Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 126
Поиск по словарям
ЭЙЕ
сафын буләк итте. 3. Биишева. Эйе, тирә-яҡ тын, ә мин ниҙер көтәм, ниҙәндер шомланам. «һуңғы һартай».
ЭЙЕ II (Р.: подворотник; И.: undercollar; T.: yaka altına dikilen bir parça kumaş) u. диал.
Яға аҫтына һалынған туҡыма. □ Подворотник. Эйе тегеу. Эйегә тауар әҙерләу.
ЭЙЕБЕЙЕҮ (эйебейе-) (Р.: бросать; И.: throw (a stone)', T.: atmak) ҡ. диал.
Ташлап ебәреү, атыу (ташҡа ҡарата). □ Бросать, кидать (камень). Таш эйебейеу. Эйебейеп ебәреу.
ЭЙЕ БИТ (Р .: так ведь; И.: is it not?; is it so; T.: değil mi) мөн.
Әйтелгән уй-фекерҙе хуплатыу өсөн ҡулланыла. □ Так ведь. Эйе бит, ҡустым? ■ [Хөсәйен:] Ҡайһылай йәтеш кенә булды, эйе бит, атай. Ж. Кейекбаев. [Ҡараһаҡал — егеттәргә:] Яҙҙың ошо көнөндә ошондай урман-тау араһында байрамды хатта хан һарайына ҡарағанда ла куңеллерәк уткәрер-гә мөмкин, эйе бит? Р. Солтангәрәев.
ЭЙЕГЕҮ (эйек-) (Р.: приручаться; И.: become tame; T.: evcilleşmek) ҡ.
1. Ҡулға өйрәнеү; эйәләшеү. □ Приручаться, привязаться. Эйеккән болан. Эйекмәгән эт балаһы. ■ [Апаһы — Тимерханға:] Буре балаһын буреккә һалһаң да эйекмәй, тип һинең кеуектәргә әйткәндәрҙер инде! Ш. Янбаев.
2. Өйрәнеп үҙ күреү, эҫенеү. □ Привыкать к кому, чему, свыкаться с кем, чем’, сближаться с кем, чем. ■ Улар [Әминә менән Нәғимә] куптән инде ҡатындар төркөмөнә эйеккән һәм уҙҙәрен тулы хоҡуҡлы колхозсылар итеп тоя. М. Садиҡова. [Бәғиҙә:] Ағайығыҙ .. яттан килгән кеше эйекһен, типтер инде, [мине] бик ҡәҙерләп тотто. И. Ғиззәтуллин.
ЭЙЕКТЕРЕҮ (эйектер-) (Р.: приручить; И.: tame; T.: evcilleştirmek) ҡ.
1. Ҡулға өйрәтеү; эйәләштереү. □ Приручить. // Приручение. Боланды эйектереу. Ҡыр йәнлеген эйектереу.
2. ҡар. эҫендереү. Курше малайын эйектереу. Етемдәрҙе эйектереуе ауыр.
ЭЙЕЛДЕРЕҮ (эйелдер-) (Р.: клонить;
И.: bend; tilt; T.: iğmek, eğmek) ҡ.
Аҫҡа бөгөү; эйелтеү. □ Клонить, наклонять, нагибать, пригибать. Иҙәнде эйелдерә баҫыу. Ҡайынды эйелдереу. Алмағасты эйелдереп, алма йыйыу. М Ел-дауыл йолҡҡолағанда, ташҡын тулҡындар ергә, мәтегә хәтле эйелдергән саҡта, уның [талдың]ҡайһы бер ботаҡтары һынғылай. 3. Биишева. Эштән арманһыҙ булып ҡайтҡас, .. куптән йыйылып килгән талсығыуы, ауырайған ҡулдары уны [Ҡилдебәкте] тубәнгә тарта, аҫҡа эйелдерә башлай ине. И. Абдуллин.
ЭЙЕЛЕП-БӨГӨЛӨҮ (эйелеп-бөгөл-) (Р.: сгибаться; И.: bend; T.: eğilmek, bükülmek) ҡ.
