Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 352
Поиск по словарям
ӘҮЛИӘ
ӘҮЛИӘ [ғәр. $1-11 jl ] (Р.: святой; И.: diviner, saint; T.: evliya) и.
1. дини. Дини ҡараш буйынса, бөтәһен дә алдан белеп торған изге кеше; изге йән. □ Святой; провидец, предсказатель. ■ Муллалар, суфыйыраҡтар ултырған тирмәлә әңгәмә пәйғәмбәрҙәр, әүлиәләр тарихы, Алланың сикһеҙ көсө тураһында бара. Һ. Дәүләтшина. Изге ҡан бабалар, әүлиәләр ҙә шунда ерләнгән. С. Бәҙретдинов. Оҙаҡ замандар уҙыу менән ул әүлиәнең исеме лә онотолоп, ғәҙәттә уны гел йәшел кейем генә кейә итеп һөйләгәнгә, «Йәшел әүлиә»гә әйләнеп киткән Тауы ла «Йәшел әүлиә тауы» исеме менән йөрөтөлә. Ғ. Дәүләтшин. • Әүлиә ете ҡат ер аҫтындағы йылан көйшәгәнен ишетер. Әйтем.
2. күсм. Изге күңелле, яҡшы кеше. □ Добрый, хороший человек. Торғаны бер әүлиә. ■ [Юламанов:] Фәсхетдин ағай, һин әүлиә кешеһең дә инде. Ғ. Аллаяров. Үҙеңдән башҡа кешене әүлиә тип бел, тиҙәр ҙә бит. Т. Ғарипова. [Назар — Ибраһим Ғиззәтул-линға:] Ожмахтың түрендә инде һинең урының, әүлиә кеше инең бит һин. Н. Мусин. Ә бит ҡасандыр уның да, эйе, Юламан ҡарттың да йондоҙҙай сағыу ҡарашлы бисәкәйе, арыҫлан кеүек көслө, әүлиә шикелле изге күңелле улы — Бураншаһы бар ине! 3. Биишева.
ӘҮЛИӘЛЕК (әүлиәлеге) (Р.: святость; И.: sanctity; T.: evliyalık) и.
1. Әүлиәгә хас сифаттар (изгелеклелек, кешелеклелек). □ Святость, праведность. Әүлиәлек бөтә кешегә лә хас түгел.
2. Алдан күреүсәнлек; күрәҙәлек. □ Пророчество, предсказание. Әүлиәлек итеү.
ӘҮЛИӘЛӘНЕҮ (әүлиәлән-) (Р.: вести себя как святой; И.: behave as a saint; T.: iyi görünmeye çalışmak) ҡ.
Яҡшы, изге кеше булып ҡыланыу. □ Вести себя как святой, притворяться святым. Әүлиәләнеп йөрөгән була хәҙер.
ӘҮЛИӘЛӘРСӘ (Р.: как святой; И.: saintlike; T.: evliya gibi) p.
Әүлиәләргә хас булғанса, әүлиә кеүек. □ Как святой, прорицатель, предсказатель,
провидец. Әүлиәләрсә дөрөҫ әйткән бит атайым, тик уны ваҡытында аңламағанмын икән.
ӘҮЛӘ I [ғәр. tPJİ] (Р .: лучший; И.: best; T.: en iyi, elit) с. иҫк. кит.
Иң яраҡлы, иң яҡшы. □ Лучший, самый подходящий. Әүлә эш. Дуҫтың әүләһе бит ул.
ӘҮЛӘ II [ғәр. ePjl] (Р.: лучше; И.: better; T.: daha iyi) р. иҫк. кит.
1. Артыҡ, яҡшыраҡ. □ Лучше. ■ [Рәхмәт:] Башҡорт байҙарына хеҙмәтсе булып йөрөгәнсе, хәйерселәп йөрөгәнең әүлә. Ж. Кейекбаев.
2. Йылдам, етеҙ. □ Быстро, ловко. Am үгеҙҙән әүләрәк булыр.
