Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 135
Поиск по словарям
ЭЙӘРТЕНЕШЕҮ
ҙартылған. Ә. Хәкимов. Хушлашҡан саҡта, хан уға [Куҙыйкурпәскә] бөтә эйәр-өпсөнө, ҡоралдары менән иң яҡшы атын буләк итеп бирә. «Ҡуҙыйкүрпәс».
ЭЙӘРСЕН I (Р.: тот, кто идёт, следует за кем-л:, И.: the one who follows; T.: birinin peşinden gelen kimse) u.
1. Кемдер артынан йөрөгән, эйәреп килгән кеше. □ Тот, кто идёт, следует за кем-л. ■ [Байбисә:] Шул инде ул, уларҙы саҡырһаң, эйәрсендәре менән йөрөрҙәр. Ғ. Ғүмәр.
2. кусм. Эштә, тормошта кемдер ыңғайына йөрөгән, уға эйәргән кеше. □ Приверженец; последователь; сторонник. ■ [Һаты-балдың] эйәрсендәре уның һуҙен дөрөҫләргә ашыҡтылар. 3. Биишева. Үҙәктән тиҫтәләгән эйәрсендәре менән эске эштәр министры килергә тейеш. Яр. Вәлиев.
3. Икенсе иргә сыҡҡан ҡатын артынан эйәреп килгән бала. □ Дитя от прежнего брака; пасынок; падчерица. Эйәрсене менән килеу. Эйәрсен ҡыҙ. ■ Сөнәғәт һигеҙ йәшендә әсәһе артынан эйәрсен булып барҙы. Ж. Кейекбаев. Үгәй әсә бер ҙә яҡты йөҙ курһәтмәй шул. Етмәһә, .. эйәрсене бар. Ә. Гәрәев.
4. астр. Планета, йондоҙ тирәһендә әй-ләнгән күк есеме. □ Спутник, сателлит. Ай — Ерҙең эйәрсене. Ерҙең яһалма эйәрсене.
5. кусм. Нимәлер менән тығыҙ бәйләнештә булып бергә осрай торған, нимәгәлер яҡын булған нәмәләргә ҡарата әйтелә. □ Спутник. Таш тоҙ — нефть эйәрсене.
ЭЙӘРСЕН II (Р.: сопутствующий; И.: follover; T.: peşinden gelen) с.
Кемдеңдер, нимәнеңдер артынан йөрөгән, эйәреп килгән. □ Сопутствующий, попутный, следующий. Эйәрсен самолёт. ■ Нефть менән бергә ирегән газ сыға. Был газды эйәрсен газ тип атайҙар. Д. Бураҡаев. Нефть менән бергә ер аҫтынан эйәрсен газ сыға. И. Нурғәлиев.
ЭЙӘРСӘН I (Р.: идущий на поводу; И.: going on about; T.: dizgine uyan) с. диал.
Етәккә шәп, эйәртеүгә ыңғай. □ Идущий на поводу (о лошади). Эйәрсән ат. Эйәрсән тай. Эйәрсән бейә.
ЭЙӘРСӘН II (Р.: табуированное название кикиморы; И.: goblin’s taboo name; T.: umacı) и. миф.
Бисураның табулаштырылған исеме. □ Табуированное название кикиморы (нечистая сила в женском образе). Эйәрсәнде курсу. Ҡатынға эйәрсән эйәләгән.
ЭЙӘРСӘН III (Р.: табуированное название чесотки; И.: scabies taboo name; T: uyuz) и. миф.
Ҡысынма ауырыуының табулаштырылған исеме. □ Табуированное название чесотки, лишая. Ҡулға эйәрсән сыҡҡан. Эйәрсәнде имләу.
ЭЙӘРСӘН КИҪӘК (киҫәге) (Р.: второстепенный член предложения; И.: subordinate part of a sentence; T.: cümlenin yardımcı üyesi) и. гром.
Һөйләмдә эйә менән хәбәрҙе асыҡлап йөрөүсе һүҙ. □ Второстепенный член предложения. һөйләмдең эйәрсән киҫәктәрен табыу. Эйәрсән киҫәктәрҙең аҫтына һыҙып сығыу. ■ һөйләмдең эйәрсән киҫәктәре, ғәҙәттә, уҙҙәре асыҡлаған һуҙгә эйәртеу юлы менән бәйләнә. Ғ. Сәйетбатталов.
ЭЙӘРСӘН ҺӨЙЛӘМ (Р.: придаточное предложение; И.: dependent clause; T.: yancümle) и. гром.
Эйәртеүле ҡушма һөйләмдә баш һөйләмгә буйһоноп, уның мәғәнәһен асыҡлап килеүсе һөйләм. □ Придаточное предложение. Эйәрсән аныҡлаусы һөйләмдәр. Эйәрсән урын һөйләм. ■ Эйәртеуле ҡушма һөйләм баш һөйләм һәм эйәрсән һөйләмдән тора. Ғ. Сәйетбатталов.
ЭЙӘРТЕНЕШЕҮ (эйәртенеш-) (Р.: ходить вместе; И.: go everywhere together; T.: beraber takılmak) ҡ.
Аллы-артлы эйәреү; тағылышыу. □ Ходить вместе. Эйәртенешеп йөрөу. Эйәртенешеп килеу. М [Каһымдар] бер-бер артлы эйәртенешеп тышҡа сыҡтылар. Я. Хамматов. Эйәртенешеп, Тарпан менән Алдарбай килеп инде. Н. Мусин. Минәй менән Таңдыса, эйәртенешеп, Ҡуңыр буғаны етәкләп, Уралдан һуҙылып уткән һырттар буйлап төн яғына, батыр йортона китәләр. «Ҡуңыр буға».
