Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 134
Поиск по словарям
ЭЙӘРЕҮСЕ
шеү ебе өҙөлмәү, әңгәмә туҡтамау. □ Слово за слово. М Бер-ике ҡыҙ һиҙһә лә, һис берәугә һөйләмәй арала сер тотһа ла, һуҙ эйәрә һуҙ сығып, ҡолаҡтан ҡолаҡ ишетеп, хандың ҡыҙы Ынйыға был һуҙ барып еткән, ти. «Иҙеүкәй менән Мораҙым».
ЭЙӘРЕҮСЕ (Р: тот, кто идёт, следует за кем-л:, И.: follower, the one who follows; T.: birinin peşinden gelen kimse) и.
1. Кемдер артынан йөрөгән, эйәреп килгән кеше. □ Тот, кто идёт, следует за кем-л. Кеше артынан эйэреусе. ■ Өйөр законы: юлбашсы йәки эйэреусе, өсөнсөһө юҡ. И. Нурғәлиев. Каруанға эйәреуселәр менән бергә китергә мөмкинлек бар ине. Б. Рафиҡов.
2. кусм. Эштә, тормошта кемдер ыңғайына йөрөгән, уға эйәргән кеше. □ Приверженец; последователь; сторонник. ■ Бола башлаусылар менән уларға эйәреуселәр араһында ризаһыҙлыҡ тыуһа, берҙәмлек юҡҡа сыға. 3. Ураҡсин.
3. кусм. Эш йәки холоҡ, фиғел буйынса кемгәлер оҡшарға тырышыусы кеше. □ Подражатель. / Подражающий. Куршегә эйәреу-се. Кешегә эйэреусе. ■ Граф Толстой урнәгенә эйәреуселәр башҡа губерналарҙа ла етерлек. Ә. Әһлиуллин.
4. гром, һүҙбәйләнештә төп һүҙгә мәғәнә һәм форма яғынан бәйләнгән аныҡлаусы һүҙ. □ Зависимое слово. ■ Әгәр эйэреусе төп килештә килһә, изафет билдәһеҙлекте ацлата. Ғ. Сәйетбатталов.
ЭЙӘРЕШӘ КИЛЕҮ (эйәрешә кил-) (Р.: быть сверстниками; И.: be peers; T.: yaşıt olmak) ҡ. диал.
Йәш яғынан тиң булыу, тиҫтер булыу. □ Быть сверстниками. Был балалар эйәрешә киләләр.
ЭЙӘР ҠАШЫ (Р.: седельная лука; И.: bow; saddle-bow; T.: eyer kaşı) и.
Эйәрҙең алдан һәм арттан дуғаланып ҡалҡып торған өлөшө. □ Седельная лука. Эйәрҙең алғы ҡашы. Я Ҡара айғырының теҙген-нуҡталары, эйәр ҡаштары зиннәтле таштар менән биҙәлгән, өҙәңгеләренә көмөш йугертелгән. Р. Байымов.
ЭЙӘРЛЕ (Р.: осёдланный; И.: straddled; T.: eyerli) с.
Эйәр һалыулы булған. □ Осёдланный, имеющий седло, с седлом. К [Сөнәғәт] Сәмиғулла урамына ингәндә аҙбар ҡапҡаһында бер эйәрле ат бәйле торғанын курҙе. Ж. Кейекбаев. Ҡалҡыулыҡтың һул яғына ҡараған тирмәләр эргәһендә эйәрле аттар куренмәне. Р. Байымов.
ЭЙӘРЛӘНЕҮ (эйәрләй-) ҡ. төш. ҡар. эйәрләү, страд, от эйәрләү. Эйәрләнгән ат. ■ Райкомдың кутәрмәһе янында эйәрләнгән аҡ яллы ҡола айғыр бәйҙә тора ине. А. Абдуллин. Билдәләнгән урында моңһоу Исмаил эйәрләнгән ҡара айғыр менән ерән байталды теҙгендәренән тотоп тора ине. М. Кәрим.
