Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 388
Поиск по словарям
ЮЛДАШЛЫ
дәрҙә йөрөйөм ирекһеҙ. Халыҡ йырынан. • Атлы юлдаш арбалыға иш тугел. Әйтем. Һыбайлыға йәйәуле юлдаш була алмай. Әйтем.
4. кусм. Тормош иптәше. □ Спутник, спутница (друг, подруга) жизни, муж или жена. Гумерлек юлдаш. ■ Гумерлек юлдаш, ҡайғы-хәсрәт ваҡыттарында моңдаш, ҙур эш ваҡыттарында серҙәш булырлыҡ тәрбиәле, яҡшы холоҡло, ғилемле лә булған ҡыҙҙы алыу өсөн тырышырға ла, куп тәрбиә һәм ғилемгә эйә булырға ла кәрәк. М. Ғафури. [Миңлеғәли — Нәфисәгә:] ФЗО-нан бөтөнләй ҡотолайым. .. Шул саҡта ғына ғумер юлдашың булырмын. Ш. Янбаев.
5. Орбита буйлап Ер тирәһендә хәрәкәт итеүсе космос аппараты. □ Спутник (объект, вращающийся по определённой траектории (орбите) вокруг другого объекта). Ерҙең яһалма юлдашы. Я Беҙ осорҙоҡ куккә Ер юлдашы планеталар серен белергә. Б. Вәлит.
6. астр. Юлдаш, эйәрсән. □ Спутник. Ай — Ерҙең юлдашы. Харон — Плутондың юлдашы.
ЮЛДАШЛЫ (Р.: со спутником; И.: having a со-traveller; T.: yoldaşlı) c.
Юлдашы булған. □ Co спутником. • Юлдашлы юлсы юлдан яҙмаҫ. Әйтем. Юлдашлының юлы киң. Әйтем.
ЮЛДАШЛЫҠ (юлдашлығы) (Р.: положение спутника; И.: wayfarer’s position; T.: yoldaşlık) и.
1. Юлдаш булыу хәле. □ Положение спутника, попутчика; попутье. Кемдеңдер юлдашлыҡҡа алыныуы истисхаб була.
2. Иптәшлек, дуҫлыҡ. □ Товарищество, солидарность. • Ат юлда, кеше юлдашлыҡта һынала. Мәҡәл.
3. Йәнәшә, параллель рәүештә барыу, ярашыу күренеше. □ Сопровождение. Юл-дашлыҡ итеу. М Каруандар һау-сәләмәт барып етер, ҡурҡыныстан бер-береһен ҡылһа юлдашлыҡ. М. Ғафури.
ЮЛДЫҠЛЫ с. диал. ҡар. юллыҡлы I. Юлдыҡлы кешеләр осрап торһон юлыңда.
ЮЛ КҮРҺӘТКЕС (Р.: указатель дороги; И.: road sign, traffic sign; T.: yol işareti) и.
Юл хәүефһеҙлеге һәм мәғлүмәт биреү маҡсатында барлыҡ йәйәү һәм машиналар йөрөү өсөн хеҙмәт иткән юлдарҙа ҡуйылған күрһәткестәр (ауыл, ҡасаба, ҡалалар, йылғалар исемдәре, боролоштар, төп һәм ҡушылдыҡ юлдар, туҡталҡалар, туҡталыштар курһәткесе, рөхсәт ителгән тиҙлек һ. б. билдәләре). □ Указатель дороги; дорожный знак, указатель. Юл курһәткестәр ҡуйып сығыу. Юл курһәткестәр әҙерләу.
ЮЛЛАМА (Р.: путёвка; И.: permit; card of admission; T.: yollama) и.
