Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 358
Поиск по словарям
ӘҮӘЛ-ӘҮӘЛДӘН
немного, кое-как «состряпать». ■ Атай атаҡлы профессор бит. Нисек тә әуәләп, берәй ғалим сығарыр ине әле — уҙ улы бит. Ш. Бикҡол. Әшнәләр, ярты тон ауғансы ултырып, хат әуәләнеләр һәм, ҡул ҡуймайынса ғына, конвертҡа тыҡтылар. А. Мағазов. Нимәлер яҙып, нисек тә диссертация әуәлэргә, шунан ғумер буйына гарантиялы эш хаҡы ла алып ятырға. Р. Солтангәрәев.
6. диал. Салҡан әйләнеп, тора алмай аҙапланыу (малға, ҡош-ҡортҡа ҡарата); өйәләү; өйәҙәү. □ Завалиться, опрокинуться на спину (о животных, цыплятах). Бәпкә әуәләгән. Әуәләп ятыу.
ӘҮӘЛ-ӘҮӘЛДӘН (Р.: испокон веков; И.: since the days of yore; T.: evvelden) p.
Элек-электән, үткән замандан, бик күптән. □ Испокон веков, издавна, искони. Әуәл-әуәлдән килә был йола. Я Беҙҙец халыҡтар әуәл-әуәлдән урыҫ милләте менән бергә йәшәгән. Р. Байымов. Донъябыҙҙағы, көнитмешебеҙҙәге бөтә хәл-куренештәрҙе ҡәуемебеҙ әуәл-әуәлдән алыҫтарҙан ағарып куренгән ошо илаһи тау менән бәйләй. С. Бәҙретдинов. Һуғыш суҡмары булыу уйын эш тугел, балаҡай, был сирҡанғыс кәсепкә дәуләттәр, батшалар әуәл-әуәлдән иң ғәйрәтле, иң ҡаһарман егеттәрен һайлап өйрәткән! Д. Исламов.
ӘҮӘЛӘШЕҮ (әүәләш-) ҡ. урт. ҡар. әүәләү 1,2. взаимн. от әүәләү 1,2. Икмәк әуә-ләшеу. Балсыҡ әуәләшеу. Котлет әуәләшеу.
ӘҮӘМ (Р.: совсем; И.: altogether, totally; T.: büsbütün) р. диал.
Бөтөнләй, тулыһынса. □ Совсем. Әуәм белмәгәнмен.
ӘҮӘРӘ БУЛЫУ (әүәрә бул-) (Р.: увлекаться; И.: take as a hobby; T.: meşgul olmak) ҡ.
Ниндәйҙер эш йәки берәй нәмә менән мауығыу. □ Увлекаться. // Увлечение. ■ [Әҙәм] шөғөлө менән ныҡ әуәрә булып, ауыҙынан бер өн дә сығарманы. Й. Солтанов.
ӘҮӘРӘ ИТЕҮ (әүәрә ит-) (Р.: ломать голову; И.: exhaust, pester; T.: eziyet etmek) ҡ.
Баш ҡайнатыу, баш ҡатырыу; йөҙәтеү. □ Ломать голову, морочить голову. Әллә нәмәләр уҡытып, йәштәрҙе әуәрә итәләр.
ӘҮӘССЕҮ (әүәссе-) ҡ. диал. ҡар. әүәҫләнеү. Йорт ҡуяндары алып аҫрарға әуәссеу.
ӘҮӘҪ I [ғәр. (Р-: увлекающийся; И.: impassioned, fervid, T.: hevesli) с.
1. Берәй эште эшләүгә теләге ҙур булған, уны мауығып башҡарған; ихлас. □ Увлекающийся, страстный. Йырға әуәҫ ҡыҙ. Шәшке уйнарға әуәҫ малай. ■ Һуҙгә һәр саҡ әуәҫ булған Фәнис уҙенең ПТУ-ға инеуенә сикһеҙ һөйөндө. Р. Байбулатов. Әкиәт һөй-ләугә иң әуәҫ ҡыҙҙар Емеш менән Шәурә ине.
3. Биишева.
