Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 286
Поиск по словарям
әкәмәт
ӘКӘМӘТ II [ғәр. Гц£|] (Р.: дивный; И.: wonderful, wondrous; T.: fevkalade, harika) c.
1. Ғәжәп итерлек, хикмәтле. □ Дивный, чудный. Әкәмәт куренеш. Бер әкәмәт хәл. Әкәмәт хәлгә юлығыу. ■ Көтмәгәндә, һис бер уйламағанда, әкәмәт бер хәбәр ишетеп ҡуйҙы [Әлимғол]. С. Агиш. Йә Хоҙай, был әкәмәт заманда әҙәм балалары нимәләр генә уйлап сығармай ҙа, эшҡыуарлыҡ тигән булып, ниндәй генә алдашыуҙарға бармай. Р. Байбулатов.
2. Ҡыҙык, мәҙәк. □ Забавный. Әкәмәт уйын. Әкәмәт ваҡиға. Әкәмәт кеше. Вәт, әкәмәт әҙәм! ■ Әкәмәт әҙәм булып сыҡтың, — тип асыулана төштө ул [бригадир]. Ә. Бикчәнтәев. [Дамираның] ире лә әкәмәт бәндәгә оҡшаған. Ф. Янышев.
ӘКӘМӘТ III [ғәр. 2uoS|] (Р.: очень; И.: very much so., extremely; T.: çok, gayet) p.
Сиктән тыш, саманан тыш дәрәжәлә; ифрат, бик. □ Очень, чрезвычайно, крайне. Әкәмәт матур. Әкәмәт ҙур. ■ Сабыш әкәмәт көслө буласаҡ. Г. Яҡупова.
♦ Дыу әкәмәт килеү ныҡ шаулашыу, зыҡ ҡубыу. □ Сильно шуметь. Дыу әкәмәт килеп уйнай балалар.
ӘКӘМӘТЛЕ (Р.: затейливый; И.: fanciful; T.: acayip, tuhaf) с.
Ғәжәпләндерә торған, ҡыҙыҡ, хикмәтле. □ Затейливый, причудливый; замысловатый. Әкәмәтле уйын. Әкәмәтле ваҡиға. Әкәмәтле хәлгә осрау. Әкәмәтле тарих.
ӘКӘМӘТЛӘНЕҮ (әкәмәтлән-) (Р.: возиться; И.: tinker away at; T.: uğraşmak) ҡ.
Ниндәйҙер эш менән мәшғүл булыу; маташыу, булышыу. □ Возиться, заниматься. Баҡса эше менән әкәмәтләнеу. Ремонт менән әкәмәтләнеу. Буш ваҡытта әкәмәтләнеу.
ӘҠБӘХ [ғәр. (Р.: мерзкий; И.: vile; T.: akbeh) с. иҫк. кит.
Иң әшәке, ҡәбәхәт. □ Мерзкий, отвратительный. Әҡбәх әҙәм. ■ Ғумеремә куңелем-де тырнап торған әҡбәх иблисем. Ш. Бабич.
ӘҠДӘС I [ғәр. ц-Л] (Р-: святой; И.: saint; sincere; T.: akdes) с. иҫк.
Башҡаларға һәр ваҡыт яҡшы булған; изге, саф. □ Святой, священный. Әҡдәс
хыял. Әҡдәс бурыс. ■ Ярлың — вилдан, әҡдәс хыялдар ағылалар шунан. Д. Юлтый.
ӘҠДӘС II [ғәр. ^1] (Р .: искренне; И.: sincerely; T.: akdes) р. иҫк.
Бөтә күңелдән, ихлас. □ Искренне, с удовольствием. Әҡдәс аралашыу. Әҡдәс һөйлә-шеу. Әҡдәс яратыу. И Шулай уны саниғ куп гөлдәрҙән артыҡ итеп әҡдәс яратҡан, яҡты куҙкәйҙәрен, уйһыҙ куңелен сәмаларҙан өҫтөн ҡаратҡан. Б. Мирзанов.
ӘҠЛИМ [ғәр. ^151] (Р.: область; И.: province, oblast; T.: iklim, ülke) и. иҫк. ҡар. әлкә.
