Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 141
Поиск по словарям
ЭКСПАТРИАЦИЯ
ЭКСКАВАТОРСЫ (Р.: экскаваторщик; И.: excavator operator, excavator; T.: ekskavatör operatörü) u.
Экскаваторҙы йөрөтөүсе кеше. □ Экскаваторщик. Экскаваторсы булып эшләу. ■ Байтурин алда торған экскаваторсының еңенән тартты. Б. Рафиҡов. Бында ҡуйылған тәртип буйынса, һәр бер шофёр көн һайын ташыған йөктөң куләмен экскаваторсы билдәләй. Д. Исламов.
ЭКСКЛЮЗИВ (Р.: эксклюзивный; И.: exclusive; T.: özel) с.
Берҙән-бер, кемгәлер хас, кемгәлер тәғәйенләнгән. □ Эксклюзивный. Эксклюзив интервью. Эксклюзив хоҡуҡ. ■ Шәкәр мейене туҡландырыусы эксклюзив аҙыҡ булып тора. «Киске Өфө», № 11, 2010.
ЭКСКУРС [лат. excursus ‘телмәрҙәге тайпылыш’] (Р.: экскурс; И.: digression; Т.: istitrat) и.
Һүҙ ыңғайында икенсе бер мәсьәләгә аңлатма биреү өсөн төп фекерҙән ситкә тайпылыш. □ Экскурс. Тарихи экскурс. Үткәнгә экскурс. Экскурс яһау. ■ Поэмала автор «аҡ тирмәләр иленең» уткәненә экскурс яһай, төрлө осорҙарын барлай. 3. Әлибаев.
ЭКСКУРСАНТ [рус.] (Р.: экскурсант; И.: excursionist, sightseer, tripper; T.: geziye katılan, gezici) u.
Экскурсияла ҡатнашҡан кеше. □ Экскурсант. Экскурсанттар төркөмө, м Хәсән ағай, эше куп булыуын әйтеп, экскурсанттарҙы тиҙерәк сығарып ебәреу яғын ҡараны. Б. Рафиҡов.
ЭКСКУРСИЯ [лат. excursio < excurere ‘баҫҡын яһау’] (Р.: экскурсия; И.: excursion, trip, outing, tour; T.: seyahat, gezi) и.
Танышыу, күреү йәки күңел асыу маҡсатында күмәк кешенең бергәләп ҡайҙалыр барыуы. □ Экскурсия. / Экскурсионный. Экскурсияға барыу. Экскурсия ойоштороу. Уҡыусылар экскурсияһы. В Балалар баш ҡалабыҙ Өфөгә экскурсияға йыйынды. Ф. Туғыҙбаева. Садиҡов Өфөнән экскурсияға барыусыларҙы алып ҡайтып килә ине. Ғ. Хисамов.
ЭКСКУРСОВОД [рус.] (Р.: экскурсовод; И.: guide; T.: rehber) и.
Экскурсия ваҡытында һөйләп, таныштырып йөрөгән кеше. □ Экскурсовод. Музей экскурсоводы. М Экскурсовод .. Тәгәрмәс ҡаланың һыҙма һурәттәрен дә курһәтте. Г. Яҡупова. Экскурсовод кешеләрҙе ары алып китте. Т. Килмөхәмәтов.
ЭКСЛИБРИС [лат. ex libris ‘китаптарҙан’] (Р.: экслибрис; И.: bookplate; T.: kitabın iç kapağına yapıştırılan ve sahibinin ismini gösteren desenli kağıt) u.
Китап тышлығының эске яғында хужаһының исемен күрһәткән тамға. □ Экслибрис. Китапхана экслибрисы. Экслибрис һуғыу. Билдәле шәхес экслибрисы.
ЭКСПАНСИВ (Р.: экспансивный; И.: effusive; expansive; T.: coşkun) с. ҡар. ҡыҙыу.
Тотанаҡһыҙ, үҙен (тойғоларын) тыймаған. □ Экспансивный. Экспансив холоҡ. Экспансив кеше.
ЭКСПАНСИВЛЫҠ (экспансивлығы) (Р.: экспансивность; И.: expansivity; demonstrativeness; T.: coşkunluk) и. ҡар. тотанаҡһыҙ л ыҡ.
Ҡыҙыулыҡ, үҙен тыя алмағанлыҡ.
□ Экспансивность. Экспансивлығы менән айырылып тора.
ЭКСПАНСИЯ [лат. expansio ‘таралыш’] (Р.: экспансия; И.: expansion; T.: genişleme) и.
Монополистик төркөмдөң иҡтисади һәм башҡа төрлө саралар менән яңы ерҙәр яулап алыуға йүнәлтелгән эшмәкәрлеге. □ Экспансия. Сәйәси экспансия. Иҡтисади экспансия. ■ Нисәнсе ҡат колонизация, экспансия башлана. Ғ. Хөсәйенов.
ЭКСПАТРИАНТ [лат. ех ‘тышта, ситтә’+ patria ‘Ватан’] (Р.: экспатриант; И.: expatriate; T.: gurbetçi) и.
Илдән ҡыуылған йәки үҙе теләп киткән кеше. □ Экспатриант. Экспатрианттар ғаиләһе. Рәсәй экспатрианттары.
ЭКСПАТРИАЦИЯ [лат. ех ‘тышта, ситтә’ + patria ‘Ватан’] (Р.: экспатриация; И.: expatriation; T.: sürgüne gönderme) и.
Кемдеңдер гражданлыҡ хоҡуғынан мәхрүм ителеүе һәм илдән ҡыуылыуы йәки гражданлыҡтан үҙ ирке менән баш тартыуы.
□ Экспатриация. Ирекле экспатриация. Экспатриацияға эләгеу.
