Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 128
Поиск по словарям
ЭЙЕНДЕКЛӘҮ
ЭЙЕНДЕКЛӘҮ (эйендеклә ) (Р.: выдаивать остатки молока; И.: milk traces of milk; T.: memedeki sütün tamamını almak) ҡ. һөйл.
Елен төбөндәге һөттө эйҙереү. □ Выдаивать остатки молока. Һыйырҙы эйендекләп һауыу. Бейәне эйендекләү.
ЭЙЕНКЕ (Р.: наклонный; И.: inclined; Т.: eğik, eğili) с.
Бер яҡҡа эйелгән; ауыш. □ Наклонный, наклонённый; покатый. Эйенке ағас. М Тау үңерҙәрендә йылҡылар утлай, эйенке буйлап һарыҡтары йөрөй. Ғ. Ибраһимов.
ӘЙЕНСЕ (Р.: скот, обещанный невесте родителями жениха; И.: cattle promised to the bride by groom’s parents; T.: erkeğin anne ve babası tarafından geline vadedilen mal) u. этн.
Килгән киленгә атап ҡуйылған мал; инсе.
□ Скот, обещанный невесте родителями жениха. Әйенсе малға теймәгеҙ.
ЭЙЕНТЕ и. диал. ҡар. эйенде. Эйентене һауып алыу.
ЭЙЕНТЕК (эйентеге) и. диал. ҡар. эйенде, һыйыр эйентеген бирмәй, быҙауына ҡалдыра.
ЭЙЕНТЕКЛӘҮ (эйентеклә-) ҡ. диал. ҡар. эйендекләү. Эйентекләп һауыу. Һыйырҙы эйентекләү. Эйентекләп бөтөү.
ЭЙЕҢКЕ (Р.: вежливый; И.: polite; Т.: nazik) с. диал. ҡар. кеселекле.
Кеше алдында үҙен итәғәтле итеп тотоу-сан. □ Вежливый, почтительный. Эйеңке кеше. Эйеңке уҡыусы.
ЭЙЕРҘЕК (эйерҙеге) (Р .: валок; И.: roll;
T.: ot yığını) и. диал. ҡар. ҡыра.
Буйҙан-буй теҙеп өйөлгән бесән йәки һалам күтәремдәре. □ Валок. Эйерҙеккә тартыу. Эйерҙекте йыйып алыу.
ЭЙЕРЕМ I (Р.: валок; И.: roll; T.: ot yığını) и.
Сабылған бесәндең ике башынан тартып, уртаға йыйған өйөмө. □ Валок. Эйеремгә йыйыу. Тигеҙ эйеремдәр.
ЭЙЕРЕМ II и. диал. ҡар. эркеү II. Сабаҡ эйереме. Эйереме менән йөрөү.
ЭЙЕРЕМЛӘҮ (эйеремлә-) ҡ. ҡар. эйереү 1. Бесәнде эйеремләп биреү. Эйеремләп китеү.
ЭЙЕРЕҮ (эйер ) (Р.: сгребать, собирать в кучу сено; И.: rake; T.: yığmak) ҡ.
1. Сабылған бесәнде ике башынан тартып, уртаға өйөү. □ Сгребать, собирать в кучу сено. Бесән эйереү. Эйереп сығыу.
2. диал. Бер урынға йыйыу; өйөрөү (малды). □ Сгонять в кучу (скотину). Аттарҙы эйереү. Тана-торпоно эйереү.
ЭЙЕРТМӘ и. диал. ҡар. эйерҙек. Эйерт-мәгә тартыу. Кипмәгән эйертмәләрҙе таратыу.
ЭЙЕТЕҮ (эйет-) (Р.: выдержать шкуру в кислом растворе; И.: cure skin in acid solution; T.: tabaklamak) ҡ. диал. ҡар. екетеү.
Тире эшкәрткәндә ейгә һалып махсус ебетеү, йомшартыу. □ Выдержать шкуру в кислом растворе. Тире эйетеү. Эйетеп тороу. Эйеткэн тирене эшкәртеү.
ЭЙЕҮ I (эй-) (Р.: клонить, наклонять; И.: bend, lean, bow; T.: iğmek, eğmek) ҡ.
1. Бөгөп, аҫҡа табан төшөрөү, ауыштырыу. □ Клонить, наклонять, гнуть, нагибать, сгибать, подгибать. // Наклонение, сгибание, подгибание. Алмағастың ботағын эйеү. ■ Уларҙың [виноградтарҙың] һәр береһе бер ҡуш ус булырлыҡ ауыр тәлгәштәрен түбән эйгән. Ә. Вәли. Үләндәр, иртәнге ысыҡты күтәрә алмайынса, баштарын эйгән. В. Исхаҡов.
2. Билдән бөгөп кәүҙәне алға ауыштырыу. □ Наклонять, согнуть. М Шәрифйән ағай көрһөнөп, оҙон кәүҙәһен алға эйебе-рәк, .. ҡайтыу яғына ыңғайланы. Р. Низамов. Управляющий Вилис үҙе йүгереп килеп сыҡты һәм, оҙон кәүҙәһен эйеп, приставты ла, уның ҡатынын да байрам менән ҡотланы. Ж. Кейекбаев.
ЭЙЕҮ II (эй-) (Р.: припускать молоко; И.: let out (milky, T.: ineklerin süt bezlerini uyararak sütün indirilmesini sağlamak) ҡ.
Елен төбөндәге һөттө биреү, һөтөн төшөрөү (һауын малға ҡарата). □ Припускать молоко (о дойных животных). Я Быҙау ауыҙын тейҙереп, әҙерәк тылҡытып алмағас, һыйыр эймәй икән. Ф. Иҫәнғолов. Һөт
128
ЭЙЕНДЕКЛӘҮ (эйендеклә ) (Р.: выдаивать остатки молока; И.: milk traces of milk; T.: memedeki sütün tamamını almak) ҡ. һөйл.
