Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 489
Поиск по словарям
ЯНЫУ
6. Ныҡ әсеүҙән ҡаты ауырыу. □ Сгорать; погибнуть. Янып улеу. ■ [Марияның] ире эскелеккә һалышып, янып улгән. Д. Исламов.
7. Ауырыу сәбәпле эҫе, ҡайнар булып тороу (тәнгә ҡарата). □ Гореть, быть (находиться) в жару. ■ Врач графиндан һыу һалып, тиҙерәк Илғужаның кипкән, янып барған ирендәренә терәне. Д. Бүләков. Иртәнсәк уянып киткәйне Гөлнара, тәне янып килә, куҙ алдары томанһып, бызмырлап тора. Н. Мусин.
8. Һыуыҡтан, эҫенән, оялыуҙан, ҡыҙыу һауанан һ. б. тән ҡыҙыу. □ Гореть, быть разгорячённым (от мороза, жары, стыда и т. п.). Ҡолаҡтар ут кеуек яна. ■ Емештең ярһыуы, тулҡынланыуы төҫөнә сығып, ике бите ал янып китте. 3. Биишева. Фәриҙәнең йөҙө тағы ла дөрләп янып китте — ахыры, асыҡтан-асыҡ һынаулы ҡарашты кутәрә алмағандыр. X. Зарипов.
9. Оҙаҡ ҡулланыуҙан, ныҡ ҡыҙыуҙан боҙолоу. □ Перегорать, сгорать, испортиться (об электрических приборах, аппаратах). Ҡырынғыс янып сыҡҡан. Лампочка янған.
10. кусм. Ҡояш нурынан ҡыҙарыу, ҡарайыу. □ Загореть, обгореть (на солнце). ■ Ҡыҙҙың былай ҙа ҡарағусҡыл йөҙө ҡояшта янып тағы ла ҡарайған. Ә. Вәли. Уның [әрһеҙ кейемле әҙәмдең] асыҡ елкә-ҡулдары, аяҡтары ҡояшҡа янып ҡарайған, куптән ҡырҡылмаған ҡара сәстәре боларып, ян-яҡҡа тырпайған. Р. Вәлиев.
11. кусм. Ныҡ һуғылыу, ҡағылыуҙан көйгән һымаҡ булып ҡарайыу, ҡыҙарыу. □ Чернеть. ■ [Шәрәфи] аҙаҡ аяғын сисеп ҡараһа, балтыры ныҡ йәрәхәтләнеп, бәкәл һөйәге ҡара янып сыҡҡанын курҙе. И. Насыри.
12. кусм. Нур сәсеп яҡтыртып тороу, яҡтылыҡ таратыу. □ Гореть, светить; светиться, сиять. ■ Ҡуктәге йондоҙҙар ҙа бөгөн әллә ни эшләнеләр, янып та өлгөрмәнеләр, һунеп тә ҡуйҙылар. Ә. Бикчәнтәев. Ҡаҙан тирәһендә һуҡыр лампа янып тора. Яр. Вәлиев. Урам мөйөшөндә тоноҡ ҡына булып электр лампаһы яна. С. Агиш.
13. кусм. Баҙлап, ныҡ ялтырап тороу (сағыу төҫтәргә, ялтыр нәмәләргә ҡарата).
□ Гореть, сверкать, блестеть, сиять; переливаться, искриться. // Горение, сверкание, блеск, сияние. ■ Ярҙары ваҡ ереклек менән ҡапланған тар ғына йылға куперен уткәс, Нурия япраҡтары гөлт итеп янып торған миләш ағасы эргәһенән ургә кутәрелде. Ә. Байрамов. Янып торған ҡара куҙле, мыҡты кәуҙәле был һомғол егет алға сығып баҫты. Р. Байымов. Еҙ төймәләре ҡояшта янып торған шинель кейеп, иңбашҡа бығаса төштәрендә лә кургәндәре булмаған ҡоралды аҫып алған беҙҙең ауылдаштар ҡапылғара бер-береһен танымай торҙолар. И. Ноғманов.