Эре административ-территориаль берәмек. □ Область. К Ул [хан] әҡлим башлыҡтарын тиҙ генә килеп етергә саҡырған. «Бабсаҡ менән Күсәк».
ӘҠРӘ и. диал. ҡар. әҡрәбә. Яҡын әҡрә-ләр. Әҡрәләр килеу. Араларында әҡрәләр ҙә бар.
ӘҠРӘБӘ [ғәр. ÂjjSI] (Р.: родня; И.: kin, kinsfolk; T.: akraba) и. иҫк.
Бер ата-бабанан сыҡҡан быуын-быуын кешеләр; туған-тыумасалар. □ Родня, родственники, соплеменники из одного племени, рода. Алыҫ әҡрәбә. Әҡрәбә булыу. Беҙгә әҡрәбә тейеш кеше. Әҡрәбә эҙләу. ■ Ни өсөн тигәндә, ул [Мөхәмәтша] ҡанатланып-осоп тыуған яҡтарына, балалары һәм башҡа әҡрәбәһе эргәһенә ҡайтып бара. И. Ноғманов.
ӘҠСА [ғәр. I (Р.: самый дальний; И.: most distant, far away; T.: aksa) с. иҫк. кит.
Йыраҡ, алыҫ булған. □ Самый дальний, далёкий. И Ҡодес тәхетемде курәйем тип ашты рухым әҡсаға. X. Ғәбитов.
ӘҠҮӘ [ғәр. ] (Р-: сильный; И.: strong; T.: akva) с. иҫк. кит.
Физик яҡтан ныҡ; көслө. □ Сильный (о человеке). ■ Уның мәнеғтәре һәм әғлә вә әҡуә була. «Батыршаның хаты».
ӘЛ (Р рука; И.: hand; T.: el) и. иҫк. ҡар. ҡул.
Кеше кәүҙәһендә яурын башынан бармаҡ остарына тиклемге булған ике ағзаның береһе. □ Рука. Әлгә алыу. ■ Шул уҡ [Казан
286
ӘКӘМӘТ II [ғәр. Гц£|] (Р.: дивный; И.: wonderful, wondrous; T.: fevkalade, harika) c.
1. Ғәжәп итерлек, хикмәтле. □ Дивный, чудный. Әкәмәт куренеш. Бер әкәмәт хәл. Әкәмәт хәлгә юлығыу. ■ Көтмәгәндә, һис бер уйламағанда, әкәмәт бер хәбәр ишетеп ҡуйҙы [Әлимғол]. С. Агиш. Йә Хоҙай, был әкәмәт заманда әҙәм балалары нимәләр генә уйлап сығармай ҙа, эшҡыуарлыҡ тигән булып, ниндәй генә алдашыуҙарға бармай. Р. Байбулатов.
2. Ҡыҙык, мәҙәк. □ Забавный. Әкәмәт уйын. Әкәмәт ваҡиға. Әкәмәт кеше. Вәт, әкәмәт әҙәм! ■ Әкәмәт әҙәм булып сыҡтың, — тип асыулана төштө ул [бригадир]. Ә. Бикчәнтәев. [Дамираның] ире лә әкәмәт бәндәгә оҡшаған. Ф. Янышев.
ӘКӘМӘТ III [ғәр. 2uoS|] (Р.: очень; И.: very much so., extremely; T.: çok, gayet) p.
Сиктән тыш, саманан тыш дәрәжәлә; ифрат, бик. □ Очень, чрезвычайно, крайне. Әкәмәт матур. Әкәмәт ҙур. ■ Сабыш әкәмәт көслө буласаҡ. Г. Яҡупова.
♦ Дыу әкәмәт килеү ныҡ шаулашыу, зыҡ ҡубыу. □ Сильно шуметь. Дыу әкәмәт килеп уйнай балалар.
ӘКӘМӘТЛЕ (Р.: затейливый; И.: fanciful; T.: acayip, tuhaf) с.