1. Бер эйелеп, бер яҙылыу. □ Сгибаться, нагибаться. ■ [Алдар] эйелеп-бөгөлөп алды, ҡыҙыу ғына атлап йөрөп әйләнде. Н. Мусин. Улар [яңы уҫентеләр], яңы көндө ҡотлағандай, эйелеп-бөгөлөп баштарын һелкәләр. Яр. Вәлиев. Ағиҙелкәйҙәргә барҙыңмы, эйелеп-бөгөлөп һыуын алдыңмы? Халыҡ йырынан.
2. кусм. Кемдеңдер алдында ярамһаҡланыу. □ Заискивать перед кем, угождать, льстить кому. Эйелеп-бөгөлөп тороу. ■ [Кәбир:] «Рәхим итегеҙ!», «Ни бойораһығыҙ?» — тип көслөләр алдында эйелеп-бөгөлөп, көлөп-йылмайып тороусыларға ла куңелем ятмай. Яр. Вәлиев.
ЭЙЕЛЕП-ҺЫҒЫЛЫУ (эйелеп-һығыл-) ҡ. ҡар. эйелеп-бөгөлөү. М [Ат] теләһә кем алдында баш эйеп, эйелеп-һығылып барманы. М. Кәрим.
ЭЙЕЛЕҮ (эйел-) (Р.: наклониться; И.: bend, tilt, bow; T.: eğilmek) ҡ.
1. Билдән бөгөлөп, кәүҙәне алға эйеү; иңкәйеү. □ Наклониться, нагибаться, гнуться, подгибаться. Эйелеп иҙән йыуыу. М Егет йәһәт кенә эйелеп һауытты ҡулына алды, тегеләй-былай өйрөлттө. Ф. Аҡбулатова. Ручкаһы менән журналға эйелгән Хәмзә ҡапыл һиҫкәнеп ҡуйҙы. Р. Байбулатов. Эйелеп һыу эскәндә, [килендең] балаһы һыуға төшөп китә. Әкиәттән. • Эйелгән ағасҡа ел теймәҫ. Мәҡәл.
2. Бөгөлөп аҫҡа һалыныу. □ Никнуть, склоняться, опускаться. Баш эйелеу. ■ Ошо
126
сафын буләк итте. 3. Биишева. Эйе, тирә-яҡ тын, ә мин ниҙер көтәм, ниҙәндер шомланам. «һуңғы һартай».
ЭЙЕ II (Р.: подворотник; И.: undercollar; T.: yaka altına dikilen bir parça kumaş) u. диал.
Яға аҫтына һалынған туҡыма. □ Подворотник. Эйе тегеу. Эйегә тауар әҙерләу.
ЭЙЕБЕЙЕҮ (эйебейе-) (Р.: бросать; И.: throw (a stone)', T.: atmak) ҡ. диал.
Ташлап ебәреү, атыу (ташҡа ҡарата). □ Бросать, кидать (камень). Таш эйебейеу. Эйебейеп ебәреу.
ЭЙЕ БИТ (Р .: так ведь; И.: is it not?; is it so; T.: değil mi) мөн.
Әйтелгән уй-фекерҙе хуплатыу өсөн ҡулланыла. □ Так ведь. Эйе бит, ҡустым? ■ [Хөсәйен:] Ҡайһылай йәтеш кенә булды, эйе бит, атай. Ж. Кейекбаев. [Ҡараһаҡал — егеттәргә:] Яҙҙың ошо көнөндә ошондай урман-тау араһында байрамды хатта хан һарайына ҡарағанда ла куңеллерәк уткәрер-гә мөмкин, эйе бит? Р. Солтангәрәев.
ЭЙЕГЕҮ (эйек-) (Р.: приручаться; И.: become tame; T.: evcilleşmek) ҡ.
1. Ҡулға өйрәнеү; эйәләшеү. □ Приручаться, привязаться. Эйеккән болан. Эйекмәгән эт балаһы. ■ [Апаһы — Тимерханға:] Буре балаһын буреккә һалһаң да эйекмәй, тип һинең кеуектәргә әйткәндәрҙер инде! Ш. Янбаев.
