Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 355
Поиск по словарям
ӘҮҺӘЛӘҮ
һеңлеһенә йылына ни бары ун биш-егерме бот иген, малға етер-етмәҫ бесән, куп ваҡытта һалам, әурәу бирә килде [Ныязғол]. Һ. Дәүләтшина.
♦ Әүрәү ашаған һыйыр һымаҡ ауыр тын алып ултырған кешегә ҡарата әйтелә. □ доел. Как корова, наевшаяся мякины (о человеке, которому трудно дышится). Я Ул [Фәхри], бригадир эргәһенә килеп еткәс, ашыҡмай ғына тәмәке төрҙө, уҙе, әурәу ашаған һыйыр һымаҡ, көскә тын алып мышнай. Б. Бикбай.
ӘҮРӘҮЛЕ (Р.: с мякиной; И.: with chaff; T.: kesmikli) с.
Әүрәүе (II) булған. □ С мякиной. Әурәуле бойҙай.
ӘҮРӘШЕҮ (әүрәш ) ҡ. һөйл. урт. ҡар. әүрәү I. взаимн. от әүрәү I. Я Үҫмерҙәр бер-береһенә әурәшеп, уҡыуға, спорт менән ҡыҙыҡһыныуға, заман талаптарына ярашлы белем алыуға ынтылһалар, уҙҙәренә генә тугел, йәмғиәткә лә ҙур файҙа булыр ине. Ф. Кузбәков.
ӘҮСАФ [ғәр. U ^jl] (Р.: описание; И.: description; T.: tasvir etme, tasvir) и. иҫк. кит.
1. Тасуир, һынландырыу. □ Описание. Әусаф ҡылыу. Кешенең уҙ тормош юлын әусаф иткән яҙыу. Я [һабрауға] шиғриәт әусафтарының бар нескәлектәрен, кинәйәле боролмаларын аңлау ҡыйын ине. Ә. Хәкимов.
2. Сифат, үҙенсәлек. □ Свойство, качество. Я Көн һайын аҡ кукрәгем керҙәр бирә, һәр шәятин әусафы яҙылып ҡына. Ш. Бабич.
ӘҮСАФ ҠЫЛЫУ (әүсаф ҡыл-) (Р.: описывать; И.: describe, depict; T.: tasvir etmek, vasfetmek) ҡ.
һүрәтләү, тасуир итеү. □ Описывать, изображать. Хәл-ваҡиғаларҙы әусаф ҡылып яҙған әҫәр. Я Яҙыусы .. бәхетле донъяға булған ынтылышты әусаф ҡылыуға акцент яһай. М. Минһажетдинов. [Хатта] бөтә әхуәл ваҡлыҡтарына тиклем әусаф ителгән, етмәһә, теге Тимашов тураһында ла яҙылған. Д. Юлтый. Әгәр йәннәт менән тамуҡты әусаф ҡылырға йәмғе булһа, ҡаф та ҡаф. М. Ғафури.
ӘҮҪӘЛӘҮ I (әүҫәлә-) ҡ. диал. ҡар. әүәләү. Ҡоротто әуҫәләп, ут аласығына ылашҡа теҙеп ҡуябыҙ.
ӘҮҪӘЛӘҮ II (әүҫәлә-) ҡ. ҡар. әрһеҙләү. Кейемен әуҫәләп бөткән.
ӘҮҮӘЛ [ғәр. JJI ] (Р.: сначала; И.: at first; T.: evvel) р. иҫк. кит. ҡар. әүәл.
1. Иң алдан, тәүҙә. □ Сначала, сперва, вначале. ■ Иң әууәл паклау кәрәк эстең керен. Я. Хамматов. Осрашыр тип уйланым ҡул менән әууәл ҡулың. Ш. Бабич.
2. Элек, башта. □ Раньше, прежде чего-л., до чего-л. Я [Гуләкәй ҡарт:] Туҡта әле, Бураншин иптәш, ҡурҡытыуҙан әууәл төшөндөрөп бир эште. Ә. Хәкимов. Закон булған: әууәл Алла, батша. .. Ҡайҙа барма, унда ҡарғыш, зар. С. Кулибай.
