Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 309
Поиск по словарям
ӘРБӘК-ҺӘРБӘК ТӨШӨҮ
ӘПӘТТӘНЕҮ (әпәттән-) ҡ. диал. ҡар. ялағайланыу. Турәләргә әпәттәнеу. Төрлөсә әпәттәнеу. Әпәттәнеп йөрөу.
ӘПӘҮ (Р.: эй-й; И.: ту, ту!; Т.: оу, оу, оу!) ымл.
Балаға иркәләп, йәлләп әйтелә. □ Эй-й, ой-ой-ой (выражает ласку, жалость по отношению к ребёнку). Эй, әпәу генә. Минең әпәу генәм. Әпәу генәм, — тип яратты.
ӘПӘҮҘӘҮ (әпәүҙә-) ҡ. диал. ҡар. әпәүләү. Баланы әпәуҙәу. Әпәуҙәп уҫтереу. Йылы һуҙ менән әпәуҙәу.
ӘПӘҮЛӘҮ (әпәүлә-) (Р.: баловать; И.: dandle, feather-bed; T.: şımartmak) ҡ.
Йәлләп ҡурсыу, ныҡ иркәләтеү. □ Баловать, лелеять; оберегать, ограждать. Әпәуләп тороу. Әпәуләп уҫтереу. Артыҡ әпәуләу. Н Өләсәһе, ни эшләптер, Мөжәуирҙе айырыуса йәлләй. Әпәуләп арҡаһынан һөйә-һөйә теләк теләй. Л. Якшыбаева.
ӘПӘҮЛӘШЕҮ (әпәүләш ) ҡ. урт. ҡар. әпәүләү, взаимн. от әпәүләү. Әпәуләшеп йәшәу. Бер-береһен әпәуләшеп торалар.
ЭР I (Р.: нарекание; И.: blame, dispraise; T.: azar) и.
Асыуланып, әрләп әйткән һүҙ. □ Нарекание, порицание. Эр ишетеу. Әр яуҙырыу. М Бәләкәй Мөжәуир яһил ҡатындың: «Бынан ары у ҙең тор, былҡы!» — тигән юҫыҡтағы көндәге әрен ишетмәҫ өсөн, арыған тәнен ял иттерергә өлгөрмәһә лә, таң һарыһынан уҙе уянырға өйрәнде. Л. Якшыбаева. Тыңлап ҡына ултырғанда ел-дауылдарҙың әрен, алдарыңа килеп баҫа йәшлектә һөйгән йәрең. Т. Йосопов.
ЭР II [ғәр. jlc-J (Р.: честь; И.: honour, reputation; Т.: аг) и.
Намыҫ тойғоһо; ғәр. □ Честь, самолюбие, совесть. Әргә тейеу. Әргә ҡағылыу. Саф әр.
ЭР III (Р.: кадка; И.: tub; T.: fıçı) и. диал. ҡар. тәпән I, 1.
Бал, май кеүек нәмә һалыу өсөн йыуан ағастың эсен соҡоп яһаған тәпәшәк һауыт. □ Кадка, кадушка. Әр яһатып алыу. Әргә тултырыу.
ӘР IV и. диал. ҡар. әре ҡорт. Әр башҡа ҡорттарҙан эрерәк булыуы менән айырылып тора.
ӘР V (Р.: каждый; И.: each; Т.: her) а. диал. ҡар. һәр.
Дөйөм төркөмдәге кеше йәки нәмәне айырым баҫым менән билдәләгәндә ҡулланыла. □ Каждый. Әр көн. Әр заман. Әр йыл барыу.
ӘРБӘ (Р.: мякина; И.: chaff; T.: kesmik) и. диал. ҡар. кәбәк I.
1. Игендең орлоғон ҡаплап торған осоҡ көп (һуҡҡанда, елгәргәндә, һурҙырғанда төшә). □ Мякина; полова. Әрбә осоу. Әрбә ҡойолоу. Һоло әрбәһе.
2. Сабылған ергә яңынан үҫкән йомшаҡ үлән йәки йәш иген; ҡурпы. □ Отава. / Отавный. Бесәндән һуң ямғырҙар яуып, әрбә уҫеп китте. Әрбә кутәрелеу. Купереп әрбә уҫеп сыҡты.
ӘРБӘК-ҺӘРБӘК I (Р.: еле заметный; И.: barely noticeable; T.: görünür görünmez) c.