ЭЙӘРЛӘТЕҮ (эйәрләт-) ҡ. йөкм. ҡар. эйәрләү, понуд. от эйәрләү. Тайҙы эйәрлә-теу. ■ Ахыр килеп, Ҡотлоғужа ат эйәрләтеп менде лә Ҡыйғыр яланына ҡарай сапты. Н. Мусин. [Барсынһылыу] иң яҡшы аттарҙы эйәрләтеп, еңгәһе менән иптәш ҡыҙҙарын эйәртеп,.. сахраға сығып китте, ти. «Алпамыша». Шәғәле шундуҡ уҡ-һаҙаҡ был батырға һайлатып, менеренә яҡшы ат эйәрләтеп бирҙергән. «Иҙеүкәй менән Мораҙым».
ЭЙӘРЛӘҮ (эйәрлә-) (Р.: седлать; И.: saddle; T.: eyerlemek) ҡ.
Менге малға эйәр һалыу, эйәрле итеү. □ Седлать. Ат эйәрләу. Эйәрләп ҡуйыу. Ш Үҫмерҙәр аттарын эйәрләргә йугерҙеләр. А. Абдуллин. Аттарын эйәрләп яланға сыҡҡас, өс йөҙләп башҡорт егеттәре уңға киткән юл менән уҙ илдәренә саптылар. А. Таһиров. Әбләйҙәр көтөугә барып, ат-маҙар тотҡансы, таң атҡан; ат эйәрләп, арлы-бирле һораштырғансы, ҡояш һөңгө буйы кутәрелеп киткән, ти. «Ҡара юрға».
ЭЙӘРЛӘШЕҮ (эйәрләш ) ҡ. урт. ҡар. эйәрләү, взаимн. от эйәрләү. Ат эйәрләшеу. Айғырҙы эйәрләштеләр.
ЭЙӘР-ӨПСӨН (Р .: конское снаряжение; И.: trappings; T.: koşum takımı) и. йыйн.
һыбай йөрөүгә тәғәйенләнгән бөтә кәрәк-яраҡ. □ Конское снаряжение. Эйәр-өпсөн әҙерләу. ■ Кинйәнең дә әҙернә яны, атаһы алып биргән һуғыш яраҡтары, эйәр-өпсөндәре бар. Ғ. Ибраһимов. [Ирназарҙың] ҡылыс-мылтығы, эйәр-өпсөнө ялт итеп тора, менгеһе ваҡытында ашатып-эсерелгән, та
134
шеү ебе өҙөлмәү, әңгәмә туҡтамау. □ Слово за слово. М Бер-ике ҡыҙ һиҙһә лә, һис берәугә һөйләмәй арала сер тотһа ла, һуҙ эйәрә һуҙ сығып, ҡолаҡтан ҡолаҡ ишетеп, хандың ҡыҙы Ынйыға был һуҙ барып еткән, ти. «Иҙеүкәй менән Мораҙым».
ЭЙӘРЕҮСЕ (Р: тот, кто идёт, следует за кем-л:, И.: follower, the one who follows; T.: birinin peşinden gelen kimse) и.
1. Кемдер артынан йөрөгән, эйәреп килгән кеше. □ Тот, кто идёт, следует за кем-л. Кеше артынан эйэреусе. ■ Өйөр законы: юлбашсы йәки эйэреусе, өсөнсөһө юҡ. И. Нурғәлиев. Каруанға эйәреуселәр менән бергә китергә мөмкинлек бар ине. Б. Рафиҡов.
2. кусм. Эштә, тормошта кемдер ыңғайына йөрөгән, уға эйәргән кеше. □ Приверженец; последователь; сторонник. ■ Бола башлаусылар менән уларға эйәреуселәр араһында ризаһыҙлыҡ тыуһа, берҙәмлек юҡҡа сыға. 3. Ураҡсин.
3. кусм. Эш йәки холоҡ, фиғел буйынса кемгәлер оҡшарға тырышыусы кеше. □ Подражатель. / Подражающий. Куршегә эйәреу-се. Кешегә эйэреусе. ■ Граф Толстой урнәгенә эйәреуселәр башҡа губерналарҙа ла етерлек. Ә. Әһлиуллин.
4. гром, һүҙбәйләнештә төп һүҙгә мәғәнә һәм форма яғынан бәйләнгән аныҡлаусы һүҙ. □ Зависимое слово. ■ Әгәр эйэреусе төп килештә килһә, изафет билдәһеҙлекте ацлата. Ғ. Сәйетбатталов.
