Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 351
Поиск по словарям
ӘҮҠӘТ
2. Бер нәмәне икенсеһенә алмаштырыу, алыш-биреш менән шөғөлләнеү. □ Сводить концы с концами; заниматься перепродажей. Әуеш-тәуеш итеп донъя көтәбеҙ. ■ Башымда: «Нимә эшләп йөрөй ул [һырғауыл] бында?» — тигән нәфрәтле һорау тыуҙы. Әллә билет менән әуеш-тәуеш итеп йөрөймө? Ш. Бикҡол. Ә быныһы, теге [Рәхмәй ҡараҡ] килтергәнде йыйып, әуеш-тәуеш килтерә ине. В. Исхаҡов. Баҙарҙан баҙарға йөрөп кун һатып, әуеш-тәуеш итеп тапҡан аҡсаһына бармаҡ осонан һығып сығарып ҡына булһа ла, Әхмәди сепаратор һатып алырға булды. Ж. Кейекбаев.
3. Йүнен табып, унан-бынан ҡораштырыу. □ Соорудить, собирать кое-как что-л. Әуеш-тәуеш итеп мейес сығарыу. ■ Бына шулай тырышып-тырмашып, әуеш-тәуеш итеп, тереклеген көйгә һалып ебәрҙе Шәрғиә. Ә. Хәкимов.
ӘҮЕШ-ТӘҮЕШ КИЛЕҮ (әүеш-тәүеш кил-) (Р.: топтаться на месте; И.: mark time; T.: bir yerde durmak) ҡ.
Бер урында тапаныу. □ Топтаться на месте; стоять (о делах). Әуеш-тәуеш килеп тороу.
ӘҮЕШ-ТӘҮЕШ КИЛТЕРЕҮ (әүеш-тәүеш килтер-) (Р.: переносить; И.: carry, bear pell-mell; T.: özensizce davranmak) ҡ.
1. Нимәнелер урынынан күсереү, теләһә нисек ҡуйыу. □ Переносить; перемещать; поставить как попало. // Перенос; перемещение. Китаптарҙы әуеш-тәуеш килтереп бутап бөткән. М Ойоштороу эштәрен бер аҙ әуеш-тәуеш килтереу менән, Зәки Вәлиди Беренсе башҡорт ҡоролтайын йыйыу айҡанлы халыҡҡа мөрәжәғәт яҙырға ултырҙы. Р. Байымов.
2. ҡар. әүеш-тәүеш итеү 2. Йорт эсендәгеһен әуеш-тәуеш килтереу.
ӘҮКӘЙ I (Р.: аиньки; И.: what did you say?; T.: efendim) өнд. ирк.
Саҡырғанда иркәләп яуап биреү. □ Аиньки (отклик на обращение). Әукәй, балам. ■ Әсәй! Ошо һуҙҙе әйтеугә ук, ғәҙәттә: «Әукәй!» — тигән яғымлы яуап ишетелә,
һәм һин уҙеңде бөтә теләктәре утәлә торған бәхетле зат итеп тояһың. М. Садиҡова.
ӘҮКӘЙ II и. ҡар. әхирәт II, 1. Ул минең әукәйем. Минең әукәйем ҡунаҡҡа килгән. ■ Әу, әукәй генә, тим. Р. Солтангәрәев.
ӘҮКӘЙЛӘҮ (әүкәйлә-) (Р.: аукать; И.: halloo; T.: seslenmek) ҡ. һөйл.
1. Тауыш биреү, ауылдап ҡысҡырыу. □ Аукать. Аҙашҡанда әукәйләп табышыу.
2. Бер-береңә ҡат-ҡат ‘әү’ тип өндәшеү.
□ Аиньки (многократно откликаться на обращение). Нисә әйтһәң дә, әукәйләп тик торасы.
ӘҮКӘЙЛӘШЕҮ (әүкәйләш-) (Р.: стать близкими подругами; И.: become close friends; T.: arkadaş olmak) ҡ. һөйл.