ӘҮЛӘД [ғәр. ûVjl] (Р.: дети; И.: children, kids; T.: evlat) и. иҫк. кит.
Балалар. □ Дети. ■ Минең команданан байтаҡ кешеләрҙе алдап-йолдап, хәйләләп динебеҙҙән сығарҙылар, һалйығут иләүенән күп йәмәғәтте әһел вә әүләде илә суҡындырҙылар. Ғ. Хөсәйенов. Бына кем һатып алып, урыҫ итеп үҫтергән икән, тип Аҡмал завут управляющийы менән бер санаға ултырып килеүсене иҫенә төшөрҙө һәм Салауат әүләденең яҙмышы тураһында ишеткәндәрен барлап сыҡты. Б. Рафиҡов. Ҡайта алмаһаҡ, доға ҡылың, әүләдтәрем. Бәйеттән.
ӘҮМӘКЛӘҮ (әүмәклә-) (Р.: валять;
И.: roll; T.: yuvarlamak) ҡ. һөйл.
1. Устан усҡа күсереп, бер тегеләй, бер былай әйләндереү. □ Валять, катать. Ҡамыр әүмәкләү. Ҡурмасты уста әүмәкләү. ■ Әмир ғәжәпкә ҡалды, шулай ҙа ҡыҙған ҡурмасты усында әүмәкләргә ҡулы ҡысып тороуын онотманы. X. Ғиләжев.
2. Тәгәрләү, аунау. □ Кататься. ■ Ҡөслө ел көньяҡтан әүмәкләп алып килгән ауыр еүеш ҡар йорт-ҡаралтыларға, өҫкә-башҡа һылаша, ауыҙ асып һүҙ әйтергә лә ирек бирмәй. Б. Рафиҡов. Ә бит былтыр, тәнәфес булдымы, туҙан күтәреп шаярырға, әүмәкләргә тотона инек. Н. Мусин. [Морат] инде лә, дөпөлдәтә баҫып, түргә үтте һәм ҙур еүеш ҡулдары менән Азаматты аймап алып, әүмәкләргә тотондо. Р. Солтангәрәев.
352
ӘҮЛИӘ [ғәр. $1-11 jl ] (Р.: святой; И.: diviner, saint; T.: evliya) и.
1. дини. Дини ҡараш буйынса, бөтәһен дә алдан белеп торған изге кеше; изге йән. □ Святой; провидец, предсказатель. ■ Муллалар, суфыйыраҡтар ултырған тирмәлә әңгәмә пәйғәмбәрҙәр, әүлиәләр тарихы, Алланың сикһеҙ көсө тураһында бара. Һ. Дәүләтшина. Изге ҡан бабалар, әүлиәләр ҙә шунда ерләнгән. С. Бәҙретдинов. Оҙаҡ замандар уҙыу менән ул әүлиәнең исеме лә онотолоп, ғәҙәттә уны гел йәшел кейем генә кейә итеп һөйләгәнгә, «Йәшел әүлиә»гә әйләнеп киткән Тауы ла «Йәшел әүлиә тауы» исеме менән йөрөтөлә. Ғ. Дәүләтшин. • Әүлиә ете ҡат ер аҫтындағы йылан көйшәгәнен ишетер. Әйтем.
2. күсм. Изге күңелле, яҡшы кеше. □ Добрый, хороший человек. Торғаны бер әүлиә. ■ [Юламанов:] Фәсхетдин ағай, һин әүлиә кешеһең дә инде. Ғ. Аллаяров. Үҙеңдән башҡа кешене әүлиә тип бел, тиҙәр ҙә бит. Т. Ғарипова. [Назар — Ибраһим Ғиззәтул-линға:] Ожмахтың түрендә инде һинең урының, әүлиә кеше инең бит һин. Н. Мусин. Ә бит ҡасандыр уның да, эйе, Юламан ҡарттың да йондоҙҙай сағыу ҡарашлы бисәкәйе, арыҫлан кеүек көслө, әүлиә шикелле изге күңелле улы — Бураншаһы бар ине! 3. Биишева.
