Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 505
Поиск по словарям
ЯП-ЯЛТЫР
Балыҡтың тын алыу ағзаһы. □ Жабры. / Жаберный. Япрыҡ дуғалары. Япрыҡ тишектәре бик киң.
ЯПРЫШ с. диал. ҡар. япрай. Япрыш ҡыуаҡ. Япрыш сәсле малай.
ЯПСАРЛАУ (япсарла-) (Р.: быть услужливым; И.: be obliging; T.: yardımsever olmak) ҡ. диал. ҡар. өлтөрәү.
Ихласлыҡ менән асыҡ йөҙ күрһәтеп йүгергеләү. □ Быть услужливым, приветливым. Япсарлап тороу. Япсарлап ҡаршы алыу. Япсарлап йөрөу.
ЯПСАУЫРЛАУ (япсауырла-) (Р.: защищать; И.: protect; T.: korumak) ҡ. диал. ҡар. ҡурсалау.
Бәлә-ҡазанан һаҡлау; ҡурсыу. □ Защищать, оберегать, ограждать. Баланы япса-уырлап уҫтереу.
ЯПТЫҠ (яптығы) (Р.: дорожное снаряжение; И.: travelling equipment; T.: yol eşyaları) и. иҫк.
1. Юл әйберҙәре. □ Дорожное снаряжение; дорожные вещи. Юлаусының яптығы. Яптыҡ әҙерләу.
2. Әҙерлек хәстәре. □ Готовность, подготовленность; подготовка. • Ҡыш яптығын курмәгән ҡысыныр ҙа тырнаныр. Әйтем.
ЯПТЫРЫУ (яптыр-) ҡ. йөкм. ҡар. ябыу
I. понуд. от ябыу I. ■ [Мәсәбих] өйөнөң тубәһен ҡалай менән яптырып, уны ла матурлап йәшелгә буятып ҡуйҙы. В. Исхаҡов.
ЯПҺАРЫУ I (япһар-) (Р.: свалить что на кого, что; И.: heap on; T.: suç atmak) ҡ.
Берәй сәбәпте, ғәйепте кемгәлер йәки нимәгәлер ауҙарыу; һылтау. □ Свалить что на кого, что. ■ Ә беҙ [уҡыусылар] уҙебеҙҙең булдыҡһыҙлығыбыҙҙы уҡытыусыға япһарырға маташҡан булабыҙ, - тип уйлап ҡуйҙы Ғәлим. Р. Байбулатов. Кыҙылтеш һыуҙан ҡоро сығырға тырышты, бөтә бәләне башҡаларға япһарҙы, уҙен һөттән аҡтай итеп курһәтергә маташты! Ә. Бикчәнтәев. Хәмиҙә Ҡамилына һуҙ тейҙерә алмай, бөтә ғәйепте Ғәтиәтенә япһара. Р. Камал.
ЯПҺАРЫУ II (япһар-) (Р.: защищать; И.: protect; T.: korumak) ҡ. диал. ҡар. ҡурсалау.
Ҡемделер, нимәнелер яҡлау. □ Защищать, оберегать, ограждать. Баланы япһарып ҡалыу.
ЯПШАРЫУ (япшар-) ҡ. диал. ҡар. япһарыу I. Кешегә япшарыу. Ғәйепте бутәнгә япшарыу.
ЯПЫРТМА (Р.: оборка; И.: frill; Т.: farbala) и. диал. ҡар. ҡатмар I.
Ҡатын-ҡыҙҙың күлдәк итәгенә ҡатлап тегелгән тар өлөшө. □ Оборка. Япыртма тегеу. Киң япыртма. Итәгенә ике япыртма һалынған.
ЯПЫРЫҠ (япырығы) (Р.: толстяк; И.: fat man; T.: bodur) и. диал.
һимеҙ, йыуан кеше. □ Толстяк. / Толстый, полный. Япырыҡ ир. Япырыҡтарҙы яратмайҙар.