2. Һөйөүсе, яратыусы, һәүәҫкәр. □ Увлекающийся, способный. Китап уҡырға әуәҫ малай. Уйын-көлкөгә әуәҫ кеше. Һуҙгә әуәҫ кеше. М Башҡорттарҙың арҙаҡлы шәхестәре йыр-моңға, ҡурайға әуәҫтәр. Әмир Карамыш та шулай уҙенә ылыҡтырып торған мөһабәт шәхес, йырға-моңға әуәҫ, оҫта ҡурайсы ла ине. Р. Байымов.
ӘҮӘҪ II [ғәр. (Р-: охотно; И.:
willingly, readily; T.: hevesle) р.
Бик теләп, мауығып, ихлас. □ Охотно, с увлечением, с удовольствием, страстно. Эшкә әуәҫ тотоноу. Әуәҫ итеу. Әуәҫ эшләу. Әуәҫ уҡыу. М Катыны донъя көтөугә әуәҫ, тилбер, алмалай улы менән ҡыҙы бар Ғилмандың. Р. Вәлиев. Тирәклелә йырҙы әуәҫ тыңлайҙар. Т. Ғарипова. Кемлегенә ҡарамаҫтан, бәндә уҙен донъя кусәре тип һанарға әуәҫ. Ә. Хәкимов.
ӘҮӘҪ БУЛЫУ (әүәҫ бул-) (Р.: увлекаться чем-л.; И.: addict; go in for; T.: hevesli olmak) ҡ.
1. Нимәгәлер ихласлыҡ күрһәтеү. □ Увлекаться чем-л:, иметь страсть к чему-л.; проявить интерес, увлечённость. Бәләкәйҙән ул атҡа әуәҫ булды. ■ Тыумыштан һиҙем-ләугә әуәҫ булған Һарыбай тыуған төйәген эҙләп китергә ҡарар итте. Р. Байбулатов. Көтмәгәнсә һуҙгә әуәҫ булып сыҡты был ҡарт. Б. Бикбай. Һуҙгә әуәҫ булып сыҡты [ҡарауылсы Әхмәт]. Н. Алсынбаев.
2. Өйрәнеп үҙ күреү, эҫенеү; эйегеү. □ Привыкать к кому, к чему, свыкаться с кем, с чем; сближаться с кем, с чем. Атҡа әуәҫ булдым да киттем.
358
немного, кое-как «состряпать». ■ Атай атаҡлы профессор бит. Нисек тә әуәләп, берәй ғалим сығарыр ине әле — уҙ улы бит. Ш. Бикҡол. Әшнәләр, ярты тон ауғансы ултырып, хат әуәләнеләр һәм, ҡул ҡуймайынса ғына, конвертҡа тыҡтылар. А. Мағазов. Нимәлер яҙып, нисек тә диссертация әуәлэргә, шунан ғумер буйына гарантиялы эш хаҡы ла алып ятырға. Р. Солтангәрәев.
6. диал. Салҡан әйләнеп, тора алмай аҙапланыу (малға, ҡош-ҡортҡа ҡарата); өйәләү; өйәҙәү. □ Завалиться, опрокинуться на спину (о животных, цыплятах). Бәпкә әуәләгән. Әуәләп ятыу.
ӘҮӘЛ-ӘҮӘЛДӘН (Р.: испокон веков; И.: since the days of yore; T.: evvelden) p.
Элек-электән, үткән замандан, бик күптән. □ Испокон веков, издавна, искони. Әуәл-әуәлдән килә был йола. Я Беҙҙец халыҡтар әуәл-әуәлдән урыҫ милләте менән бергә йәшәгән. Р. Байымов. Донъябыҙҙағы, көнитмешебеҙҙәге бөтә хәл-куренештәрҙе ҡәуемебеҙ әуәл-әуәлдән алыҫтарҙан ағарып куренгән ошо илаһи тау менән бәйләй. С. Бәҙретдинов. Һуғыш суҡмары булыу уйын эш тугел, балаҡай, был сирҡанғыс кәсепкә дәуләттәр, батшалар әуәл-әуәлдән иң ғәйрәтле, иң ҡаһарман егеттәрен һайлап өйрәткән! Д. Исламов.
ӘҮӘЛӘШЕҮ (әүәләш-) ҡ. урт. ҡар. әүәләү 1,2. взаимн. от әүәләү 1,2. Икмәк әуә-ләшеу. Балсыҡ әуәләшеу. Котлет әуәләшеу.