135
ҙартылған. Ә. Хәкимов. Хушлашҡан саҡта, хан уға [Куҙыйкурпәскә] бөтә эйәр-өпсөнө, ҡоралдары менән иң яҡшы атын буләк итеп бирә. «Ҡуҙыйкүрпәс».
ЭЙӘРСЕН I (Р.: тот, кто идёт, следует за кем-л:, И.: the one who follows; T.: birinin peşinden gelen kimse) u.
1. Кемдер артынан йөрөгән, эйәреп килгән кеше. □ Тот, кто идёт, следует за кем-л. ■ [Байбисә:] Шул инде ул, уларҙы саҡырһаң, эйәрсендәре менән йөрөрҙәр. Ғ. Ғүмәр.
2. кусм. Эштә, тормошта кемдер ыңғайына йөрөгән, уға эйәргән кеше. □ Приверженец; последователь; сторонник. ■ [Һаты-балдың] эйәрсендәре уның һуҙен дөрөҫләргә ашыҡтылар. 3. Биишева. Үҙәктән тиҫтәләгән эйәрсендәре менән эске эштәр министры килергә тейеш. Яр. Вәлиев.
3. Икенсе иргә сыҡҡан ҡатын артынан эйәреп килгән бала. □ Дитя от прежнего брака; пасынок; падчерица. Эйәрсене менән килеу. Эйәрсен ҡыҙ. ■ Сөнәғәт һигеҙ йәшендә әсәһе артынан эйәрсен булып барҙы. Ж. Кейекбаев. Үгәй әсә бер ҙә яҡты йөҙ курһәтмәй шул. Етмәһә, .. эйәрсене бар. Ә. Гәрәев.
4. астр. Планета, йондоҙ тирәһендә әй-ләнгән күк есеме. □ Спутник, сателлит. Ай — Ерҙең эйәрсене. Ерҙең яһалма эйәрсене.
5. кусм. Нимәлер менән тығыҙ бәйләнештә булып бергә осрай торған, нимәгәлер яҡын булған нәмәләргә ҡарата әйтелә. □ Спутник. Таш тоҙ — нефть эйәрсене.
ЭЙӘРСЕН II (Р.: сопутствующий; И.: follover; T.: peşinden gelen) с.
Кемдеңдер, нимәнеңдер артынан йөрөгән, эйәреп килгән. □ Сопутствующий, попутный, следующий. Эйәрсен самолёт. ■ Нефть менән бергә ирегән газ сыға. Был газды эйәрсен газ тип атайҙар. Д. Бураҡаев. Нефть менән бергә ер аҫтынан эйәрсен газ сыға. И. Нурғәлиев.
ЭЙӘРСӘН I (Р.: идущий на поводу; И.: going on about; T.: dizgine uyan) с. диал.
Етәккә шәп, эйәртеүгә ыңғай. □ Идущий на поводу (о лошади). Эйәрсән ат. Эйәрсән тай. Эйәрсән бейә.
ЭЙӘРСӘН II (Р.: табуированное название кикиморы; И.: goblin’s taboo name; T.: umacı) и. миф.
Бисураның табулаштырылған исеме. □ Табуированное название кикиморы (нечистая сила в женском образе). Эйәрсәнде курсу. Ҡатынға эйәрсән эйәләгән.
ЭЙӘРСӘН III (Р.: табуированное название чесотки; И.: scabies taboo name; T: uyuz) и. миф.
Ҡысынма ауырыуының табулаштырылған исеме. □ Табуированное название чесотки, лишая. Ҡулға эйәрсән сыҡҡан. Эйәрсәнде имләу.
ЭЙӘРСӘН КИҪӘК (киҫәге) (Р.: второстепенный член предложения; И.: subordinate part of a sentence; T.: cümlenin yardımcı üyesi) и. гром.
Һөйләмдә эйә менән хәбәрҙе асыҡлап йөрөүсе һүҙ. □ Второстепенный член предложения. һөйләмдең эйәрсән киҫәктәрен табыу. Эйәрсән киҫәктәрҙең аҫтына һыҙып сығыу. ■ һөйләмдең эйәрсән киҫәктәре, ғәҙәттә, уҙҙәре асыҡлаған һуҙгә эйәртеу юлы менән бәйләнә. Ғ. Сәйетбатталов.
ЭЙӘРСӘН ҺӨЙЛӘМ (Р.: придаточное предложение; И.: dependent clause; T.: yancümle) и. гром.
Эйәртеүле ҡушма һөйләмдә баш һөйләмгә буйһоноп, уның мәғәнәһен асыҡлап килеүсе һөйләм. □ Придаточное предложение. Эйәрсән аныҡлаусы һөйләмдәр. Эйәрсән урын һөйләм. ■ Эйәртеуле ҡушма һөйләм баш һөйләм һәм эйәрсән һөйләмдән тора. Ғ. Сәйетбатталов.
ЭЙӘРТЕНЕШЕҮ (эйәртенеш-) (Р.: ходить вместе; И.: go everywhere together; T.: beraber takılmak) ҡ.
Аллы-артлы эйәреү; тағылышыу. □ Ходить вместе. Эйәртенешеп йөрөу. Эйәртенешеп килеу. М [Каһымдар] бер-бер артлы эйәртенешеп тышҡа сыҡтылар. Я. Хамматов. Эйәртенешеп, Тарпан менән Алдарбай килеп инде. Н. Мусин. Минәй менән Таңдыса, эйәртенешеп, Ҡуңыр буғаны етәкләп, Уралдан һуҙылып уткән һырттар буйлап төн яғына, батыр йортона китәләр. «Ҡуңыр буға».
135