Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 350
Поиск по словарям
ӘҮЕРӘ
ӘҮЕРӘ I (Р.: сам не свой; И.: muddled; dulled; T.: şaşırmış) с. диал.
Уйлау, сара табыу һәләтенән мәхрүм; аптырашлы, аңҡы-тиңке. □ Сам не свой; обалдевший. Әуерә баш. Әуерәгә әйләнеу.
ӘҮЕРӘ II (Р.: дурак; И.: fool, silly person; T.: sersem) и. диал. ҡар. миңрәү III.
Аңра кеше; иҫәр, ауара. □ Дурак, глупец. Әуерә булыу.
ӘҮЕРӘ БУЛЫУ (әүерә бул-) ҡ. диал. ҡар. әүәрә булыу. Көн буйы бер нәмә менән әуерә булыу. Һунарға йөрөу менән әуерә булып китеу.
ӘҮЕРӘ ИТЕҮ (әүерә ит-) ҡ. диал. ҡар. әүәрә итеү. ■ [Гөлйөҙөм — Яланбикәгә:] Үҙе [Айбулат] ситкә китеп барғанда, минең башымды әуерә итмәһен. Һ. Дәүләтшина.
ӘҮЕҪЛЕК (әүеҫлеге) (Р.: навес; И.: awning, shed; T.: sondurma, hangar) и.
Бесән һалыр өсөн кәртә алдына эшләнгән лапаҡ япма; лапаҫ. □ Навес. ■ Аҙаҡ килеп, әуеҫлектәге һалам аҫты иң шәп урын тойолдо уға. И. Ғиззәтуллин. Хөсәйен менән Әхсән тороп ултырып куҙҙәрен ыуаланылар ҙа, йоҡолары асылғас, баҫҡыс буйлап әуеҫлек башынан төштөләр. Ж. Кейекбаев. Ата-баба ғумер баҡый ошо мәлдә йә әуеҫлек башына менеп ултырып, йә, тап бөгөнгө Йәуҙәттәй, яр яҡаһында мауығып, .. һыйыҡ Һаҡмар талсыбығынан мурҙа ургән селтәрләп. Й. Солтанов.
ЭҮЕҮ (әү-) (Р.: валиться; И.: fall, topple; T.: düşmek, yıkılmak) ҡ. һөйл.
1. Бер яҡҡа ҡыйшайыу, шыуышыу; ауышыу, ауыу. □ Валиться, наклоняться; переваливаться. Лапаҫ урам яҡҡа әуеп ултыра.
2. кусм. Бер тарафтан икенсе тарафҡа, бер кешенән икенсе кешегә күсеү. □ Склониться, переходить; перекидываться, перемётываться на чью-л. сторону. Купселек яғына әуеу. Шулай тиҙ әуеп буламы икән?
3. кусм. Ығыу, ылығыу. □ Испытывать влечение к кому, стремление, склонность к чему', льнуть, тянуться, тяготеть к кому, чему. Әсәһенә әуеу. Алдынғы йәштәргә әуеу.
ӘҮЕШЕҮ (әүеш-) (Р.: наклоняться; И.: bend, incline; T.: eğilmek) ҡ. һөйл.
Ҡуҙғалып, ҡыйшайып, ситкә шыуыу; ауышыу. □ Наклоняться, перекашиваться. Кәбән башы әуешкән. Өй һулға әуешкән.
ӘҮЕШ-МӘҮЕШ (Р.: вразвалку; И.: waddling; T.: badi badi) р.
Ауа-түнә, алпан-толпан, аушанлап. □ Вразвалку, вперевалку. Әуеш-мәуеш атлау. Әуеш-мәуеш китеп бара ине.
ӘҮЕШТЕРЕҮ (әүештер-) (Р.: ворошить; И.: stir; transpose; T.: yerini değiştirmek, çekmek) ҡ. һөйл.
Урынын алыштырыу, ҡуҙғатып, икенсе урынға күсереү. □ Ворошить, перекладывать, переставлять. Утты әуештереу. Уттың утындарын әуештереу. М [Гимран:] Мифтахетдин, әгәр ҙә һине, әйтәйек, кук ҡабағын әуештерергә, йондоҙҙарҙы ергә тоташтырырға йыһан төбөнә сорғолтоп ебәрһәләр, унда ла барыр инең бит? Й. Солтанов.