Яҡын әхирәттәргә әйләнеү. □ Стать близкими подругами. Был ҡыҙҙар тамам әукәйләшеп бөттө.
ӘҮҠАН (Р.: укромный; И.: secluded, secret; T.: tenha) с. диал.
Аулаҡ, кеше булмаған (урынға ҡарата).
□ Укромный, глухой, безлюдный. Әуҡан урын. Әуҡан өй. ■ Куңелең тулышһа, әуҡан ерҙә йәшең тук. С. Ҡудаш.
ӘҮҠАТ I [ғәр. Olajl ‘ваҡыттар’] (Р.: время; И.: time; T.: vakit) и. иҫк. кит.
Ваҡыт. □ Время. Бер ҙә әуҡатым юҡ. Әуҡат тиҙ утә. Купме әуҡат утеп киткән!
ӘҮҠАТ II [ғәр. Olâjl ] (Р.: богатство; И.: affluence, riches; T.: zenginlik, bolluk) и. иҫк.
Байлыҡ, дәүләт, мал. □ Богатство. Әуҡат таралып бөттө инде. Әуҡат йыйыу.
ӘҮҠАТ III [ғәр. Olâjl] (Р.: пища; И.: food, nourishment; T.: taam) и. иҫк.
Аҙыҡ, ашамлыҡ, ризыҡ. □ Пища. Әуҡат ейеу.
ӘҮҠАТЛЫ (Р.: богатый; И.: rich, wealthy; T.: zengin, servetli) с. иҫк.
Бай, ризыҡлы, маллы. □ Богатый, состоятельный. Әуҡатлы хужа.
ӘҮҠӘТ [ғәр. Olajl] (Р .: сила; И.: force; might; T.: güç, kuvvet) и. диал.
Көс, хәл. □ Сила, мощь. Әуҡәт алыу. Әуҡәттән тайыу. Әуҡәт юҡ, барырға ауыр. Ҡартлығынан әуҡәттән тайған инде ул бабай.
351
2. Бер нәмәне икенсеһенә алмаштырыу, алыш-биреш менән шөғөлләнеү. □ Сводить концы с концами; заниматься перепродажей. Әуеш-тәуеш итеп донъя көтәбеҙ. ■ Башымда: «Нимә эшләп йөрөй ул [һырғауыл] бында?» — тигән нәфрәтле һорау тыуҙы. Әллә билет менән әуеш-тәуеш итеп йөрөймө? Ш. Бикҡол. Ә быныһы, теге [Рәхмәй ҡараҡ] килтергәнде йыйып, әуеш-тәуеш килтерә ине. В. Исхаҡов. Баҙарҙан баҙарға йөрөп кун һатып, әуеш-тәуеш итеп тапҡан аҡсаһына бармаҡ осонан һығып сығарып ҡына булһа ла, Әхмәди сепаратор һатып алырға булды. Ж. Кейекбаев.
3. Йүнен табып, унан-бынан ҡораштырыу. □ Соорудить, собирать кое-как что-л. Әуеш-тәуеш итеп мейес сығарыу. ■ Бына шулай тырышып-тырмашып, әуеш-тәуеш итеп, тереклеген көйгә һалып ебәрҙе Шәрғиә. Ә. Хәкимов.
ӘҮЕШ-ТӘҮЕШ КИЛЕҮ (әүеш-тәүеш кил-) (Р.: топтаться на месте; И.: mark time; T.: bir yerde durmak) ҡ.
Бер урында тапаныу. □ Топтаться на месте; стоять (о делах). Әуеш-тәуеш килеп тороу.
ӘҮЕШ-ТӘҮЕШ КИЛТЕРЕҮ (әүеш-тәүеш килтер-) (Р.: переносить; И.: carry, bear pell-mell; T.: özensizce davranmak) ҡ.