Ғәжәпләндерә торған, ҡыҙыҡ, хикмәтле. □ Затейливый, причудливый; замысловатый. Әкәмәтле уйын. Әкәмәтле ваҡиға. Әкәмәтле хәлгә осрау. Әкәмәтле тарих.
ӘКӘМӘТЛӘНЕҮ (әкәмәтлән-) (Р.: возиться; И.: tinker away at; T.: uğraşmak) ҡ.
Ниндәйҙер эш менән мәшғүл булыу; маташыу, булышыу. □ Возиться, заниматься. Баҡса эше менән әкәмәтләнеу. Ремонт менән әкәмәтләнеу. Буш ваҡытта әкәмәтләнеу.
ӘҠБӘХ [ғәр. (Р.: мерзкий; И.: vile; T.: akbeh) с. иҫк. кит.
Иң әшәке, ҡәбәхәт. □ Мерзкий, отвратительный. Әҡбәх әҙәм. ■ Ғумеремә куңелем-де тырнап торған әҡбәх иблисем. Ш. Бабич.
ӘҠДӘС I [ғәр. ц-Л] (Р-: святой; И.: saint; sincere; T.: akdes) с. иҫк.
Башҡаларға һәр ваҡыт яҡшы булған; изге, саф. □ Святой, священный. Әҡдәс
хыял. Әҡдәс бурыс. ■ Ярлың — вилдан, әҡдәс хыялдар ағылалар шунан. Д. Юлтый.
ӘҠДӘС II [ғәр. ^1] (Р .: искренне; И.: sincerely; T.: akdes) р. иҫк.
Бөтә күңелдән, ихлас. □ Искренне, с удовольствием. Әҡдәс аралашыу. Әҡдәс һөйлә-шеу. Әҡдәс яратыу. И Шулай уны саниғ куп гөлдәрҙән артыҡ итеп әҡдәс яратҡан, яҡты куҙкәйҙәрен, уйһыҙ куңелен сәмаларҙан өҫтөн ҡаратҡан. Б. Мирзанов.
ӘҠЛИМ [ғәр. ^151] (Р.: область; И.: province, oblast; T.: iklim, ülke) и. иҫк. ҡар. әлкә.
Эре административ-территориаль берәмек. □ Область. К Ул [хан] әҡлим башлыҡтарын тиҙ генә килеп етергә саҡырған. «Бабсаҡ менән Күсәк».
ӘҠРӘ и. диал. ҡар. әҡрәбә. Яҡын әҡрә-ләр. Әҡрәләр килеу. Араларында әҡрәләр ҙә бар.
ӘҠРӘБӘ [ғәр. ÂjjSI] (Р.: родня; И.: kin, kinsfolk; T.: akraba) и. иҫк.
Бер ата-бабанан сыҡҡан быуын-быуын кешеләр; туған-тыумасалар. □ Родня, родственники, соплеменники из одного племени, рода. Алыҫ әҡрәбә. Әҡрәбә булыу. Беҙгә әҡрәбә тейеш кеше. Әҡрәбә эҙләу. ■ Ни өсөн тигәндә, ул [Мөхәмәтша] ҡанатланып-осоп тыуған яҡтарына, балалары һәм башҡа әҡрәбәһе эргәһенә ҡайтып бара. И. Ноғманов.
ӘҠСА [ғәр. I (Р.: самый дальний; И.: most distant, far away; T.: aksa) с. иҫк. кит.
Йыраҡ, алыҫ булған. □ Самый дальний, далёкий. И Ҡодес тәхетемде курәйем тип ашты рухым әҡсаға. X. Ғәбитов.
ӘҠҮӘ [ғәр. ] (Р-: сильный; И.: strong; T.: akva) с. иҫк. кит.
Физик яҡтан ныҡ; көслө. □ Сильный (о человеке). ■ Уның мәнеғтәре һәм әғлә вә әҡуә була. «Батыршаның хаты».
ӘЛ (Р рука; И.: hand; T.: el) и. иҫк. ҡар. ҡул.
Кеше кәүҙәһендә яурын башынан бармаҡ остарына тиклемге булған ике ағзаның береһе. □ Рука. Әлгә алыу. ■ Шул уҡ [Казан
286