1. Ҡараңғылы-яҡтылы булған, асыҡ күренмәгән, томанлы (иртәле-кисле, тон менән көн алмашынған, томан төшкән, ҡар яуған һ. б. ваҡытҡа ҡарата). □ Еле заметный, чуть видимый. Әрбәк-Һәрбәк ваҡыт. Әрбәк-Һәрбәк таң яҡтыһы. Әрбәк-Һәрбәк ут яҡтыһы. ■ Әрбәк-Һәрбәк яҡтылыҡта Төл-көсураны танығас, ятырға әҙерләнеп йөрөгән кешеләрҙең йоҡоһо осто. Н. Мусин.
2. Әҙ-мәҙ, һирәк-һаяҡ ҡына булған. □ Редкий. Әрбәк-Һәрбәк ҡар. Әрбәк-Һәрбәк кенә болоттар йөҙә. Әрбәк-Һәрбәк тамсы төшә.
ӘРБӘК-ҺӘРБӘК II (Р.: еле еле; И : hardly, barely; T.: azıcık) р.
1. Беленер-беленмәҫ, саҡ ҡына. □ Еле-еле, чуть-чуть. ■ Ҡараңғылыҡ мөйөштәргә, таҡта ярыҡтарына инеп юғалып, веранда эсе әрбәк-һәрбәк булды. Т. Килмөхәмәтов. Әрбәк-Һәрбәк кенә яуған ҡар таң алдынан көслө буранға әйләнде. Н. Мусин.
2. Әҙ-мәҙ, саҡ-саҡ ҡына (куҙҙең куреу һәләтенә ҡарата). □ Немного, чуть-чуть (о зрении). Әрбәк-Һәрбәк кенә куреу. Әрбәк-һәрбәк курә башлау.
ӘРБӘК-ҺӘРБӘК ТӨШӨҮ (әрбәк-һәрбәк төш-) (Р.: темнеть; И.: get dark; T.: karartmak) ҡ.
Ҡараңғы төшөү, ҡараңғыланыу. □ Темнеть, стемнеть. Куҙ бәйләнеп, әрбәк-һәрбәк төшкәс, уйынға йыйылдыҡ.
309
ӘПӘТТӘНЕҮ (әпәттән-) ҡ. диал. ҡар. ялағайланыу. Турәләргә әпәттәнеу. Төрлөсә әпәттәнеу. Әпәттәнеп йөрөу.
ӘПӘҮ (Р.: эй-й; И.: ту, ту!; Т.: оу, оу, оу!) ымл.
Балаға иркәләп, йәлләп әйтелә. □ Эй-й, ой-ой-ой (выражает ласку, жалость по отношению к ребёнку). Эй, әпәу генә. Минең әпәу генәм. Әпәу генәм, — тип яратты.
ӘПӘҮҘӘҮ (әпәүҙә-) ҡ. диал. ҡар. әпәүләү. Баланы әпәуҙәу. Әпәуҙәп уҫтереу. Йылы һуҙ менән әпәуҙәу.
ӘПӘҮЛӘҮ (әпәүлә-) (Р.: баловать; И.: dandle, feather-bed; T.: şımartmak) ҡ.
Йәлләп ҡурсыу, ныҡ иркәләтеү. □ Баловать, лелеять; оберегать, ограждать. Әпәуләп тороу. Әпәуләп уҫтереу. Артыҡ әпәуләу. Н Өләсәһе, ни эшләптер, Мөжәуирҙе айырыуса йәлләй. Әпәуләп арҡаһынан һөйә-һөйә теләк теләй. Л. Якшыбаева.
ӘПӘҮЛӘШЕҮ (әпәүләш ) ҡ. урт. ҡар. әпәүләү, взаимн. от әпәүләү. Әпәуләшеп йәшәу. Бер-береһен әпәуләшеп торалар.
ЭР I (Р.: нарекание; И.: blame, dispraise; T.: azar) и.
Асыуланып, әрләп әйткән һүҙ. □ Нарекание, порицание. Эр ишетеу. Әр яуҙырыу. М Бәләкәй Мөжәуир яһил ҡатындың: «Бынан ары у ҙең тор, былҡы!» — тигән юҫыҡтағы көндәге әрен ишетмәҫ өсөн, арыған тәнен ял иттерергә өлгөрмәһә лә, таң һарыһынан уҙе уянырға өйрәнде. Л. Якшыбаева. Тыңлап ҡына ултырғанда ел-дауылдарҙың әрен, алдарыңа килеп баҫа йәшлектә һөйгән йәрең. Т. Йосопов.
