҠСЫ I (Р: тамада; И.: toastmaster; T: sofra reisi) и.
1. Һый, ҡунаҡ мәжлесен алып барыусы; табынсы. □ Тамада. Аяҡсы булыу.
■ Мәжлестәге «хеҙмәт буленеше» лә (табын хужаһы, өлөшсө (ит тураусы), көрәгәсе, аяҡсы, ҡурайсы, йырсы, йомошсо), урынлашыу тәртибе лә (тургә абруйлы аҡһаҡалдарҙы, ил ағаларын ултыртыу) — ырыусылыҡ йәмғиәтенә хас «хеҙмәт буле-неше»нә, йәшәлгән йәш, ил алдында кур-һәткән хеҙмәткә, йәмғиәттәге урынға нигеҙләнгән иерархияның бер сағылышы ул. Ә. Сөләймәнов.
2. Ҡунаҡтарға ҡымыҙ һ.б. эсемлектәрҙе ташыусы. □ Подносчик кумыса и др. напитков для гостей. ■ Аяҡсы көрәгәһен кутә-реп ижау менән кешеләрҙе эсерә-эсерә килә. М. Кәрим. Алайһа, тамсы ла ҡапмам был юлы, һөйөклөм, — тип хәлде төҙәтергә тырышам. — Табынға ла ултырмам, аяҡсы булып ҡына йөрөрмөн. Й. Солтанов.
АЯҠСЫ II (Р: женщины, помогающие готовить свадебные угощения; И.: cook; T: aşçı kadınlar) и. диал.
Мәжлескә, туйға аш-һыу әҙерләүҙә ҡатнашҡан ҡатын-ҡыҙ. □ Женщины, помогающие готовить еду для свадьбы.
АЯҠСЫЛАУ I (аяҡсыла-) (Р: обносить; И.: treat to drinks; T: içecek ikram etmek) ҡ.
Эсемлек һалынған һауытты ҡор буйлап йөрөтөү. □ Обносить, угощать напитками.
■ Ҡырҙан барған ҡоҙаларға, хуш аяғы тип,
408