ялсылыҡ
Я. Хамматов. Истебай буркенең ҡолаҡтарын ялпылдатып баш эйҙе. Һ. Дәүләтшина. Баныу бикә, аҡ халатын ялпылдатып, ҡош-соҡтай ҡанат киреп, алға талпынғайны, юлын һибәтов киҫте. Р. Камал.
ЯЛПЫЛДАУ (ялпылда-) (Р.: развеваться; И.: flutter; T.: sallanmak) ҡ.
1. Ел йәки хәрәкәт ыңғайына ялп-йолп итеү, ялп-йолп килеү. □ Развеваться, колебаться, колыхаться. Ялҡын телдәре ялпылдай. ■ [Миңлекәй:] Йә, ни бында аламаң ялпылдап, тур боҙоп йөрөйһөң. Һ. Дәүләтшина. Бер һыбайлы килә. Аты йомолоп саба .. — Бәрәк, был бит бисә кеше, яулығы ялпылдап килә. Т. Килмөхәмәтов.
2. Етеҙ хәрәкәттәр менән шәп-шәп баҫып йөрөү. □ Быстро, стремительно двигаться. Ялпылдап атлау. Ялпылдап барыу. М Ҡыҫҡа аҡ тун, башына аҡ бурек кейгән кешенең ялпылдап килгәне куренде. Б. Бикбай.
3. кусм. Үткерлек, үтеп сыҡҡанлыҡ сифаттарын күрһәтеү. □ Проявлять, проявить пронырливость. Ялпылдап барып, эшен бөтөрөп тә ҡайтҡан.
ЯЛПЫ Л Д АШЫУ (ялпылдаш-) ҡ. урт. ҡар. ялпылдау, взаимн. от ялпылдау. ■ Ялпылдатып ултырған муйыл, ҡайын, ерек, йукәлектәр .. куңелемә куркәм булып куренә. Т. Килмөхәмәтов. Ағиҙел киңлектәрендә йәйрәп ятҡан, итәктәрендә ҡылғандар ялпылдатҡан ҡаҡ тубәле ҡалҡыулыҡтар киҫкеләгән шыр ялан урман эсендә уҫкән Төлкөсураға ят та, мәрәкә лә тойола. Н. Мусин. [Кара болоттар:] Кур инде, еңгәңә ҡалай ҡыҙыҡ яһаныҡ! — тип ялпылдаталар ине. Д. Бүләков.
ЯЛПЫУ (Р.: чаща; И.: thicket; T.: sık çalılık veya ağaçlık) и.
Ҡуйы ағаслыҡ. □ Чаща, дебри. Ялпыуға етеу. Ялпыу аша утеу. ■ Инйәр генә буйы ай ялпыуға, менеп кенә булмай ҡалҡыуға. Халыҡ йырынан. Кук монарға төрөнөп, оло-ҡара куренеп, араһынан уҡ утмәҫ ялпыу һымаҡ теҙелеп, тушен киргән анау тау Урал булмай, ни булһын? М. Ямалетдинов.
ЯЛПЫШ (Р.: низкорослый; И.: short; Т.: bodur) с. диал. ҡар. тәпәш I.
Йыуантыҡ, тәбәнәк буйлы. □ Низкорослый. Ялпыш кәуҙә. Ялпыш кеше. Ялпыш булыу.
ЯЛП-ЯЛП оҡш. ҡар. ялп-йолп. Ялп-ялп кубәләк оса. ■ Ялп-ялп иткән ябалаҡ кемгә юлдаш булмаған? Ҡобайырҙан.
ЯЛСЫ I (Р.: наёмный работник; И.: hired workman; T.: ırgat) и.
1. Ялланып эшләгән кеше; хеҙмәтсе. □ Наёмный работник, батрак; наёмник, прислуга. ■ Ҡормош байҙар иләк аҫтынан ҡалған бойҙайҙан ялсылары өсөн икмәк бешерәләр ине. 3. Биишева. Революцияға тиклем Айтуғановтың олатаһы бер юлы өс ялсы тотҡан. Р. Ғабдрахманов. Гәрәй йәштән ук атаһының ялсылары менән һунарға йөрөргә яратҡан. Әкиәттән.
2. кусм. Кемдеңдер мәнфәғәтенә ҡол булып хеҙмәт иткән кеше. □ Слуга, холуй. Дошман ялсыһы. М Ә инде аҡһаҡ алаша еккән аҡ һаҡаллы ҡарттың шул уҡ «большевиктар ялсыһы» икәнен берәу ҙә белмәне. И. Ғиззәтуллин.
ЯЛСЫ II (Р.: шест; И.: pole; T.: çatal) и. диал. ҡар. шеш.
Ау бәйләгәндә башлап ебәреү өсөн ҡуйылған саталы ағас. □ Шест, к которому прицепляют края сети при плетении. Ялсы эшләу өсөн ағас ҡырҡыу.
Я Л СЫҒЫУ (ялсыҡ-) (Р.: утомляться; И.: wear; T.: yorulmak) ҡ. һөйл.
Йәйәүләп оҙаҡ килгәндән йәки күңелһеҙ эште оҙаҡ эшләгәндән йонсоу. □ Утомляться, уставать. Ялсығып бөтөу. Ялсығып китеу. Ялсыға башлау.
ЯЛСЫҠТЫРЫУ (ялсыҡтыр-) (Р.: надоедать; И.: pester; T.: bıktırmak) ҡ. һөйл.
Оҙаҡ эш-хәрәкәт менән йонсотоу. □ Надоедать, утомлять кого, докучать, досаждать кому. Оҙон юл ялсыҡтырҙы. Эҫе көн ялсыҡтырҙы. Ялсыҡтыра башланы.
ЯЛСЫЛЫҠ (ялсылығы) (Р.: положение батрака, наёмного работника; И.: farm-labourer's position; T.: ırgatlık) и. тар.
Ялсы хеҙмәте, ялсы булыу хәле. □ Положение батрака, наёмного работника; батрачество, батрацкая жизнь. Ялсылыҡҡа ҡаршы
461