1. Нимәнелер урынынан күсереү, теләһә нисек ҡуйыу. □ Переносить; перемещать; поставить как попало. // Перенос; перемещение. Китаптарҙы әуеш-тәуеш килтереп бутап бөткән. М Ойоштороу эштәрен бер аҙ әуеш-тәуеш килтереу менән, Зәки Вәлиди Беренсе башҡорт ҡоролтайын йыйыу айҡанлы халыҡҡа мөрәжәғәт яҙырға ултырҙы. Р. Байымов.
2. ҡар. әүеш-тәүеш итеү 2. Йорт эсендәгеһен әуеш-тәуеш килтереу.
ӘҮКӘЙ I (Р.: аиньки; И.: what did you say?; T.: efendim) өнд. ирк.
Саҡырғанда иркәләп яуап биреү. □ Аиньки (отклик на обращение). Әукәй, балам. ■ Әсәй! Ошо һуҙҙе әйтеугә ук, ғәҙәттә: «Әукәй!» — тигән яғымлы яуап ишетелә,
һәм һин уҙеңде бөтә теләктәре утәлә торған бәхетле зат итеп тояһың. М. Садиҡова.
ӘҮКӘЙ II и. ҡар. әхирәт II, 1. Ул минең әукәйем. Минең әукәйем ҡунаҡҡа килгән. ■ Әу, әукәй генә, тим. Р. Солтангәрәев.
ӘҮКӘЙЛӘҮ (әүкәйлә-) (Р.: аукать; И.: halloo; T.: seslenmek) ҡ. һөйл.
1. Тауыш биреү, ауылдап ҡысҡырыу. □ Аукать. Аҙашҡанда әукәйләп табышыу.
2. Бер-береңә ҡат-ҡат ‘әү’ тип өндәшеү.
□ Аиньки (многократно откликаться на обращение). Нисә әйтһәң дә, әукәйләп тик торасы.
ӘҮКӘЙЛӘШЕҮ (әүкәйләш-) (Р.: стать близкими подругами; И.: become close friends; T.: arkadaş olmak) ҡ. һөйл.
Яҡын әхирәттәргә әйләнеү. □ Стать близкими подругами. Был ҡыҙҙар тамам әукәйләшеп бөттө.
ӘҮҠАН (Р.: укромный; И.: secluded, secret; T.: tenha) с. диал.
Аулаҡ, кеше булмаған (урынға ҡарата).
□ Укромный, глухой, безлюдный. Әуҡан урын. Әуҡан өй. ■ Куңелең тулышһа, әуҡан ерҙә йәшең тук. С. Ҡудаш.
ӘҮҠАТ I [ғәр. Olajl ‘ваҡыттар’] (Р.: время; И.: time; T.: vakit) и. иҫк. кит.
Ваҡыт. □ Время. Бер ҙә әуҡатым юҡ. Әуҡат тиҙ утә. Купме әуҡат утеп киткән!
ӘҮҠАТ II [ғәр. Olâjl ] (Р.: богатство; И.: affluence, riches; T.: zenginlik, bolluk) и. иҫк.
Байлыҡ, дәүләт, мал. □ Богатство. Әуҡат таралып бөттө инде. Әуҡат йыйыу.
ӘҮҠАТ III [ғәр. Olâjl] (Р.: пища; И.: food, nourishment; T.: taam) и. иҫк.
Аҙыҡ, ашамлыҡ, ризыҡ. □ Пища. Әуҡат ейеу.
ӘҮҠАТЛЫ (Р.: богатый; И.: rich, wealthy; T.: zengin, servetli) с. иҫк.
Бай, ризыҡлы, маллы. □ Богатый, состоятельный. Әуҡатлы хужа.
ӘҮҠӘТ [ғәр. Olajl] (Р .: сила; И.: force; might; T.: güç, kuvvet) и. диал.
Көс, хәл. □ Сила, мощь. Әуҡәт алыу. Әуҡәттән тайыу. Әуҡәт юҡ, барырға ауыр. Ҡартлығынан әуҡәттән тайған инде ул бабай.
351