ӘҮҺЕЛДӘК (әүһелдәге) и. диал. ҡар. әүһәләй. Әуһелдәк эйеу.
ӘҮҺӘЛӘЙ (Р.: качели; И.: swings, flip flap; T.: salıncak) и.
Тоҡанлап тағылған арҡан менән таҡтанан эшләнгән, бәүелеп уйнай торған ҡулайлама; бәүелсәк, сәңгелдәк. □ Качели. Әуһәләй эйеу. ■ [Кәрим ағай:] Бер өлкән тирәктең дәу ботағына әуһәләй тағып ебәрһәк, эш яйланыр. И. Ғиззәтуллин.
ӘҮҺӘЛӘК (әүһәләге) и. ҡар. әүһәләй. Әуһәләктә бәуелеу.
ӘҮҺӘЛӘҮ (әүһәлә-) ҡ. һөйл.
1. ҡар. әүәләү 1. Балсыҡты әуһәләу. Майҙы әуһәләу. Я Бригадаларҙың тары ононан әуһәләгән ҡамыр һымаҡ таралырға тороуы, ныҡлы берекмәуе .. борсолдора ине уны [Миң-неғәлене]. Ш. Янбаев.
2. Теләһә нисек йөрөтөп, ҡәҙерһеҙләү; ойпалау. □ Обращаться небрежно с чем, не ценить что-, мять, измять. Әйберҙе әуһәләу. Өр-яңы костюмын әуһәләп бөткән.
3. Ҡәҙерләп, наҙлап яратыу; иркәләү. □ Баловать. Бәләкәс ҡыҙҙарын бигерәк әуһәләй ата-әсәһе.
4. Юхалау, яҡшы булып ҡыланыу; әүрәтеү. □ Лицемерить, притворяться. ■ Һауынсы булырһың, шунан да артыҡҡа урләй алмаҫһың унда, ҡыҙым, — угәй әсәй Раузаны тегеләй ҙә, былай ҙа әйләндергеләп, бесәй сысҡанды уйнатҡандай, әуһәләне. Ш. Янбаев.
355
һеңлеһенә йылына ни бары ун биш-егерме бот иген, малға етер-етмәҫ бесән, куп ваҡытта һалам, әурәу бирә килде [Ныязғол]. Һ. Дәүләтшина.
♦ Әүрәү ашаған һыйыр һымаҡ ауыр тын алып ултырған кешегә ҡарата әйтелә. □ доел. Как корова, наевшаяся мякины (о человеке, которому трудно дышится). Я Ул [Фәхри], бригадир эргәһенә килеп еткәс, ашыҡмай ғына тәмәке төрҙө, уҙе, әурәу ашаған һыйыр һымаҡ, көскә тын алып мышнай. Б. Бикбай.
ӘҮРӘҮЛЕ (Р.: с мякиной; И.: with chaff; T.: kesmikli) с.
Әүрәүе (II) булған. □ С мякиной. Әурәуле бойҙай.
ӘҮРӘШЕҮ (әүрәш ) ҡ. һөйл. урт. ҡар. әүрәү I. взаимн. от әүрәү I. Я Үҫмерҙәр бер-береһенә әурәшеп, уҡыуға, спорт менән ҡыҙыҡһыныуға, заман талаптарына ярашлы белем алыуға ынтылһалар, уҙҙәренә генә тугел, йәмғиәткә лә ҙур файҙа булыр ине. Ф. Кузбәков.
ӘҮСАФ [ғәр. U ^jl] (Р.: описание; И.: description; T.: tasvir etme, tasvir) и. иҫк. кит.
1. Тасуир, һынландырыу. □ Описание. Әусаф ҡылыу. Кешенең уҙ тормош юлын әусаф иткән яҙыу. Я [һабрауға] шиғриәт әусафтарының бар нескәлектәрен, кинәйәле боролмаларын аңлау ҡыйын ине. Ә. Хәкимов.
2. Сифат, үҙенсәлек. □ Свойство, качество. Я Көн һайын аҡ кукрәгем керҙәр бирә, һәр шәятин әусафы яҙылып ҡына. Ш. Бабич.
