Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 501
Поиск по словарям
ЯПА-ЯҢҒЫҘ
1. Ризаһыҙлыҡ белдереп һөйләнеүсән; мыжыҡ. □ Ворчун. Эй, бер яңышаҡ булдың инде. Яңышаҡты тыйыу.
2. Юҡҡа-барға илап барыусан (балаға ҡарата). □ Плакса. Яңышаҡты тымыҙыу. Яңышаҡты әурәтеу.
ЯҢЫШАУ I (яңыш-) (Р.: горланить; И.: bawl; T.: bağırmak) ҡ. диал.
Ҡысҡырып күп һөйләү. □ Горланить, кричать. Яңышап тик йөрөу. Бер туҡтауһыҙ яңышау. Яңышап ултырыу.
ЯҢЫШАУ II (яңыш-) (Р.: плакать; И.: sob; T.: durmadan ağlamak) ҡ. диал.
Бер туҡтауһыҙ илау. □ Плакать (навзрыд). Бала яңышап тик ята. Яңышап куҙе ҡыҙарып бөткән.
ЯҢЫ-ЮРЫ (Р.: только что; И.: just now; T.: yeni) р. диал.
Әле яңы, яңы ғына. □ Только что, совсем недавно. К Яңы-юры тыуып килгән хәҙерге әҙәби процестың ҡайһы бер моменттары хаҡында киҫеп кенә әйтеуе лә ҡыйын. Ғ. Хөсәйенов.
ЯҢЫ-ЮРЫҠ р. диал. ҡар. яңы-юры.
Яңы-юрыҡ килеу. Яңы-юрыҡ барыу.
ЯҢЫ-ЯҢЫ (Р: едва; И.: barely; T.: zar zor) р. диал. ҡар. саҡ-саҡ.
Ҡыйынлыҡ, ауырлыҡ менән. □ Едва, еле-еле, кое-как. Яңы-яңы өйрәтеп барабыҙ. Яңы-яңы уҡырға өйрәнеу.
ЯП АЙ с. диал. ҡар. япан. Япай дала. Япай урманға барып сығыу.
ЯПАҠ (Р.: приземистый; И.: stocky, squat; T.: tıknaz, bodur) с. диал. ҡар. лапаҡ.
Йәйенке һәм тәпәшәк. □ Приземистый, невысокий. Япаҡ башлы һарай. Япаҡ лапаҫ.
ЯПАЛАҠ ҠАР и. диал. ҡар. ябалаҡ ҡар. В Өҫтән япалаҡ ҡар яу ыу ына ҡарамайынса, йугеректәр сабышын ҡарарға бөтә мәжлес халҡы сыҡты. И. Насыри.
ЯПАЛАҠ СӨЙӨ (Р.: шпиль; И.: spire; T.: külah) и. диал.
Арт күсәргә күкрәк ағастарын беркеткән сөй. □ Шпиль, прикрепляющий заднюю ось к остову телеги. Япалаҡ сөйө ҡатыу.
ЯПАЛДАШ (Р.: низкий; И.: low; T.: bodur) с. диал.
1. Ҡыҫҡа аяҡлы, үҙе йыуантыҡ (малға ҡарата); тәбәнәк. □ Низкий, низкорослый (о животных). Япалдаш бейә урсетеу. Быйылғы быҙау япалдаш ҡына булды.
2. Киң, тәпәшәк, йәйенке ботаҡлы (ағасҡа ҡарата). □ Низкий, невысокий, приземистый (о деревьях). В Эре ҡайынлыҡ, һирәк-һаяҡ япалдаш ҡарағай, уҫаҡ ағастары аралаш уҫкән урманды уткәс, Таңдыса был урмандың боронғо ҡәберлек икәнен аңлай. «Ҡуңыр буға».
ЯПАН (Р.: дикий; И.: wild; T.: ıssız) с.