Кемделер ҡайҙа булһа ла йүнәлтеүҙе белдереп бирелгән рәсми документ. □ Путёвка (официальный документ). Ял йортона юллама алыу. S Ғәзизә Артекка йыйына, әсәһе юллама тапҡан. Т. Сәғитов. Атаһы менән әсәһе әле яңы институт тамамлаған йәш ғаилә Мортазаға юллама менән эшкә ебәрелеп, ошонда төпләнеп ҡалғайны. М. Хужин. Буштан төшкән юллама көтөлмәгән шау-шыу тыуҙырҙы. Н. Алсынбаев.
ЮЛЛАМАЛЫ (Р.: с путёвкой; И.: with a pass; T.: yollamalı) с.
Юлламаһы булған. □ С путёвкой, имеющий путёвку. Юлламалы ял итеуселәрҙе сәйәхәткә алып киттеләр.
ЮЛЛАНДЫРЫУ (юлландыр-) ҡ. йөкм. ҡар. юлланыу, понуд. от юлланыу. М [Хандың] Бәхтейәрҙе Алмасҡа ҡаршы юлландырыры ла шул туҙемһеҙләнеуенән ине. Б. Рафиҡов. Сәлимйән Орскиға ҡайтып, .. башҡорт ғәскәре штабына ярҙамға 19—20 йәштәрҙәге ете поляк офицерын юлландырғайны. Й. Солтанов.
ЮЛЛАНЫУ (юллан-) (Р.: идти, ехать куда; И.: make for, go; T.: yollanmak) ҡ.
1. Кайҙалыр юл алыу; йүнәлеү. □ Идти, ехать куда; направляться, держать курс. Курше ауылға юлланыу. Калаға юлланыу. ■ [Мәҙинә:] Кайҙа юлландығыҙ, инәй? Т. Ғарипова. һеңлеһе Фәимә лә ярҙамға әҙер, бергәләп урманға юлланалар. Б. Ноғоманов. Мөхәммәтнур уйланды-уйланды ла, ат эйәрләп, иртәгеһенә волость уҙәгенә юлланды. Р. Өмөтбаев. • Болланһаң — болоңдо, юлланһаң — юлыңды, уйлаһаң — уйыңды йәшер. Мәҡәл.
388
дәрҙә йөрөйөм ирекһеҙ. Халыҡ йырынан. • Атлы юлдаш арбалыға иш тугел. Әйтем. Һыбайлыға йәйәуле юлдаш була алмай. Әйтем.
4. кусм. Тормош иптәше. □ Спутник, спутница (друг, подруга) жизни, муж или жена. Гумерлек юлдаш. ■ Гумерлек юлдаш, ҡайғы-хәсрәт ваҡыттарында моңдаш, ҙур эш ваҡыттарында серҙәш булырлыҡ тәрбиәле, яҡшы холоҡло, ғилемле лә булған ҡыҙҙы алыу өсөн тырышырға ла, куп тәрбиә һәм ғилемгә эйә булырға ла кәрәк. М. Ғафури. [Миңлеғәли — Нәфисәгә:] ФЗО-нан бөтөнләй ҡотолайым. .. Шул саҡта ғына ғумер юлдашың булырмын. Ш. Янбаев.
5. Орбита буйлап Ер тирәһендә хәрәкәт итеүсе космос аппараты. □ Спутник (объект, вращающийся по определённой траектории (орбите) вокруг другого объекта). Ерҙең яһалма юлдашы. Я Беҙ осорҙоҡ куккә Ер юлдашы планеталар серен белергә. Б. Вәлит.
6. астр. Юлдаш, эйәрсән. □ Спутник. Ай — Ерҙең юлдашы. Харон — Плутондың юлдашы.
ЮЛДАШЛЫ (Р.: со спутником; И.: having a со-traveller; T.: yoldaşlı) c.
Юлдашы булған. □ Co спутником. • Юлдашлы юлсы юлдан яҙмаҫ. Әйтем. Юлдашлының юлы киң. Әйтем.
ЮЛДАШЛЫҠ (юлдашлығы) (Р.: положение спутника; И.: wayfarer’s position; T.: yoldaşlık) и.