ЯП-ЯБАЙ с. артыҡл. дәр. ҡар. ябай. превосх. степ, от ябай. М Йәш кенә малайҙар, ҡыҙҙар яп-ябай тимер киҫәктәренән әллә нәмәләр яһай беләләр. Ф. Әсәнов. Бер ниндәй махсус белеме булмаған яп-ябай бер ауыл әбейе ауырыуҙарҙы һауыҡтыра алһын әле. Л. Якшыбаева.
ЯП-ЯҠТЫ с. артыҡл. дәр. ҡар. яҡты. превосх. степ, от яҡты. ■ Ә тышта яп-яҡты, аяҙ көн: Беләҙекул йәшел бишеген бәуел-тә генә. Р. Камал.
ЯП-ЯЛАНҒАС с. артыҡл. дәр. ҡар. яланғас, превосх. степ, от яланғас. ■ Яп-яланғас ҡотһоҙ стеналар, артлы ултырғыс башына пинжәк эленгән, икенсе берәуһенең өҫтөнә китаптар өйөлгән, ултырып торор урын да юҡ. Н. Мусин. Мейес ҡашығаһы куптән аҡбалсыҡ теймәгәнгә ҡарайып киткән, стеналар яп-яланғас. Ғ. Хисамов. Сурағол өйгә ингәс башындағы тышы йыртылып бөткән буркен алып, иңкәйеп сарығы өҫтөндәге ҡарын ҡаҡҡылап, тәпәшәк кенә, яп-яланғас ҡаҡ урындыҡ ситенә барып ултырҙы. Т. Хәйбуллин.
ЯП-ЯЛТЫР с. артыҡл. дәр. ҡар. ялтыр. превосх. степ, от ялтыр. ■ Карттың һабы болан мөгөҙөнән семәрләп эшләнгән кун ҡынлы яп-ялтыр ыҡсым хәнйәре барлығын Сафый куптән белә, шул хаҡта һуҙ ҡуҙғатты. С. Шәрипов. Тубә сәсе ҡойолоп яп-ялтыр булып ҡалһа ла, йәш саҡтан уҡ
505
Балыҡтың тын алыу ағзаһы. □ Жабры. / Жаберный. Япрыҡ дуғалары. Япрыҡ тишектәре бик киң.
ЯПРЫШ с. диал. ҡар. япрай. Япрыш ҡыуаҡ. Япрыш сәсле малай.
ЯПСАРЛАУ (япсарла-) (Р.: быть услужливым; И.: be obliging; T.: yardımsever olmak) ҡ. диал. ҡар. өлтөрәү.
Ихласлыҡ менән асыҡ йөҙ күрһәтеп йүгергеләү. □ Быть услужливым, приветливым. Япсарлап тороу. Япсарлап ҡаршы алыу. Япсарлап йөрөу.
ЯПСАУЫРЛАУ (япсауырла-) (Р.: защищать; И.: protect; T.: korumak) ҡ. диал. ҡар. ҡурсалау.
Бәлә-ҡазанан һаҡлау; ҡурсыу. □ Защищать, оберегать, ограждать. Баланы япса-уырлап уҫтереу.
ЯПТЫҠ (яптығы) (Р.: дорожное снаряжение; И.: travelling equipment; T.: yol eşyaları) и. иҫк.
1. Юл әйберҙәре. □ Дорожное снаряжение; дорожные вещи. Юлаусының яптығы. Яптыҡ әҙерләу.
2. Әҙерлек хәстәре. □ Готовность, подготовленность; подготовка. • Ҡыш яптығын курмәгән ҡысыныр ҙа тырнаныр. Әйтем.
ЯПТЫРЫУ (яптыр-) ҡ. йөкм. ҡар. ябыу
I. понуд. от ябыу I. ■ [Мәсәбих] өйөнөң тубәһен ҡалай менән яптырып, уны ла матурлап йәшелгә буятып ҡуйҙы. В. Исхаҡов.
ЯПҺАРЫУ I (япһар-) (Р.: свалить что на кого, что; И.: heap on; T.: suç atmak) ҡ.