2. Өйрәнеп үҙ күреү, эҫенеү. □ Привыкать к кому, чему, свыкаться с кем, чем’, сближаться с кем, чем. ■ Улар [Әминә менән Нәғимә] куптән инде ҡатындар төркөмөнә эйеккән һәм уҙҙәрен тулы хоҡуҡлы колхозсылар итеп тоя. М. Садиҡова. [Бәғиҙә:] Ағайығыҙ .. яттан килгән кеше эйекһен, типтер инде, [мине] бик ҡәҙерләп тотто. И. Ғиззәтуллин.
ЭЙЕКТЕРЕҮ (эйектер-) (Р.: приручить; И.: tame; T.: evcilleştirmek) ҡ.
1. Ҡулға өйрәтеү; эйәләштереү. □ Приручить. // Приручение. Боланды эйектереу. Ҡыр йәнлеген эйектереу.
2. ҡар. эҫендереү. Курше малайын эйектереу. Етемдәрҙе эйектереуе ауыр.
ЭЙЕЛДЕРЕҮ (эйелдер-) (Р.: клонить;
И.: bend; tilt; T.: iğmek, eğmek) ҡ.
Аҫҡа бөгөү; эйелтеү. □ Клонить, наклонять, нагибать, пригибать. Иҙәнде эйелдерә баҫыу. Ҡайынды эйелдереу. Алмағасты эйелдереп, алма йыйыу. М Ел-дауыл йолҡҡолағанда, ташҡын тулҡындар ергә, мәтегә хәтле эйелдергән саҡта, уның [талдың]ҡайһы бер ботаҡтары һынғылай. 3. Биишева. Эштән арманһыҙ булып ҡайтҡас, .. куптән йыйылып килгән талсығыуы, ауырайған ҡулдары уны [Ҡилдебәкте] тубәнгә тарта, аҫҡа эйелдерә башлай ине. И. Абдуллин.
ЭЙЕЛЕП-БӨГӨЛӨҮ (эйелеп-бөгөл-) (Р.: сгибаться; И.: bend; T.: eğilmek, bükülmek) ҡ.
1. Бер эйелеп, бер яҙылыу. □ Сгибаться, нагибаться. ■ [Алдар] эйелеп-бөгөлөп алды, ҡыҙыу ғына атлап йөрөп әйләнде. Н. Мусин. Улар [яңы уҫентеләр], яңы көндө ҡотлағандай, эйелеп-бөгөлөп баштарын һелкәләр. Яр. Вәлиев. Ағиҙелкәйҙәргә барҙыңмы, эйелеп-бөгөлөп һыуын алдыңмы? Халыҡ йырынан.
2. кусм. Кемдеңдер алдында ярамһаҡланыу. □ Заискивать перед кем, угождать, льстить кому. Эйелеп-бөгөлөп тороу. ■ [Кәбир:] «Рәхим итегеҙ!», «Ни бойораһығыҙ?» — тип көслөләр алдында эйелеп-бөгөлөп, көлөп-йылмайып тороусыларға ла куңелем ятмай. Яр. Вәлиев.
ЭЙЕЛЕП-ҺЫҒЫЛЫУ (эйелеп-һығыл-) ҡ. ҡар. эйелеп-бөгөлөү. М [Ат] теләһә кем алдында баш эйеп, эйелеп-һығылып барманы. М. Кәрим.
ЭЙЕЛЕҮ (эйел-) (Р.: наклониться; И.: bend, tilt, bow; T.: eğilmek) ҡ.
1. Билдән бөгөлөп, кәүҙәне алға эйеү; иңкәйеү. □ Наклониться, нагибаться, гнуться, подгибаться. Эйелеп иҙән йыуыу. М Егет йәһәт кенә эйелеп һауытты ҡулына алды, тегеләй-былай өйрөлттө. Ф. Аҡбулатова. Ручкаһы менән журналға эйелгән Хәмзә ҡапыл һиҫкәнеп ҡуйҙы. Р. Байбулатов. Эйелеп һыу эскәндә, [килендең] балаһы һыуға төшөп китә. Әкиәттән. • Эйелгән ағасҡа ел теймәҫ. Мәҡәл.
2. Бөгөлөп аҫҡа һалыныу. □ Никнуть, склоняться, опускаться. Баш эйелеу. ■ Ошо
126