1. Юлдаш булыу хәле. □ Положение спутника, попутчика; попутье. Кемдеңдер юлдашлыҡҡа алыныуы истисхаб була.
2. Иптәшлек, дуҫлыҡ. □ Товарищество, солидарность. • Ат юлда, кеше юлдашлыҡта һынала. Мәҡәл.
3. Йәнәшә, параллель рәүештә барыу, ярашыу күренеше. □ Сопровождение. Юл-дашлыҡ итеу. М Каруандар һау-сәләмәт барып етер, ҡурҡыныстан бер-береһен ҡылһа юлдашлыҡ. М. Ғафури.
ЮЛДЫҠЛЫ с. диал. ҡар. юллыҡлы I. Юлдыҡлы кешеләр осрап торһон юлыңда.
ЮЛ КҮРҺӘТКЕС (Р.: указатель дороги; И.: road sign, traffic sign; T.: yol işareti) и.
Юл хәүефһеҙлеге һәм мәғлүмәт биреү маҡсатында барлыҡ йәйәү һәм машиналар йөрөү өсөн хеҙмәт иткән юлдарҙа ҡуйылған күрһәткестәр (ауыл, ҡасаба, ҡалалар, йылғалар исемдәре, боролоштар, төп һәм ҡушылдыҡ юлдар, туҡталҡалар, туҡталыштар курһәткесе, рөхсәт ителгән тиҙлек һ. б. билдәләре). □ Указатель дороги; дорожный знак, указатель. Юл курһәткестәр ҡуйып сығыу. Юл курһәткестәр әҙерләу.
ЮЛЛАМА (Р.: путёвка; И.: permit; card of admission; T.: yollama) и.
Кемделер ҡайҙа булһа ла йүнәлтеүҙе белдереп бирелгән рәсми документ. □ Путёвка (официальный документ). Ял йортона юллама алыу. S Ғәзизә Артекка йыйына, әсәһе юллама тапҡан. Т. Сәғитов. Атаһы менән әсәһе әле яңы институт тамамлаған йәш ғаилә Мортазаға юллама менән эшкә ебәрелеп, ошонда төпләнеп ҡалғайны. М. Хужин. Буштан төшкән юллама көтөлмәгән шау-шыу тыуҙырҙы. Н. Алсынбаев.
ЮЛЛАМАЛЫ (Р.: с путёвкой; И.: with a pass; T.: yollamalı) с.
Юлламаһы булған. □ С путёвкой, имеющий путёвку. Юлламалы ял итеуселәрҙе сәйәхәткә алып киттеләр.
ЮЛЛАНДЫРЫУ (юлландыр-) ҡ. йөкм. ҡар. юлланыу, понуд. от юлланыу. М [Хандың] Бәхтейәрҙе Алмасҡа ҡаршы юлландырыры ла шул туҙемһеҙләнеуенән ине. Б. Рафиҡов. Сәлимйән Орскиға ҡайтып, .. башҡорт ғәскәре штабына ярҙамға 19—20 йәштәрҙәге ете поляк офицерын юлландырғайны. Й. Солтанов.
ЮЛЛАНЫУ (юллан-) (Р.: идти, ехать куда; И.: make for, go; T.: yollanmak) ҡ.
1. Кайҙалыр юл алыу; йүнәлеү. □ Идти, ехать куда; направляться, держать курс. Курше ауылға юлланыу. Калаға юлланыу. ■ [Мәҙинә:] Кайҙа юлландығыҙ, инәй? Т. Ғарипова. һеңлеһе Фәимә лә ярҙамға әҙер, бергәләп урманға юлланалар. Б. Ноғоманов. Мөхәммәтнур уйланды-уйланды ла, ат эйәрләп, иртәгеһенә волость уҙәгенә юлланды. Р. Өмөтбаев. • Болланһаң — болоңдо, юлланһаң — юлыңды, уйлаһаң — уйыңды йәшер. Мәҡәл.
388