Берәй сәбәпте, ғәйепте кемгәлер йәки нимәгәлер ауҙарыу; һылтау. □ Свалить что на кого, что. ■ Ә беҙ [уҡыусылар] уҙебеҙҙең булдыҡһыҙлығыбыҙҙы уҡытыусыға япһарырға маташҡан булабыҙ, - тип уйлап ҡуйҙы Ғәлим. Р. Байбулатов. Кыҙылтеш һыуҙан ҡоро сығырға тырышты, бөтә бәләне башҡаларға япһарҙы, уҙен һөттән аҡтай итеп курһәтергә маташты! Ә. Бикчәнтәев. Хәмиҙә Ҡамилына һуҙ тейҙерә алмай, бөтә ғәйепте Ғәтиәтенә япһара. Р. Камал.
ЯПҺАРЫУ II (япһар-) (Р.: защищать; И.: protect; T.: korumak) ҡ. диал. ҡар. ҡурсалау.
Ҡемделер, нимәнелер яҡлау. □ Защищать, оберегать, ограждать. Баланы япһарып ҡалыу.
ЯПШАРЫУ (япшар-) ҡ. диал. ҡар. япһарыу I. Кешегә япшарыу. Ғәйепте бутәнгә япшарыу.
ЯПЫРТМА (Р.: оборка; И.: frill; Т.: farbala) и. диал. ҡар. ҡатмар I.
Ҡатын-ҡыҙҙың күлдәк итәгенә ҡатлап тегелгән тар өлөшө. □ Оборка. Япыртма тегеу. Киң япыртма. Итәгенә ике япыртма һалынған.
ЯПЫРЫҠ (япырығы) (Р.: толстяк; И.: fat man; T.: bodur) и. диал.
һимеҙ, йыуан кеше. □ Толстяк. / Толстый, полный. Япырыҡ ир. Япырыҡтарҙы яратмайҙар.
ЯП-ЯБАЙ с. артыҡл. дәр. ҡар. ябай. превосх. степ, от ябай. М Йәш кенә малайҙар, ҡыҙҙар яп-ябай тимер киҫәктәренән әллә нәмәләр яһай беләләр. Ф. Әсәнов. Бер ниндәй махсус белеме булмаған яп-ябай бер ауыл әбейе ауырыуҙарҙы һауыҡтыра алһын әле. Л. Якшыбаева.
ЯП-ЯҠТЫ с. артыҡл. дәр. ҡар. яҡты. превосх. степ, от яҡты. ■ Ә тышта яп-яҡты, аяҙ көн: Беләҙекул йәшел бишеген бәуел-тә генә. Р. Камал.
ЯП-ЯЛАНҒАС с. артыҡл. дәр. ҡар. яланғас, превосх. степ, от яланғас. ■ Яп-яланғас ҡотһоҙ стеналар, артлы ултырғыс башына пинжәк эленгән, икенсе берәуһенең өҫтөнә китаптар өйөлгән, ултырып торор урын да юҡ. Н. Мусин. Мейес ҡашығаһы куптән аҡбалсыҡ теймәгәнгә ҡарайып киткән, стеналар яп-яланғас. Ғ. Хисамов. Сурағол өйгә ингәс башындағы тышы йыртылып бөткән буркен алып, иңкәйеп сарығы өҫтөндәге ҡарын ҡаҡҡылап, тәпәшәк кенә, яп-яланғас ҡаҡ урындыҡ ситенә барып ултырҙы. Т. Хәйбуллин.
ЯП-ЯЛТЫР с. артыҡл. дәр. ҡар. ялтыр. превосх. степ, от ялтыр. ■ Карттың һабы болан мөгөҙөнән семәрләп эшләнгән кун ҡынлы яп-ялтыр ыҡсым хәнйәре барлығын Сафый куптән белә, шул хаҡта һуҙ ҡуҙғатты. С. Шәрипов. Тубә сәсе ҡойолоп яп-ялтыр булып ҡалһа ла, йәш саҡтан уҡ
505