Елен төбөндәге һөттө эйҙереү. □ Выдаивать остатки молока. Һыйырҙы эйендекләп һауыу. Бейәне эйендекләү.
ЭЙЕНКЕ (Р.: наклонный; И.: inclined; Т.: eğik, eğili) с.
Бер яҡҡа эйелгән; ауыш. □ Наклонный, наклонённый; покатый. Эйенке ағас. М Тау үңерҙәрендә йылҡылар утлай, эйенке буйлап һарыҡтары йөрөй. Ғ. Ибраһимов.
ӘЙЕНСЕ (Р.: скот, обещанный невесте родителями жениха; И.: cattle promised to the bride by groom’s parents; T.: erkeğin anne ve babası tarafından geline vadedilen mal) u. этн.
Килгән киленгә атап ҡуйылған мал; инсе.
□ Скот, обещанный невесте родителями жениха. Әйенсе малға теймәгеҙ.
ЭЙЕНТЕ и. диал. ҡар. эйенде. Эйентене һауып алыу.
ЭЙЕНТЕК (эйентеге) и. диал. ҡар. эйенде, һыйыр эйентеген бирмәй, быҙауына ҡалдыра.
ЭЙЕНТЕКЛӘҮ (эйентеклә-) ҡ. диал. ҡар. эйендекләү. Эйентекләп һауыу. Һыйырҙы эйентекләү. Эйентекләп бөтөү.
ЭЙЕҢКЕ (Р.: вежливый; И.: polite; Т.: nazik) с. диал. ҡар. кеселекле.
Кеше алдында үҙен итәғәтле итеп тотоу-сан. □ Вежливый, почтительный. Эйеңке кеше. Эйеңке уҡыусы.
ЭЙЕРҘЕК (эйерҙеге) (Р .: валок; И.: roll;
T.: ot yığını) и. диал. ҡар. ҡыра.
Буйҙан-буй теҙеп өйөлгән бесән йәки һалам күтәремдәре. □ Валок. Эйерҙеккә тартыу. Эйерҙекте йыйып алыу.
ЭЙЕРЕМ I (Р.: валок; И.: roll; T.: ot yığını) и.
Сабылған бесәндең ике башынан тартып, уртаға йыйған өйөмө. □ Валок. Эйеремгә йыйыу. Тигеҙ эйеремдәр.
ЭЙЕРЕМ II и. диал. ҡар. эркеү II. Сабаҡ эйереме. Эйереме менән йөрөү.
ЭЙЕРЕМЛӘҮ (эйеремлә-) ҡ. ҡар. эйереү 1. Бесәнде эйеремләп биреү. Эйеремләп китеү.
ЭЙЕРЕҮ (эйер ) (Р.: сгребать, собирать в кучу сено; И.: rake; T.: yığmak) ҡ.
1. Сабылған бесәнде ике башынан тартып, уртаға өйөү. □ Сгребать, собирать в кучу сено. Бесән эйереү. Эйереп сығыу.
2. диал. Бер урынға йыйыу; өйөрөү (малды). □ Сгонять в кучу (скотину). Аттарҙы эйереү. Тана-торпоно эйереү.
ЭЙЕРТМӘ и. диал. ҡар. эйерҙек. Эйерт-мәгә тартыу. Кипмәгән эйертмәләрҙе таратыу.
ЭЙЕТЕҮ (эйет-) (Р.: выдержать шкуру в кислом растворе; И.: cure skin in acid solution; T.: tabaklamak) ҡ. диал. ҡар. екетеү.
Тире эшкәрткәндә ейгә һалып махсус ебетеү, йомшартыу. □ Выдержать шкуру в кислом растворе. Тире эйетеү. Эйетеп тороу. Эйеткэн тирене эшкәртеү.
ЭЙЕҮ I (эй-) (Р.: клонить, наклонять; И.: bend, lean, bow; T.: iğmek, eğmek) ҡ.
1. Бөгөп, аҫҡа табан төшөрөү, ауыштырыу. □ Клонить, наклонять, гнуть, нагибать, сгибать, подгибать. // Наклонение, сгибание, подгибание. Алмағастың ботағын эйеү. ■ Уларҙың [виноградтарҙың] һәр береһе бер ҡуш ус булырлыҡ ауыр тәлгәштәрен түбән эйгән. Ә. Вәли. Үләндәр, иртәнге ысыҡты күтәрә алмайынса, баштарын эйгән. В. Исхаҡов.
2. Билдән бөгөп кәүҙәне алға ауыштырыу. □ Наклонять, согнуть. М Шәрифйән ағай көрһөнөп, оҙон кәүҙәһен алға эйебе-рәк, .. ҡайтыу яғына ыңғайланы. Р. Низамов. Управляющий Вилис үҙе йүгереп килеп сыҡты һәм, оҙон кәүҙәһен эйеп, приставты ла, уның ҡатынын да байрам менән ҡотланы. Ж. Кейекбаев.
ЭЙЕҮ II (эй-) (Р.: припускать молоко; И.: let out (milky, T.: ineklerin süt bezlerini uyararak sütün indirilmesini sağlamak) ҡ.
Елен төбөндәге һөттө биреү, һөтөн төшөрөү (һауын малға ҡарата). □ Припускать молоко (о дойных животных). Я Быҙау ауыҙын тейҙереп, әҙерәк тылҡытып алмағас, һыйыр эймәй икән. Ф. Иҫәнғолов. Һөт
128