ЭР II [ғәр. jlc-J (Р.: честь; И.: honour, reputation; Т.: аг) и.
Намыҫ тойғоһо; ғәр. □ Честь, самолюбие, совесть. Әргә тейеу. Әргә ҡағылыу. Саф әр.
ЭР III (Р.: кадка; И.: tub; T.: fıçı) и. диал. ҡар. тәпән I, 1.
Бал, май кеүек нәмә һалыу өсөн йыуан ағастың эсен соҡоп яһаған тәпәшәк һауыт. □ Кадка, кадушка. Әр яһатып алыу. Әргә тултырыу.
ӘР IV и. диал. ҡар. әре ҡорт. Әр башҡа ҡорттарҙан эрерәк булыуы менән айырылып тора.
ӘР V (Р.: каждый; И.: each; Т.: her) а. диал. ҡар. һәр.
Дөйөм төркөмдәге кеше йәки нәмәне айырым баҫым менән билдәләгәндә ҡулланыла. □ Каждый. Әр көн. Әр заман. Әр йыл барыу.
ӘРБӘ (Р.: мякина; И.: chaff; T.: kesmik) и. диал. ҡар. кәбәк I.
1. Игендең орлоғон ҡаплап торған осоҡ көп (һуҡҡанда, елгәргәндә, һурҙырғанда төшә). □ Мякина; полова. Әрбә осоу. Әрбә ҡойолоу. Һоло әрбәһе.
2. Сабылған ергә яңынан үҫкән йомшаҡ үлән йәки йәш иген; ҡурпы. □ Отава. / Отавный. Бесәндән һуң ямғырҙар яуып, әрбә уҫеп китте. Әрбә кутәрелеу. Купереп әрбә уҫеп сыҡты.
ӘРБӘК-ҺӘРБӘК I (Р.: еле заметный; И.: barely noticeable; T.: görünür görünmez) c.
1. Ҡараңғылы-яҡтылы булған, асыҡ күренмәгән, томанлы (иртәле-кисле, тон менән көн алмашынған, томан төшкән, ҡар яуған һ. б. ваҡытҡа ҡарата). □ Еле заметный, чуть видимый. Әрбәк-Һәрбәк ваҡыт. Әрбәк-Һәрбәк таң яҡтыһы. Әрбәк-Һәрбәк ут яҡтыһы. ■ Әрбәк-Һәрбәк яҡтылыҡта Төл-көсураны танығас, ятырға әҙерләнеп йөрөгән кешеләрҙең йоҡоһо осто. Н. Мусин.
2. Әҙ-мәҙ, һирәк-һаяҡ ҡына булған. □ Редкий. Әрбәк-Һәрбәк ҡар. Әрбәк-Һәрбәк кенә болоттар йөҙә. Әрбәк-Һәрбәк тамсы төшә.
ӘРБӘК-ҺӘРБӘК II (Р.: еле еле; И : hardly, barely; T.: azıcık) р.
1. Беленер-беленмәҫ, саҡ ҡына. □ Еле-еле, чуть-чуть. ■ Ҡараңғылыҡ мөйөштәргә, таҡта ярыҡтарына инеп юғалып, веранда эсе әрбәк-һәрбәк булды. Т. Килмөхәмәтов. Әрбәк-Һәрбәк кенә яуған ҡар таң алдынан көслө буранға әйләнде. Н. Мусин.
2. Әҙ-мәҙ, саҡ-саҡ ҡына (куҙҙең куреу һәләтенә ҡарата). □ Немного, чуть-чуть (о зрении). Әрбәк-Һәрбәк кенә куреу. Әрбәк-һәрбәк курә башлау.
ӘРБӘК-ҺӘРБӘК ТӨШӨҮ (әрбәк-һәрбәк төш-) (Р.: темнеть; И.: get dark; T.: karartmak) ҡ.
Ҡараңғы төшөү, ҡараңғыланыу. □ Темнеть, стемнеть. Куҙ бәйләнеп, әрбәк-һәрбәк төшкәс, уйынға йыйылдыҡ.
309