Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 131
Поиск по словарям
ЭЙӘЛӘҮ
ЭЙӘКҺӘ (Р колокольчик; И.: small bell; T.: çıngırak) и. диал.
1. Ҡолон муйынына тағылған ҡыңғырау, шалтыраҡ. □ Колокольчик, подвязываемый на шею жеребёнка. Эйәкһә тағыу. Ҡолоҡай эйәкһәһен төшөрөп ҡалдырған.
2. Ҡыңғырауға оҡшап торған күк, зәңгәр сәскәле күп йыллыҡ баллы үҫемлек; ҡыңғырау сәскә. □ Колокольчик (лат. Campanula). Эйәкһә сәскәһе. Был аҡланда эйәкһә бик куп.
ЭЙӘЛЕ (Р.: имеющий хозяина; И.: having an owner; T.: sahipli) c.
Эйәһе (1) булған, эйәһе бар тип һаналған. □ Имеющий хозяина. Эйәле мал. Эйәле эйбер. • Эйәле мал ҡәҙерле. Мәҡәл.
ЭЙӘЛЕ-БАШЛЫ БУЛЫУ (эйәле-башлы бул-) (Р.: пожениться; И.: get married; T.: evlenmek) ҡ.
Кейәүгә сығыу йәки кәләш алыу, өйләнешеү. □ Пожениться, выйти замуж. ■ Үҫте шул ҡыҙ, уҫте... Эйәле-башлы булырға ваҡыт етте... 3. Биишева. [Юлдыбикә:] Ҡыҙыбыҙ Хөмәйрәгә ҡоҙа килеу менән аптыраныҡ, эйәле-башлы итер инек, уҙебеҙгә тиң ырыуҙан ҡоҙа килмәй. Т. Хәйбуллин.
ЭЙӘЛЕК (эйәлеге) (Р.: притяжатель-ность; И.: possessivity; T.: iyelik) и. гром.
Предметтың кемдеке йәки нимәнеке икә-нен белдергән грамматик категория. □ При-тяжательность. / Притяжательный. Эйәлек алмашы. Эйәлек килеше. Эйәлек формаһы. Эйәлек ялғауы.
ЭЙӘЛЕ ҺӨЙЛӘМ (Р.: личное предложение; И.: personal sentence; T.: öznel cümle) и. гром.
Эйәһе (6) булған һөйләм. □ Личное предложение. Билдәле эйәле һөйләм. Билдәһеҙ эйәле һөйләм.
ЭЙӘЛӘНЕП КИТЕҮ (эйәләнеп кит-) (Р.: получать осложнение; И.: get a complication; T.: komplikasyon) ҡ. диал.
Ауырыуҙың аҙыуы. □ Получать осложнение (о болезни). Йутәле эйәләнеп китте.
ЭЙӘЛӘНЕҮ I (эйәлән ) (Р.: находить хозяина; И.: acquire an owner; T.: sahibini bulmak) ҡ. һөйл.
1. Эйәлегә әйләнеү, эйәле булыу. □ Находить хозяина, приобретать хозяина. Эйәләнгән мал. Эйәләнгән байлыҡ.
2. Ғаиләле булыу. □ Обзаводиться семьёй (выйдя замуж или женившись). Улым эйәләнде. Йәштәр эйәләнде.
ЭЙӘЛӘНЕҮ II (эйәлән-) ҡ. диал. ҡар. эйәләшеү 1. ■ Егеттең ҡатыны икенсе батшаға эйәләнгән икән, сығып китә лә кис ҡайта, ти. Әкиәттән.
ЭЙӘЛӘНЕҮ III (эйәлән ) (Р.: спешить; И.: hurry; T.: acele etmek, ivmek) ҡ. диал. ҡар. ҡабаланыу.
Тиҙ-тиҙ, йәһәт эш итеү; ашығыу. □ Спешить, торопиться. Эйәләнә башлау. Ярҙамға эйәләнеу.
ЭЙӘЛӘТЕҮ (эйәләт-) (Р.: привадить; И.: endear; prepossess; propitiate; T.: alıştırmak) ҡ.
1. Үҙеңә өйрәтеп яҡынлатыу, эҫендереү. □ Привадить, приручить, привязать, внушить привязанность, расположить к себе. Баланы эйәләтеу. М Неплюев шулай һунар ҡошондай ҡулға эйәләтте ул ханды. Ғ. Хөсәйенов.
2. Әүрәтеп, бер урынға эҫендереү. □ Приучать, одомашнивать. Малды өйгә эйәләтеу. Емгә эйәләтеу. М Бурене көтөугә эйәләтһәң, аҡтығына сыҡмайынса китмәй! Н. Мусин. Дуртәу улар [көсөктәр], икәуһен куршеләр эйәләтте. Г. Яҡупова.
3. миф. Башҡорттарҙың ышаныуынса, ен кеүек яман мифик заттарҙың эйәләүенә ирек, мөмкинлек биреү. □ Привязать (про нечистую силу). Ен-шайтан эйәләтеу. К [Зайлалов:] Был йорттоң кәрәге бөттө. Ен эйәләтеп ултырмаһын, hymen алырға кәрәк. Ш. Янбаев.
ЭЙӘЛӘҮ I (эйәлә-) (Р.: привыкать, приживаться; И.: get used; accustom; T.: alışmak) ҡ.
1. Ҡемгәлер йәки нимәгәлер өйрәнеп, ныҡ яҡынлау; эҫенеү. □ Привыкать, привязываться. Эйәләп китеу. М Эт менән бесәй булһынмы, балалар булһынмы, балға эйәләгән ҡорт кеуек уға [Лизаға] һырыға, сөнки уның яҡшылығынан, һөйөуенән барыһына ла
131
ЭЙӘКҺӘ (Р колокольчик; И.: small bell; T.: çıngırak) и. диал.