ЭЙӘРЕШӘ КИЛЕҮ (эйәрешә кил-) (Р.: быть сверстниками; И.: be peers; T.: yaşıt olmak) ҡ. диал.
Йәш яғынан тиң булыу, тиҫтер булыу. □ Быть сверстниками. Был балалар эйәрешә киләләр.
ЭЙӘР ҠАШЫ (Р.: седельная лука; И.: bow; saddle-bow; T.: eyer kaşı) и.
Эйәрҙең алдан һәм арттан дуғаланып ҡалҡып торған өлөшө. □ Седельная лука. Эйәрҙең алғы ҡашы. Я Ҡара айғырының теҙген-нуҡталары, эйәр ҡаштары зиннәтле таштар менән биҙәлгән, өҙәңгеләренә көмөш йугертелгән. Р. Байымов.
ЭЙӘРЛЕ (Р.: осёдланный; И.: straddled; T.: eyerli) с.
Эйәр һалыулы булған. □ Осёдланный, имеющий седло, с седлом. К [Сөнәғәт] Сәмиғулла урамына ингәндә аҙбар ҡапҡаһында бер эйәрле ат бәйле торғанын курҙе. Ж. Кейекбаев. Ҡалҡыулыҡтың һул яғына ҡараған тирмәләр эргәһендә эйәрле аттар куренмәне. Р. Байымов.
ЭЙӘРЛӘНЕҮ (эйәрләй-) ҡ. төш. ҡар. эйәрләү, страд, от эйәрләү. Эйәрләнгән ат. ■ Райкомдың кутәрмәһе янында эйәрләнгән аҡ яллы ҡола айғыр бәйҙә тора ине. А. Абдуллин. Билдәләнгән урында моңһоу Исмаил эйәрләнгән ҡара айғыр менән ерән байталды теҙгендәренән тотоп тора ине. М. Кәрим.
ЭЙӘРЛӘТЕҮ (эйәрләт-) ҡ. йөкм. ҡар. эйәрләү, понуд. от эйәрләү. Тайҙы эйәрлә-теу. ■ Ахыр килеп, Ҡотлоғужа ат эйәрләтеп менде лә Ҡыйғыр яланына ҡарай сапты. Н. Мусин. [Барсынһылыу] иң яҡшы аттарҙы эйәрләтеп, еңгәһе менән иптәш ҡыҙҙарын эйәртеп,.. сахраға сығып китте, ти. «Алпамыша». Шәғәле шундуҡ уҡ-һаҙаҡ был батырға һайлатып, менеренә яҡшы ат эйәрләтеп бирҙергән. «Иҙеүкәй менән Мораҙым».
ЭЙӘРЛӘҮ (эйәрлә-) (Р.: седлать; И.: saddle; T.: eyerlemek) ҡ.
Менге малға эйәр һалыу, эйәрле итеү. □ Седлать. Ат эйәрләу. Эйәрләп ҡуйыу. Ш Үҫмерҙәр аттарын эйәрләргә йугерҙеләр. А. Абдуллин. Аттарын эйәрләп яланға сыҡҡас, өс йөҙләп башҡорт егеттәре уңға киткән юл менән уҙ илдәренә саптылар. А. Таһиров. Әбләйҙәр көтөугә барып, ат-маҙар тотҡансы, таң атҡан; ат эйәрләп, арлы-бирле һораштырғансы, ҡояш һөңгө буйы кутәрелеп киткән, ти. «Ҡара юрға».
ЭЙӘРЛӘШЕҮ (эйәрләш ) ҡ. урт. ҡар. эйәрләү, взаимн. от эйәрләү. Ат эйәрләшеу. Айғырҙы эйәрләштеләр.
ЭЙӘР-ӨПСӨН (Р .: конское снаряжение; И.: trappings; T.: koşum takımı) и. йыйн.
һыбай йөрөүгә тәғәйенләнгән бөтә кәрәк-яраҡ. □ Конское снаряжение. Эйәр-өпсөн әҙерләу. ■ Кинйәнең дә әҙернә яны, атаһы алып биргән һуғыш яраҡтары, эйәр-өпсөндәре бар. Ғ. Ибраһимов. [Ирназарҙың] ҡылыс-мылтығы, эйәр-өпсөнө ялт итеп тора, менгеһе ваҡытында ашатып-эсерелгән, та
134