ӘҮЕШ-ТЕҮЕШ р. диал. ҡар. әүеш-тәүеш. Әуеш-теуеш итеу. Әуеш-теуеш итеп йөрөйбөҙ әле.
ӘҮЕШ-ТӘҮЕШ (Р.: как попало; И.: pell-mell, slapdash; T.: özensizce) p.
Нисек етте шулай, арлы-бирле; өҫтән-мөҫтән генә. □ Как попало, кое-как. Әуеш-тәуеш терәтелгән һарай. Әуеш-тәуеш итеп мейес сығарыу. ■ [Хәсән] әуеш-тәуеш терәтеп ҡуйған йорт-ҡаралты менән донъя көттө. М. Хәйҙәров. Әуеш-тәуеш кенә эшләнгән кәртә ҡапҡа. Р. Шәкүр. Улар, ҡарт менән ҡарсыҡ, килештерәләр инде, әуеш-тәуеш донъя көтөп яталарҙыр. Р. Камал.
ӘҮЕШ-ТӘҮЕШ ИТЕҮ (әүеш-тәүеш ит-) (Р.: переносить; И.: relocate, move to a different place; T.: yerini değiştirmek, kaydırmak) ҡ.
1. Нимәнелер бер урындан икенсе урынға һалыу, күсереү. □ Переносить; перемещать. // Перенос; перемещение. Нәмәләрҙе әуеш-тәуеш итеп өйҙө йыйыштырыу. Китап шкафын әуеш-тәуеш итеу. Өйҙө әуеш-тәуеш итеу. Һөттө әуеш-тәуеш итеп ҡуйыу. М Айсыуаҡ әуеш-тәуеш итеп, һәлмәк йомғаҡты бер ҡулынан икенсе ҡулына кусереп йомарлағансы, бер кем бер һуҙ өндәшмәне, хихылдаманы. Ш. Янбаев.
350
ӘҮЕРӘ I (Р.: сам не свой; И.: muddled; dulled; T.: şaşırmış) с. диал.
Уйлау, сара табыу һәләтенән мәхрүм; аптырашлы, аңҡы-тиңке. □ Сам не свой; обалдевший. Әуерә баш. Әуерәгә әйләнеу.
ӘҮЕРӘ II (Р.: дурак; И.: fool, silly person; T.: sersem) и. диал. ҡар. миңрәү III.
Аңра кеше; иҫәр, ауара. □ Дурак, глупец. Әуерә булыу.
ӘҮЕРӘ БУЛЫУ (әүерә бул-) ҡ. диал. ҡар. әүәрә булыу. Көн буйы бер нәмә менән әуерә булыу. Һунарға йөрөу менән әуерә булып китеу.
ӘҮЕРӘ ИТЕҮ (әүерә ит-) ҡ. диал. ҡар. әүәрә итеү. ■ [Гөлйөҙөм — Яланбикәгә:] Үҙе [Айбулат] ситкә китеп барғанда, минең башымды әуерә итмәһен. Һ. Дәүләтшина.
ӘҮЕҪЛЕК (әүеҫлеге) (Р.: навес; И.: awning, shed; T.: sondurma, hangar) и.
Бесән һалыр өсөн кәртә алдына эшләнгән лапаҡ япма; лапаҫ. □ Навес. ■ Аҙаҡ килеп, әуеҫлектәге һалам аҫты иң шәп урын тойолдо уға. И. Ғиззәтуллин. Хөсәйен менән Әхсән тороп ултырып куҙҙәрен ыуаланылар ҙа, йоҡолары асылғас, баҫҡыс буйлап әуеҫлек башынан төштөләр. Ж. Кейекбаев. Ата-баба ғумер баҡый ошо мәлдә йә әуеҫлек башына менеп ултырып, йә, тап бөгөнгө Йәуҙәттәй, яр яҡаһында мауығып, .. һыйыҡ Һаҡмар талсыбығынан мурҙа ургән селтәрләп. Й. Солтанов.