1. Ҡолон муйынына тағылған ҡыңғырау, шалтыраҡ. □ Колокольчик, подвязываемый на шею жеребёнка. Эйәкһә тағыу. Ҡолоҡай эйәкһәһен төшөрөп ҡалдырған.
2. Ҡыңғырауға оҡшап торған күк, зәңгәр сәскәле күп йыллыҡ баллы үҫемлек; ҡыңғырау сәскә. □ Колокольчик (лат. Campanula). Эйәкһә сәскәһе. Был аҡланда эйәкһә бик куп.
ЭЙӘЛЕ (Р.: имеющий хозяина; И.: having an owner; T.: sahipli) c.
Эйәһе (1) булған, эйәһе бар тип һаналған. □ Имеющий хозяина. Эйәле мал. Эйәле эйбер. • Эйәле мал ҡәҙерле. Мәҡәл.
ЭЙӘЛЕ-БАШЛЫ БУЛЫУ (эйәле-башлы бул-) (Р.: пожениться; И.: get married; T.: evlenmek) ҡ.
Кейәүгә сығыу йәки кәләш алыу, өйләнешеү. □ Пожениться, выйти замуж. ■ Үҫте шул ҡыҙ, уҫте... Эйәле-башлы булырға ваҡыт етте... 3. Биишева. [Юлдыбикә:] Ҡыҙыбыҙ Хөмәйрәгә ҡоҙа килеу менән аптыраныҡ, эйәле-башлы итер инек, уҙебеҙгә тиң ырыуҙан ҡоҙа килмәй. Т. Хәйбуллин.
ЭЙӘЛЕК (эйәлеге) (Р.: притяжатель-ность; И.: possessivity; T.: iyelik) и. гром.
Предметтың кемдеке йәки нимәнеке икә-нен белдергән грамматик категория. □ При-тяжательность. / Притяжательный. Эйәлек алмашы. Эйәлек килеше. Эйәлек формаһы. Эйәлек ялғауы.
ЭЙӘЛЕ ҺӨЙЛӘМ (Р.: личное предложение; И.: personal sentence; T.: öznel cümle) и. гром.
Эйәһе (6) булған һөйләм. □ Личное предложение. Билдәле эйәле һөйләм. Билдәһеҙ эйәле һөйләм.
ЭЙӘЛӘНЕП КИТЕҮ (эйәләнеп кит-) (Р.: получать осложнение; И.: get a complication; T.: komplikasyon) ҡ. диал.
Ауырыуҙың аҙыуы. □ Получать осложнение (о болезни). Йутәле эйәләнеп китте.
ЭЙӘЛӘНЕҮ I (эйәлән ) (Р.: находить хозяина; И.: acquire an owner; T.: sahibini bulmak) ҡ. һөйл.
1. Эйәлегә әйләнеү, эйәле булыу. □ Находить хозяина, приобретать хозяина. Эйәләнгән мал. Эйәләнгән байлыҡ.
2. Ғаиләле булыу. □ Обзаводиться семьёй (выйдя замуж или женившись). Улым эйәләнде. Йәштәр эйәләнде.
ЭЙӘЛӘНЕҮ II (эйәлән-) ҡ. диал. ҡар. эйәләшеү 1. ■ Егеттең ҡатыны икенсе батшаға эйәләнгән икән, сығып китә лә кис ҡайта, ти. Әкиәттән.
ЭЙӘЛӘНЕҮ III (эйәлән ) (Р.: спешить; И.: hurry; T.: acele etmek, ivmek) ҡ. диал. ҡар. ҡабаланыу.
Тиҙ-тиҙ, йәһәт эш итеү; ашығыу. □ Спешить, торопиться. Эйәләнә башлау. Ярҙамға эйәләнеу.
ЭЙӘЛӘТЕҮ (эйәләт-) (Р.: привадить; И.: endear; prepossess; propitiate; T.: alıştırmak) ҡ.
1. Үҙеңә өйрәтеп яҡынлатыу, эҫендереү. □ Привадить, приручить, привязать, внушить привязанность, расположить к себе. Баланы эйәләтеу. М Неплюев шулай һунар ҡошондай ҡулға эйәләтте ул ханды. Ғ. Хөсәйенов.
2. Әүрәтеп, бер урынға эҫендереү. □ Приучать, одомашнивать. Малды өйгә эйәләтеу. Емгә эйәләтеу. М Бурене көтөугә эйәләтһәң, аҡтығына сыҡмайынса китмәй! Н. Мусин. Дуртәу улар [көсөктәр], икәуһен куршеләр эйәләтте. Г. Яҡупова.
3. миф. Башҡорттарҙың ышаныуынса, ен кеүек яман мифик заттарҙың эйәләүенә ирек, мөмкинлек биреү. □ Привязать (про нечистую силу). Ен-шайтан эйәләтеу. К [Зайлалов:] Был йорттоң кәрәге бөттө. Ен эйәләтеп ултырмаһын, hymen алырға кәрәк. Ш. Янбаев.
ЭЙӘЛӘҮ I (эйәлә-) (Р.: привыкать, приживаться; И.: get used; accustom; T.: alışmak) ҡ.
1. Ҡемгәлер йәки нимәгәлер өйрәнеп, ныҡ яҡынлау; эҫенеү. □ Привыкать, привязываться. Эйәләп китеу. М Эт менән бесәй булһынмы, балалар булһынмы, балға эйәләгән ҡорт кеуек уға [Лизаға] һырыға, сөнки уның яҡшылығынан, һөйөуенән барыһына ла
131