ӘҮСАФ ҠЫЛЫУ (әүсаф ҡыл-) (Р.: описывать; И.: describe, depict; T.: tasvir etmek, vasfetmek) ҡ.
һүрәтләү, тасуир итеү. □ Описывать, изображать. Хәл-ваҡиғаларҙы әусаф ҡылып яҙған әҫәр. Я Яҙыусы .. бәхетле донъяға булған ынтылышты әусаф ҡылыуға акцент яһай. М. Минһажетдинов. [Хатта] бөтә әхуәл ваҡлыҡтарына тиклем әусаф ителгән, етмәһә, теге Тимашов тураһында ла яҙылған. Д. Юлтый. Әгәр йәннәт менән тамуҡты әусаф ҡылырға йәмғе булһа, ҡаф та ҡаф. М. Ғафури.
ӘҮҪӘЛӘҮ I (әүҫәлә-) ҡ. диал. ҡар. әүәләү. Ҡоротто әуҫәләп, ут аласығына ылашҡа теҙеп ҡуябыҙ.
ӘҮҪӘЛӘҮ II (әүҫәлә-) ҡ. ҡар. әрһеҙләү. Кейемен әуҫәләп бөткән.
ӘҮҮӘЛ [ғәр. JJI ] (Р.: сначала; И.: at first; T.: evvel) р. иҫк. кит. ҡар. әүәл.
1. Иң алдан, тәүҙә. □ Сначала, сперва, вначале. ■ Иң әууәл паклау кәрәк эстең керен. Я. Хамматов. Осрашыр тип уйланым ҡул менән әууәл ҡулың. Ш. Бабич.
2. Элек, башта. □ Раньше, прежде чего-л., до чего-л. Я [Гуләкәй ҡарт:] Туҡта әле, Бураншин иптәш, ҡурҡытыуҙан әууәл төшөндөрөп бир эште. Ә. Хәкимов. Закон булған: әууәл Алла, батша. .. Ҡайҙа барма, унда ҡарғыш, зар. С. Кулибай.
ӘҮҺЕЛДӘК (әүһелдәге) и. диал. ҡар. әүһәләй. Әуһелдәк эйеу.
ӘҮҺӘЛӘЙ (Р.: качели; И.: swings, flip flap; T.: salıncak) и.
Тоҡанлап тағылған арҡан менән таҡтанан эшләнгән, бәүелеп уйнай торған ҡулайлама; бәүелсәк, сәңгелдәк. □ Качели. Әуһәләй эйеу. ■ [Кәрим ағай:] Бер өлкән тирәктең дәу ботағына әуһәләй тағып ебәрһәк, эш яйланыр. И. Ғиззәтуллин.
ӘҮҺӘЛӘК (әүһәләге) и. ҡар. әүһәләй. Әуһәләктә бәуелеу.
ӘҮҺӘЛӘҮ (әүһәлә-) ҡ. һөйл.
1. ҡар. әүәләү 1. Балсыҡты әуһәләу. Майҙы әуһәләу. Я Бригадаларҙың тары ононан әуһәләгән ҡамыр һымаҡ таралырға тороуы, ныҡлы берекмәуе .. борсолдора ине уны [Миң-неғәлене]. Ш. Янбаев.
2. Теләһә нисек йөрөтөп, ҡәҙерһеҙләү; ойпалау. □ Обращаться небрежно с чем, не ценить что-, мять, измять. Әйберҙе әуһәләу. Өр-яңы костюмын әуһәләп бөткән.
3. Ҡәҙерләп, наҙлап яратыу; иркәләү. □ Баловать. Бәләкәс ҡыҙҙарын бигерәк әуһәләй ата-әсәһе.
4. Юхалау, яҡшы булып ҡыланыу; әүрәтеү. □ Лицемерить, притворяться. ■ Һауынсы булырһың, шунан да артыҡҡа урләй алмаҫһың унда, ҡыҙым, — угәй әсәй Раузаны тегеләй ҙә, былай ҙа әйләндергеләп, бесәй сысҡанды уйнатҡандай, әуһәләне. Ш. Янбаев.
355