ЭҮЕҮ (әү-) (Р.: валиться; И.: fall, topple; T.: düşmek, yıkılmak) ҡ. һөйл.
1. Бер яҡҡа ҡыйшайыу, шыуышыу; ауышыу, ауыу. □ Валиться, наклоняться; переваливаться. Лапаҫ урам яҡҡа әуеп ултыра.
2. кусм. Бер тарафтан икенсе тарафҡа, бер кешенән икенсе кешегә күсеү. □ Склониться, переходить; перекидываться, перемётываться на чью-л. сторону. Купселек яғына әуеу. Шулай тиҙ әуеп буламы икән?
3. кусм. Ығыу, ылығыу. □ Испытывать влечение к кому, стремление, склонность к чему', льнуть, тянуться, тяготеть к кому, чему. Әсәһенә әуеу. Алдынғы йәштәргә әуеу.
ӘҮЕШЕҮ (әүеш-) (Р.: наклоняться; И.: bend, incline; T.: eğilmek) ҡ. һөйл.
Ҡуҙғалып, ҡыйшайып, ситкә шыуыу; ауышыу. □ Наклоняться, перекашиваться. Кәбән башы әуешкән. Өй һулға әуешкән.
ӘҮЕШ-МӘҮЕШ (Р.: вразвалку; И.: waddling; T.: badi badi) р.
Ауа-түнә, алпан-толпан, аушанлап. □ Вразвалку, вперевалку. Әуеш-мәуеш атлау. Әуеш-мәуеш китеп бара ине.
ӘҮЕШТЕРЕҮ (әүештер-) (Р.: ворошить; И.: stir; transpose; T.: yerini değiştirmek, çekmek) ҡ. һөйл.
Урынын алыштырыу, ҡуҙғатып, икенсе урынға күсереү. □ Ворошить, перекладывать, переставлять. Утты әуештереу. Уттың утындарын әуештереу. М [Гимран:] Мифтахетдин, әгәр ҙә һине, әйтәйек, кук ҡабағын әуештерергә, йондоҙҙарҙы ергә тоташтырырға йыһан төбөнә сорғолтоп ебәрһәләр, унда ла барыр инең бит? Й. Солтанов.
ӘҮЕШ-ТЕҮЕШ р. диал. ҡар. әүеш-тәүеш. Әуеш-теуеш итеу. Әуеш-теуеш итеп йөрөйбөҙ әле.
ӘҮЕШ-ТӘҮЕШ (Р.: как попало; И.: pell-mell, slapdash; T.: özensizce) p.
Нисек етте шулай, арлы-бирле; өҫтән-мөҫтән генә. □ Как попало, кое-как. Әуеш-тәуеш терәтелгән һарай. Әуеш-тәуеш итеп мейес сығарыу. ■ [Хәсән] әуеш-тәуеш терәтеп ҡуйған йорт-ҡаралты менән донъя көттө. М. Хәйҙәров. Әуеш-тәуеш кенә эшләнгән кәртә ҡапҡа. Р. Шәкүр. Улар, ҡарт менән ҡарсыҡ, килештерәләр инде, әуеш-тәуеш донъя көтөп яталарҙыр. Р. Камал.
ӘҮЕШ-ТӘҮЕШ ИТЕҮ (әүеш-тәүеш ит-) (Р.: переносить; И.: relocate, move to a different place; T.: yerini değiştirmek, kaydırmak) ҡ.
1. Нимәнелер бер урындан икенсе урынға һалыу, күсереү. □ Переносить; перемещать. // Перенос; перемещение. Нәмәләрҙе әуеш-тәуеш итеп өйҙө йыйыштырыу. Китап шкафын әуеш-тәуеш итеу. Өйҙө әуеш-тәуеш итеу. Һөттө әуеш-тәуеш итеп ҡуйыу. М Айсыуаҡ әуеш-тәуеш итеп, һәлмәк йомғаҡты бер ҡулынан икенсе ҡулына кусереп йомарлағансы, бер кем бер һуҙ өндәшмәне, хихылдаманы. Ш. Янбаев.
350