1. Кеше аяғы баҫмаған, йән эйәһе булмаған, ҡырағай (ергә ҡарата). □ Дикий, необитаемый. Япан ерҙәр. V Йор тау йылғаһы, ярын ҡаплап уҫкән ҡуйы шырлыҡтар, япан урман аша уҙенә юл йырып, шарлауыҡтар араһынан аҫҡа алҡына. М. Ямалетдинов.
2. ҡар. яңғыҙ I. Япан ҡайын. Япан йорт. Япан кеше.
ЯПАНАЙ (Р.: дух поля; И.: field’s spirit; T.: Alan iyesi) и. миф.
Ҡыр эйәһе. □ Дух поля. Япанай саҡырыу.
ЯПАНАН-ЯҢҒЫҘ р. диал. ҡар. япа-яңғыҙ II. Япанан-яңғыҙ йәшәу. Япанан-яңғыҙ ҡайтыу. Япанан-яңғыҙ ҡалыу.
ЯПАНЛЫҠ (япанлығы) (Р.: дикое место; И.: wild spot; T.: ıssız yer) и.
Кеше аяғы баҫмаған ҡырағай ер. □ Дикое место. Япанлыҡҡа барып сығыу.
ЯПАР БЫРАУ (Р.: большой бур; И.: large screw; T.: büyük vida) и. диал.
Йыуан ҙур бырау. □ Большой бур, бур большого размера. Япар бырау менән быраулау.
ЯПА-ЯҢҒЫҘ I (Р: совершенно одинокий; И.: totally alone; T.: yapayalnız) c.
Бөтөнләй яңғыҙ. □ Совершенно одинокий. М Япа-яңғыҙ ғына ҡарсыға талпыналыр, бахыр, ҡош куреп. Халыҡ йырынан.
ЯПА-ЯҢҒЫҘ II (Р.: один-одинёшенек; И.: all by oneself; T.: yapayalnız) p.
Бер кемһеҙ, яңғыҙы. □ Один-одинёшенек. Япа-яңғыҙ ҡалыу. Япа-яңғыҙ тороу. Ш Ағаһы киткәс, Фәһим уйҙары менән япа-яңғыҙы ҡалды. И. Ғиззәтуллин. Аҡбикә тал
501
1. Ризаһыҙлыҡ белдереп һөйләнеүсән; мыжыҡ. □ Ворчун. Эй, бер яңышаҡ булдың инде. Яңышаҡты тыйыу.
2. Юҡҡа-барға илап барыусан (балаға ҡарата). □ Плакса. Яңышаҡты тымыҙыу. Яңышаҡты әурәтеу.
ЯҢЫШАУ I (яңыш-) (Р.: горланить; И.: bawl; T.: bağırmak) ҡ. диал.
Ҡысҡырып күп һөйләү. □ Горланить, кричать. Яңышап тик йөрөу. Бер туҡтауһыҙ яңышау. Яңышап ултырыу.
ЯҢЫШАУ II (яңыш-) (Р.: плакать; И.: sob; T.: durmadan ağlamak) ҡ. диал.
Бер туҡтауһыҙ илау. □ Плакать (навзрыд). Бала яңышап тик ята. Яңышап куҙе ҡыҙарып бөткән.
ЯҢЫ-ЮРЫ (Р.: только что; И.: just now; T.: yeni) р. диал.
Әле яңы, яңы ғына. □ Только что, совсем недавно. К Яңы-юры тыуып килгән хәҙерге әҙәби процестың ҡайһы бер моменттары хаҡында киҫеп кенә әйтеуе лә ҡыйын. Ғ. Хөсәйенов.
ЯҢЫ-ЮРЫҠ р. диал. ҡар. яңы-юры.
Яңы-юрыҡ килеу. Яңы-юрыҡ барыу.
ЯҢЫ-ЯҢЫ (Р: едва; И.: barely; T.: zar zor) р. диал. ҡар. саҡ-саҡ.
Ҡыйынлыҡ, ауырлыҡ менән. □ Едва, еле-еле, кое-как. Яңы-яңы өйрәтеп барабыҙ. Яңы-яңы уҡырға өйрәнеу.
ЯП АЙ с. диал. ҡар. япан. Япай дала. Япай урманға барып сығыу.