ӘҮЛИӘЛЕК (әүлиәлеге) (Р.: святость; И.: sanctity; T.: evliyalık) и.
1. Әүлиәгә хас сифаттар (изгелеклелек, кешелеклелек). □ Святость, праведность. Әүлиәлек бөтә кешегә лә хас түгел.
2. Алдан күреүсәнлек; күрәҙәлек. □ Пророчество, предсказание. Әүлиәлек итеү.
ӘҮЛИӘЛӘНЕҮ (әүлиәлән-) (Р.: вести себя как святой; И.: behave as a saint; T.: iyi görünmeye çalışmak) ҡ.
Яҡшы, изге кеше булып ҡыланыу. □ Вести себя как святой, притворяться святым. Әүлиәләнеп йөрөгән була хәҙер.
ӘҮЛИӘЛӘРСӘ (Р.: как святой; И.: saintlike; T.: evliya gibi) p.
Әүлиәләргә хас булғанса, әүлиә кеүек. □ Как святой, прорицатель, предсказатель,
провидец. Әүлиәләрсә дөрөҫ әйткән бит атайым, тик уны ваҡытында аңламағанмын икән.
ӘҮЛӘ I [ғәр. tPJİ] (Р .: лучший; И.: best; T.: en iyi, elit) с. иҫк. кит.
Иң яраҡлы, иң яҡшы. □ Лучший, самый подходящий. Әүлә эш. Дуҫтың әүләһе бит ул.
ӘҮЛӘ II [ғәр. ePjl] (Р.: лучше; И.: better; T.: daha iyi) р. иҫк. кит.
1. Артыҡ, яҡшыраҡ. □ Лучше. ■ [Рәхмәт:] Башҡорт байҙарына хеҙмәтсе булып йөрөгәнсе, хәйерселәп йөрөгәнең әүлә. Ж. Кейекбаев.
2. Йылдам, етеҙ. □ Быстро, ловко. Am үгеҙҙән әүләрәк булыр.
ӘҮЛӘД [ғәр. ûVjl] (Р.: дети; И.: children, kids; T.: evlat) и. иҫк. кит.
Балалар. □ Дети. ■ Минең команданан байтаҡ кешеләрҙе алдап-йолдап, хәйләләп динебеҙҙән сығарҙылар, һалйығут иләүенән күп йәмәғәтте әһел вә әүләде илә суҡындырҙылар. Ғ. Хөсәйенов. Бына кем һатып алып, урыҫ итеп үҫтергән икән, тип Аҡмал завут управляющийы менән бер санаға ултырып килеүсене иҫенә төшөрҙө һәм Салауат әүләденең яҙмышы тураһында ишеткәндәрен барлап сыҡты. Б. Рафиҡов. Ҡайта алмаһаҡ, доға ҡылың, әүләдтәрем. Бәйеттән.
ӘҮМӘКЛӘҮ (әүмәклә-) (Р.: валять;
И.: roll; T.: yuvarlamak) ҡ. һөйл.
1. Устан усҡа күсереп, бер тегеләй, бер былай әйләндереү. □ Валять, катать. Ҡамыр әүмәкләү. Ҡурмасты уста әүмәкләү. ■ Әмир ғәжәпкә ҡалды, шулай ҙа ҡыҙған ҡурмасты усында әүмәкләргә ҡулы ҡысып тороуын онотманы. X. Ғиләжев.
2. Тәгәрләү, аунау. □ Кататься. ■ Ҡөслө ел көньяҡтан әүмәкләп алып килгән ауыр еүеш ҡар йорт-ҡаралтыларға, өҫкә-башҡа һылаша, ауыҙ асып һүҙ әйтергә лә ирек бирмәй. Б. Рафиҡов. Ә бит былтыр, тәнәфес булдымы, туҙан күтәреп шаярырға, әүмәкләргә тотона инек. Н. Мусин. [Морат] инде лә, дөпөлдәтә баҫып, түргә үтте һәм ҙур еүеш ҡулдары менән Азаматты аймап алып, әүмәкләргә тотондо. Р. Солтангәрәев.
352