14. кусм. һөйл. Юҡҡа сығыу, әрәм булыу.
□ Пропасть даром (напрасно, зря, за бесценок)', истратить (о деньгах, богатстве и т. п.). Банкылағы аҡсалар янды. Барлыҡ байлыҡ янды.
15. кусм. Көслө тойғо, хис кисереү. □ Гореть, томиться, мучиться, страдать, маяться. ■ Тән һыҙланыуынан да көслөрәк икән ул юҡһыныу, йөрәк яныу. X. Зарипов. Ҡыҙҙың уйҙары Мәхмуттә тугел, уҙенең ике йыл буйына йәшерен һөйөу менән янып яратҡан егете Ғәзиздә ине шул. Ф. Чанышева.
16. кусм. Нимәгәлер ныҡ бирелеп, көслө дәрт, ҙур теләк менән башҡарыу. □ Гореть чем', отдаваться со страстью (целиком, всецело и т. п.) чему-л. ■ Кеше янып йәшәргә, бығаса бер кем эшләмәгән, бер кем ышанмаған әкәмәттәр эшләргә, донъяның аҫтын-өҫкә килтерергә тейеш ул. Н. Ҡотдосов.
17. кусм. һөйл. Ниндәйҙер бер эш эшләгәндә аҙағына алып барып сығара алмай уңышһыҙлыҡҡа осрау; фаш ителеү. □ Погореть на чём-л., потерпеть неудачу. План яна. Эш яна.
♦ Күҙ яныу асыу, нәфрәт, һөйөү, көслө дәрт һ. б. тойғо менән күҙ ныҡ ялтырау. □ Гореть, блестеть (о глазах). Ш Юламандың куҙҙәре уҫал янып китте. Б. Рафиҡов. Ҡара яныу ҡайғыһы йөҙөнә сыҡҡансы ҡайғырыу.
□ Мрачнеть, почернеть от переживаний. ■
489
6. Ныҡ әсеүҙән ҡаты ауырыу. □ Сгорать; погибнуть. Янып улеу. ■ [Марияның] ире эскелеккә һалышып, янып улгән. Д. Исламов.
7. Ауырыу сәбәпле эҫе, ҡайнар булып тороу (тәнгә ҡарата). □ Гореть, быть (находиться) в жару. ■ Врач графиндан һыу һалып, тиҙерәк Илғужаның кипкән, янып барған ирендәренә терәне. Д. Бүләков. Иртәнсәк уянып киткәйне Гөлнара, тәне янып килә, куҙ алдары томанһып, бызмырлап тора. Н. Мусин.
8. Һыуыҡтан, эҫенән, оялыуҙан, ҡыҙыу һауанан һ. б. тән ҡыҙыу. □ Гореть, быть разгорячённым (от мороза, жары, стыда и т. п.). Ҡолаҡтар ут кеуек яна. ■ Емештең ярһыуы, тулҡынланыуы төҫөнә сығып, ике бите ал янып китте. 3. Биишева. Фәриҙәнең йөҙө тағы ла дөрләп янып китте — ахыры, асыҡтан-асыҡ һынаулы ҡарашты кутәрә алмағандыр. X. Зарипов.
9. Оҙаҡ ҡулланыуҙан, ныҡ ҡыҙыуҙан боҙолоу. □ Перегорать, сгорать, испортиться (об электрических приборах, аппаратах). Ҡырынғыс янып сыҡҡан. Лампочка янған.
10. кусм. Ҡояш нурынан ҡыҙарыу, ҡарайыу. □ Загореть, обгореть (на солнце). ■ Ҡыҙҙың былай ҙа ҡарағусҡыл йөҙө ҡояшта янып тағы ла ҡарайған. Ә. Вәли. Уның [әрһеҙ кейемле әҙәмдең] асыҡ елкә-ҡулдары, аяҡтары ҡояшҡа янып ҡарайған, куптән ҡырҡылмаған ҡара сәстәре боларып, ян-яҡҡа тырпайған. Р. Вәлиев.