141
ЭКСКАВАТОРСЫ (Р.: экскаваторщик; И.: excavator operator, excavator; T.: ekskavatör operatörü) u.
Экскаваторҙы йөрөтөүсе кеше. □ Экскаваторщик. Экскаваторсы булып эшләу. ■ Байтурин алда торған экскаваторсының еңенән тартты. Б. Рафиҡов. Бында ҡуйылған тәртип буйынса, һәр бер шофёр көн һайын ташыған йөктөң куләмен экскаваторсы билдәләй. Д. Исламов.
ЭКСКЛЮЗИВ (Р.: эксклюзивный; И.: exclusive; T.: özel) с.
Берҙән-бер, кемгәлер хас, кемгәлер тәғәйенләнгән. □ Эксклюзивный. Эксклюзив интервью. Эксклюзив хоҡуҡ. ■ Шәкәр мейене туҡландырыусы эксклюзив аҙыҡ булып тора. «Киске Өфө», № 11, 2010.
ЭКСКУРС [лат. excursus ‘телмәрҙәге тайпылыш’] (Р.: экскурс; И.: digression; Т.: istitrat) и.
Һүҙ ыңғайында икенсе бер мәсьәләгә аңлатма биреү өсөн төп фекерҙән ситкә тайпылыш. □ Экскурс. Тарихи экскурс. Үткәнгә экскурс. Экскурс яһау. ■ Поэмала автор «аҡ тирмәләр иленең» уткәненә экскурс яһай, төрлө осорҙарын барлай. 3. Әлибаев.
ЭКСКУРСАНТ [рус.] (Р.: экскурсант; И.: excursionist, sightseer, tripper; T.: geziye katılan, gezici) u.
Экскурсияла ҡатнашҡан кеше. □ Экскурсант. Экскурсанттар төркөмө, м Хәсән ағай, эше куп булыуын әйтеп, экскурсанттарҙы тиҙерәк сығарып ебәреу яғын ҡараны. Б. Рафиҡов.
ЭКСКУРСИЯ [лат. excursio < excurere ‘баҫҡын яһау’] (Р.: экскурсия; И.: excursion, trip, outing, tour; T.: seyahat, gezi) и.
Танышыу, күреү йәки күңел асыу маҡсатында күмәк кешенең бергәләп ҡайҙалыр барыуы. □ Экскурсия. / Экскурсионный. Экскурсияға барыу. Экскурсия ойоштороу. Уҡыусылар экскурсияһы. В Балалар баш ҡалабыҙ Өфөгә экскурсияға йыйынды. Ф. Туғыҙбаева. Садиҡов Өфөнән экскурсияға барыусыларҙы алып ҡайтып килә ине. Ғ. Хисамов.
ЭКСКУРСОВОД [рус.] (Р.: экскурсовод; И.: guide; T.: rehber) и.
Экскурсия ваҡытында һөйләп, таныштырып йөрөгән кеше. □ Экскурсовод. Музей экскурсоводы. М Экскурсовод .. Тәгәрмәс ҡаланың һыҙма һурәттәрен дә курһәтте. Г. Яҡупова. Экскурсовод кешеләрҙе ары алып китте. Т. Килмөхәмәтов.
ЭКСЛИБРИС [лат. ex libris ‘китаптарҙан’] (Р.: экслибрис; И.: bookplate; T.: kitabın iç kapağına yapıştırılan ve sahibinin ismini gösteren desenli kağıt) u.
Китап тышлығының эске яғында хужаһының исемен күрһәткән тамға. □ Экслибрис. Китапхана экслибрисы. Экслибрис һуғыу. Билдәле шәхес экслибрисы.
ЭКСПАНСИВ (Р.: экспансивный; И.: effusive; expansive; T.: coşkun) с. ҡар. ҡыҙыу.
Тотанаҡһыҙ, үҙен (тойғоларын) тыймаған. □ Экспансивный. Экспансив холоҡ. Экспансив кеше.
ЭКСПАНСИВЛЫҠ (экспансивлығы) (Р.: экспансивность; И.: expansivity; demonstrativeness; T.: coşkunluk) и. ҡар. тотанаҡһыҙ л ыҡ.
Ҡыҙыулыҡ, үҙен тыя алмағанлыҡ.
□ Экспансивность. Экспансивлығы менән айырылып тора.
ЭКСПАНСИЯ [лат. expansio ‘таралыш’] (Р.: экспансия; И.: expansion; T.: genişleme) и.
Монополистик төркөмдөң иҡтисади һәм башҡа төрлө саралар менән яңы ерҙәр яулап алыуға йүнәлтелгән эшмәкәрлеге. □ Экспансия. Сәйәси экспансия. Иҡтисади экспансия. ■ Нисәнсе ҡат колонизация, экспансия башлана. Ғ. Хөсәйенов.
ЭКСПАТРИАНТ [лат. ех ‘тышта, ситтә’+ patria ‘Ватан’] (Р.: экспатриант; И.: expatriate; T.: gurbetçi) и.
Илдән ҡыуылған йәки үҙе теләп киткән кеше. □ Экспатриант. Экспатрианттар ғаиләһе. Рәсәй экспатрианттары.
ЭКСПАТРИАЦИЯ [лат. ех ‘тышта, ситтә’ + patria ‘Ватан’] (Р.: экспатриация; И.: expatriation; T.: sürgüne gönderme) и.
Кемдеңдер гражданлыҡ хоҡуғынан мәхрүм ителеүе һәм илдән ҡыуылыуы йәки гражданлыҡтан үҙ ирке менән баш тартыуы.
□ Экспатриация. Ирекле экспатриация. Экспатриацияға эләгеу.
141