Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 486
Поиск по словарям
ЯНТЫРЫҠ
лары аҫылынып торорға тейеш булған урындарына — янтыҡтарына урелделәр. Д. Юлтый.
ЯНТЫРЫҠ (янтырығы) и. диал. ҡар. яндау II. Янтырыҡ яһау. Янтырыҡҡа һалыу. Янтырыҡ тулы айран. Янтырыҡтан ҡойоп эсеу.
ЯНУАР I [фарс. (Р.: зверь; И.: beast; T.: canavar) и.
1. Ҡырағай хайуан. □ Зверь. / Звериный. Януар тиреһе. ■ Януар ҡотороноп ерҙе тырнай, уҙәккә уткес итеп укерә башлай. «Бабсаҡ менән Күсәк». Яман ғына тауҙа януарҙар: айыу, болан, мышы, ҡоралай. Халыҡ йырынан. Януар һөңгө башылай оҙон тештәрен айға ялтыратып, алаптай ҡыҙыл ауыҙын асты ла һушты китерерлеҡ итеп укереп ебәрҙе. Р. Вәлиев.
2. кусм. Уҫал, аҫау мал (айғыр, ат һ. б. ҡарата). □ Необъезженное, неприручённое животное. ■ Ҡара кир януарының аяҡ тауышы бер көнлөк юлдан шунда килә икән. «Бабсаҡ менән Күсәк».
ЯНУАР II (Р.: выражает одобрение, восхваление; И.: here's a...; T.: vay!) ымл.
Кемделер маҡтағанда, хуплағанда әйтелә.
□ Выражает одобрение, восхваление. Их, януар, йыры ла йыры!
ЯНУТ (Р.: енот; И.: racoon; T.: rakun) и. зоол.
Янут һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған, ағасҡа оҫта үрмәләй торған ҡараһыу һары төҫтәге ҡуйы йөнлө бәләкәй йыртҡыс йәнлек.
□ Енот. / Енотовый. Янут бурек. Янут тиреһе. ■ Бында - айыу, буре, төлкө, аҫ, бурһыҡ, һыуһар, әлгәнйәк, кеш, һеләуһен, ҡуян, тейен, янут, шәшке, ҡама, көҙән, йофар, йәт-сә, болан, мышы, ҡоралай. С. Бәҙретдинов.
ЯНУТ ҺЫМАҠТАР (Р.: енотовые; И.: the racoon family; T.: rakungiller) и. зоол.
Һөтимәр йыртҡыс кейектәр ғаиләһе. □ Енотовые (лат. Procyonidae). Янут һымаҡ-тарға ҡараған йыртҡыс.
ЯНУТ ЭТЕ (Р.: собака енотовидная; И.: raccoon dog; T.: rakun köpeği) и. зоол.
Эттәр ғаиләһенә ҡараған, Японияла, Төньяҡ Ҡытайҙа, Амур буйында, Уссури
крайында йәшәй торған, янутҡа оҡшаған йыртҡыс кейек. □ Собака енотовидная (лат. Nyctereutes procyonoides). Янут этенә һунар итеу. Янут этенә тап булыу.
ЯН ҮРЕНДЕ (Р.: побег боковой; И.: lateral shoot; T.: yan filiz) и. бот.
Ян бөрөнән үҫеп сыҡҡан үренде. □ Побег боковой. Ян уренделәрҙе өйрәнеу.
ЯН-ФАРМАН (Р.: изо всех сил; И.: with all one’s might; T.: tüm gücüyle) р. ҡар. йән-фарман.
Бөтә көс менән, йән көскә. □ Изо всех сил, что есть силы, во всю мочь. Ян-фарман йугереу. Ян-фарман эшләу. Ян-фарман ҡысҡырыу. ■ Ҡаршылағы туғайҙа бер һыбай ян-фарман саба ине. Ғ. Ибраһимов.
ЯН-ҺАҘАҠ (ян-һаҙағы) (Р.: луки-стрелы; И.: bow, arrow and all; T.: ok ve yay) и. йыйн.
Уҡтан, яндан торған ҡорал. □ Луки-стрелы. Ян-һаҙаҡты ҡулға алыу. ■ Урал шоңҡарындай һайлам егеттәр, командаһы-командаһы менән тупланып, Өфөгә йыйналды, һәр ҡайһыһы ат ҡушарлап, арҡаларына ян-һаҙаҡ аҫҡан, һөңгө тотҡан. Ғ. Ибраһимов. [Башҡорт ғәскәренең] арҡаларында ян-һаҙаҡ, билдәрендә ҡылыс, эйәр ҡашында арҡан, һәлмәк һуйыл. Ә. Хәкимов.
ЯНҺАҠ (Р.: неотвязный; И.: tiresome; T.: yılışık) с. диал.
Кешегә яҡынлап, һырлығып барыусан. □ Неотвязный, прилипчивый, привязчивый. Янһаҡ up.
ЯНҺАРЫ (Р.: название одного из родовых подразделений башкир; И.: Bashkir tribal name; T.: bir Başkurt soyunun ismi) u. этн.
Бөрйән ҡәбиләһенә ҡараған ырыу исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир племени бурзян. Янһары батыры. ■ Бөрйәндәр араһында мағаш, нуғай, бөрйән, ямаш, янһары, байулы ырыуҙары киң таралған булған. «Йәшлек», 10 июнь 2010.
ЯНҺАУ (янһа-) (Р.: прильнуть; И.: cling (to); T.: sokulmak, yapışmak) ҡ.