ӘҮӘМ (Р.: совсем; И.: altogether, totally; T.: büsbütün) р. диал.
Бөтөнләй, тулыһынса. □ Совсем. Әуәм белмәгәнмен.
ӘҮӘРӘ БУЛЫУ (әүәрә бул-) (Р.: увлекаться; И.: take as a hobby; T.: meşgul olmak) ҡ.
Ниндәйҙер эш йәки берәй нәмә менән мауығыу. □ Увлекаться. // Увлечение. ■ [Әҙәм] шөғөлө менән ныҡ әуәрә булып, ауыҙынан бер өн дә сығарманы. Й. Солтанов.
ӘҮӘРӘ ИТЕҮ (әүәрә ит-) (Р.: ломать голову; И.: exhaust, pester; T.: eziyet etmek) ҡ.
Баш ҡайнатыу, баш ҡатырыу; йөҙәтеү. □ Ломать голову, морочить голову. Әллә нәмәләр уҡытып, йәштәрҙе әуәрә итәләр.
ӘҮӘССЕҮ (әүәссе-) ҡ. диал. ҡар. әүәҫләнеү. Йорт ҡуяндары алып аҫрарға әуәссеу.
ӘҮӘҪ I [ғәр. (Р-: увлекающийся; И.: impassioned, fervid, T.: hevesli) с.
1. Берәй эште эшләүгә теләге ҙур булған, уны мауығып башҡарған; ихлас. □ Увлекающийся, страстный. Йырға әуәҫ ҡыҙ. Шәшке уйнарға әуәҫ малай. ■ Һуҙгә һәр саҡ әуәҫ булған Фәнис уҙенең ПТУ-ға инеуенә сикһеҙ һөйөндө. Р. Байбулатов. Әкиәт һөй-ләугә иң әуәҫ ҡыҙҙар Емеш менән Шәурә ине.
3. Биишева.
2. Һөйөүсе, яратыусы, һәүәҫкәр. □ Увлекающийся, способный. Китап уҡырға әуәҫ малай. Уйын-көлкөгә әуәҫ кеше. Һуҙгә әуәҫ кеше. М Башҡорттарҙың арҙаҡлы шәхестәре йыр-моңға, ҡурайға әуәҫтәр. Әмир Карамыш та шулай уҙенә ылыҡтырып торған мөһабәт шәхес, йырға-моңға әуәҫ, оҫта ҡурайсы ла ине. Р. Байымов.
ӘҮӘҪ II [ғәр. (Р-: охотно; И.:
willingly, readily; T.: hevesle) р.
Бик теләп, мауығып, ихлас. □ Охотно, с увлечением, с удовольствием, страстно. Эшкә әуәҫ тотоноу. Әуәҫ итеу. Әуәҫ эшләу. Әуәҫ уҡыу. М Катыны донъя көтөугә әуәҫ, тилбер, алмалай улы менән ҡыҙы бар Ғилмандың. Р. Вәлиев. Тирәклелә йырҙы әуәҫ тыңлайҙар. Т. Ғарипова. Кемлегенә ҡарамаҫтан, бәндә уҙен донъя кусәре тип һанарға әуәҫ. Ә. Хәкимов.
ӘҮӘҪ БУЛЫУ (әүәҫ бул-) (Р.: увлекаться чем-л.; И.: addict; go in for; T.: hevesli olmak) ҡ.
1. Нимәгәлер ихласлыҡ күрһәтеү. □ Увлекаться чем-л:, иметь страсть к чему-л.; проявить интерес, увлечённость. Бәләкәйҙән ул атҡа әуәҫ булды. ■ Тыумыштан һиҙем-ләугә әуәҫ булған Һарыбай тыуған төйәген эҙләп китергә ҡарар итте. Р. Байбулатов. Көтмәгәнсә һуҙгә әуәҫ булып сыҡты был ҡарт. Б. Бикбай. Һуҙгә әуәҫ булып сыҡты [ҡарауылсы Әхмәт]. Н. Алсынбаев.
2. Өйрәнеп үҙ күреү, эҫенеү; эйегеү. □ Привыкать к кому, к чему, свыкаться с кем, с чем; сближаться с кем, с чем. Атҡа әуәҫ булдым да киттем.
358