ЯПАҠ (Р.: приземистый; И.: stocky, squat; T.: tıknaz, bodur) с. диал. ҡар. лапаҡ.
Йәйенке һәм тәпәшәк. □ Приземистый, невысокий. Япаҡ башлы һарай. Япаҡ лапаҫ.
ЯПАЛАҠ ҠАР и. диал. ҡар. ябалаҡ ҡар. В Өҫтән япалаҡ ҡар яу ыу ына ҡарамайынса, йугеректәр сабышын ҡарарға бөтә мәжлес халҡы сыҡты. И. Насыри.
ЯПАЛАҠ СӨЙӨ (Р.: шпиль; И.: spire; T.: külah) и. диал.
Арт күсәргә күкрәк ағастарын беркеткән сөй. □ Шпиль, прикрепляющий заднюю ось к остову телеги. Япалаҡ сөйө ҡатыу.
ЯПАЛДАШ (Р.: низкий; И.: low; T.: bodur) с. диал.
1. Ҡыҫҡа аяҡлы, үҙе йыуантыҡ (малға ҡарата); тәбәнәк. □ Низкий, низкорослый (о животных). Япалдаш бейә урсетеу. Быйылғы быҙау япалдаш ҡына булды.
2. Киң, тәпәшәк, йәйенке ботаҡлы (ағасҡа ҡарата). □ Низкий, невысокий, приземистый (о деревьях). В Эре ҡайынлыҡ, һирәк-һаяҡ япалдаш ҡарағай, уҫаҡ ағастары аралаш уҫкән урманды уткәс, Таңдыса был урмандың боронғо ҡәберлек икәнен аңлай. «Ҡуңыр буға».
ЯПАН (Р.: дикий; И.: wild; T.: ıssız) с.
1. Кеше аяғы баҫмаған, йән эйәһе булмаған, ҡырағай (ергә ҡарата). □ Дикий, необитаемый. Япан ерҙәр. V Йор тау йылғаһы, ярын ҡаплап уҫкән ҡуйы шырлыҡтар, япан урман аша уҙенә юл йырып, шарлауыҡтар араһынан аҫҡа алҡына. М. Ямалетдинов.
2. ҡар. яңғыҙ I. Япан ҡайын. Япан йорт. Япан кеше.
ЯПАНАЙ (Р.: дух поля; И.: field’s spirit; T.: Alan iyesi) и. миф.
Ҡыр эйәһе. □ Дух поля. Япанай саҡырыу.
ЯПАНАН-ЯҢҒЫҘ р. диал. ҡар. япа-яңғыҙ II. Япанан-яңғыҙ йәшәу. Япанан-яңғыҙ ҡайтыу. Япанан-яңғыҙ ҡалыу.
ЯПАНЛЫҠ (япанлығы) (Р.: дикое место; И.: wild spot; T.: ıssız yer) и.
Кеше аяғы баҫмаған ҡырағай ер. □ Дикое место. Япанлыҡҡа барып сығыу.
ЯПАР БЫРАУ (Р.: большой бур; И.: large screw; T.: büyük vida) и. диал.
Йыуан ҙур бырау. □ Большой бур, бур большого размера. Япар бырау менән быраулау.
ЯПА-ЯҢҒЫҘ I (Р: совершенно одинокий; И.: totally alone; T.: yapayalnız) c.
Бөтөнләй яңғыҙ. □ Совершенно одинокий. М Япа-яңғыҙ ғына ҡарсыға талпыналыр, бахыр, ҡош куреп. Халыҡ йырынан.
ЯПА-ЯҢҒЫҘ II (Р.: один-одинёшенек; И.: all by oneself; T.: yapayalnız) p.
Бер кемһеҙ, яңғыҙы. □ Один-одинёшенек. Япа-яңғыҙ ҡалыу. Япа-яңғыҙ тороу. Ш Ағаһы киткәс, Фәһим уйҙары менән япа-яңғыҙы ҡалды. И. Ғиззәтуллин. Аҡбикә тал
501