486
лары аҫылынып торорға тейеш булған урындарына — янтыҡтарына урелделәр. Д. Юлтый.
ЯНТЫРЫҠ (янтырығы) и. диал. ҡар. яндау II. Янтырыҡ яһау. Янтырыҡҡа һалыу. Янтырыҡ тулы айран. Янтырыҡтан ҡойоп эсеу.
ЯНУАР I [фарс. (Р.: зверь; И.: beast; T.: canavar) и.
1. Ҡырағай хайуан. □ Зверь. / Звериный. Януар тиреһе. ■ Януар ҡотороноп ерҙе тырнай, уҙәккә уткес итеп укерә башлай. «Бабсаҡ менән Күсәк». Яман ғына тауҙа януарҙар: айыу, болан, мышы, ҡоралай. Халыҡ йырынан. Януар һөңгө башылай оҙон тештәрен айға ялтыратып, алаптай ҡыҙыл ауыҙын асты ла һушты китерерлеҡ итеп укереп ебәрҙе. Р. Вәлиев.
2. кусм. Уҫал, аҫау мал (айғыр, ат һ. б. ҡарата). □ Необъезженное, неприручённое животное. ■ Ҡара кир януарының аяҡ тауышы бер көнлөк юлдан шунда килә икән. «Бабсаҡ менән Күсәк».
ЯНУАР II (Р.: выражает одобрение, восхваление; И.: here's a...; T.: vay!) ымл.
Кемделер маҡтағанда, хуплағанда әйтелә.
□ Выражает одобрение, восхваление. Их, януар, йыры ла йыры!
ЯНУТ (Р.: енот; И.: racoon; T.: rakun) и. зоол.
Янут һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған, ағасҡа оҫта үрмәләй торған ҡараһыу һары төҫтәге ҡуйы йөнлө бәләкәй йыртҡыс йәнлек.
□ Енот. / Енотовый. Янут бурек. Янут тиреһе. ■ Бында - айыу, буре, төлкө, аҫ, бурһыҡ, һыуһар, әлгәнйәк, кеш, һеләуһен, ҡуян, тейен, янут, шәшке, ҡама, көҙән, йофар, йәт-сә, болан, мышы, ҡоралай. С. Бәҙретдинов.
ЯНУТ ҺЫМАҠТАР (Р.: енотовые; И.: the racoon family; T.: rakungiller) и. зоол.
Һөтимәр йыртҡыс кейектәр ғаиләһе. □ Енотовые (лат. Procyonidae). Янут һымаҡ-тарға ҡараған йыртҡыс.
ЯНУТ ЭТЕ (Р.: собака енотовидная; И.: raccoon dog; T.: rakun köpeği) и. зоол.
Эттәр ғаиләһенә ҡараған, Японияла, Төньяҡ Ҡытайҙа, Амур буйында, Уссури
крайында йәшәй торған, янутҡа оҡшаған йыртҡыс кейек. □ Собака енотовидная (лат. Nyctereutes procyonoides). Янут этенә һунар итеу. Янут этенә тап булыу.
ЯН ҮРЕНДЕ (Р.: побег боковой; И.: lateral shoot; T.: yan filiz) и. бот.
Ян бөрөнән үҫеп сыҡҡан үренде. □ Побег боковой. Ян уренделәрҙе өйрәнеу.
ЯН-ФАРМАН (Р.: изо всех сил; И.: with all one’s might; T.: tüm gücüyle) р. ҡар. йән-фарман.
Бөтә көс менән, йән көскә. □ Изо всех сил, что есть силы, во всю мочь. Ян-фарман йугереу. Ян-фарман эшләу. Ян-фарман ҡысҡырыу. ■ Ҡаршылағы туғайҙа бер һыбай ян-фарман саба ине. Ғ. Ибраһимов.
ЯН-ҺАҘАҠ (ян-һаҙағы) (Р.: луки-стрелы; И.: bow, arrow and all; T.: ok ve yay) и. йыйн.
Уҡтан, яндан торған ҡорал. □ Луки-стрелы. Ян-һаҙаҡты ҡулға алыу. ■ Урал шоңҡарындай һайлам егеттәр, командаһы-командаһы менән тупланып, Өфөгә йыйналды, һәр ҡайһыһы ат ҡушарлап, арҡаларына ян-һаҙаҡ аҫҡан, һөңгө тотҡан. Ғ. Ибраһимов. [Башҡорт ғәскәренең] арҡаларында ян-һаҙаҡ, билдәрендә ҡылыс, эйәр ҡашында арҡан, һәлмәк һуйыл. Ә. Хәкимов.
ЯНҺАҠ (Р.: неотвязный; И.: tiresome; T.: yılışık) с. диал.
Кешегә яҡынлап, һырлығып барыусан. □ Неотвязный, прилипчивый, привязчивый. Янһаҡ up.
ЯНҺАРЫ (Р.: название одного из родовых подразделений башкир; И.: Bashkir tribal name; T.: bir Başkurt soyunun ismi) u. этн.
Бөрйән ҡәбиләһенә ҡараған ырыу исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир племени бурзян. Янһары батыры. ■ Бөрйәндәр араһында мағаш, нуғай, бөрйән, ямаш, янһары, байулы ырыуҙары киң таралған булған. «Йәшлек», 10 июнь 2010.
ЯНҺАУ (янһа-) (Р.: прильнуть; И.: cling (to); T.: sokulmak, yapışmak) ҡ.
486