11. кусм. Ныҡ һуғылыу, ҡағылыуҙан көйгән һымаҡ булып ҡарайыу, ҡыҙарыу. □ Чернеть. ■ [Шәрәфи] аҙаҡ аяғын сисеп ҡараһа, балтыры ныҡ йәрәхәтләнеп, бәкәл һөйәге ҡара янып сыҡҡанын курҙе. И. Насыри.
12. кусм. Нур сәсеп яҡтыртып тороу, яҡтылыҡ таратыу. □ Гореть, светить; светиться, сиять. ■ Ҡуктәге йондоҙҙар ҙа бөгөн әллә ни эшләнеләр, янып та өлгөрмәнеләр, һунеп тә ҡуйҙылар. Ә. Бикчәнтәев. Ҡаҙан тирәһендә һуҡыр лампа янып тора. Яр. Вәлиев. Урам мөйөшөндә тоноҡ ҡына булып электр лампаһы яна. С. Агиш.
13. кусм. Баҙлап, ныҡ ялтырап тороу (сағыу төҫтәргә, ялтыр нәмәләргә ҡарата).
□ Гореть, сверкать, блестеть, сиять; переливаться, искриться. // Горение, сверкание, блеск, сияние. ■ Ярҙары ваҡ ереклек менән ҡапланған тар ғына йылға куперен уткәс, Нурия япраҡтары гөлт итеп янып торған миләш ағасы эргәһенән ургә кутәрелде. Ә. Байрамов. Янып торған ҡара куҙле, мыҡты кәуҙәле был һомғол егет алға сығып баҫты. Р. Байымов. Еҙ төймәләре ҡояшта янып торған шинель кейеп, иңбашҡа бығаса төштәрендә лә кургәндәре булмаған ҡоралды аҫып алған беҙҙең ауылдаштар ҡапылғара бер-береһен танымай торҙолар. И. Ноғманов.
14. кусм. һөйл. Юҡҡа сығыу, әрәм булыу.
□ Пропасть даром (напрасно, зря, за бесценок)', истратить (о деньгах, богатстве и т. п.). Банкылағы аҡсалар янды. Барлыҡ байлыҡ янды.
15. кусм. Көслө тойғо, хис кисереү. □ Гореть, томиться, мучиться, страдать, маяться. ■ Тән һыҙланыуынан да көслөрәк икән ул юҡһыныу, йөрәк яныу. X. Зарипов. Ҡыҙҙың уйҙары Мәхмуттә тугел, уҙенең ике йыл буйына йәшерен һөйөу менән янып яратҡан егете Ғәзиздә ине шул. Ф. Чанышева.
16. кусм. Нимәгәлер ныҡ бирелеп, көслө дәрт, ҙур теләк менән башҡарыу. □ Гореть чем', отдаваться со страстью (целиком, всецело и т. п.) чему-л. ■ Кеше янып йәшәргә, бығаса бер кем эшләмәгән, бер кем ышанмаған әкәмәттәр эшләргә, донъяның аҫтын-өҫкә килтерергә тейеш ул. Н. Ҡотдосов.
17. кусм. һөйл. Ниндәйҙер бер эш эшләгәндә аҙағына алып барып сығара алмай уңышһыҙлыҡҡа осрау; фаш ителеү. □ Погореть на чём-л., потерпеть неудачу. План яна. Эш яна.
♦ Күҙ яныу асыу, нәфрәт, һөйөү, көслө дәрт һ. б. тойғо менән күҙ ныҡ ялтырау. □ Гореть, блестеть (о глазах). Ш Юламандың куҙҙәре уҫал янып китте. Б. Рафиҡов. Ҡара яныу ҡайғыһы йөҙөнә сыҡҡансы ҡайғырыу.
□ Мрачнеть, почернеть от переживаний. ■
489