Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 588
Поиск по словарям
АҠБИЛӘҢКӘ
АҠБИЛӘҢКӘ (Р.: белянка; И.: white mushroom; T.: beyaz mantar) w. диал.
Һарыҡ бәшмәге һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған йөнтәҫ бәшмәктең аҡ төҫтәге төрө.
□ Белянка (вид волнушки) (лат. Lactarius pubescens). Аҡбиләңкә йыйыу. Урман ситендә аҡбиләңкә уҫә. Аҡбиләңкәне октябрь урталарына тиклем йыйырға була.
АҠ БОҘАЙ (Р.: кубанка (сорт пшеницы)', И.: hard wheat; T.: bir tür buğday) u. диал. ҡар. ҡаты бойҙай.
Кавказда үҫтерелгән ҡаты бойҙай төрө.
□ Кубанка (сорт пшеницы). Аҡ боҙай уҫтереу. Аҡ боҙай оно. Аҡ боҙай икмәге.
АҠ БОЖОР и. диал. ҡар. ағуна. Аҡ божорҙо ите өсөн аулайҙар.
АҠҠАНАТ САРЛАҠ (сарлағы) (Р.: белокрылая крачка; И.: white-winged black tern; T.: ak kanatlı sumru) и. зоол.
Йәшкелт ялтырауыҡлы төҫтә, тауышы яңғырауыҡлы булған күгәрсендән бәләкәйерәк ҡош. □ Белокрылая крачка (лат. Chli-donias leucopterus). ■ Аҡҡанат сарлаҡ туңгәкле һаҙлыҡтар, улән һәм ҡамышлы кулдәр, ҡылыларҙа йәшәй. Ояһы ерҙә, туңгәк-тәрҙә була. Э. Ишбирҙин.
АҠҠАРЫН (Р.: рубец; И.: kyte; Т.: işkembe) и. диал. ҡар. оло ҡарын.
Көйөшлө малдың ашҡаҙанындағы беренсе иң ҙур бүлек. □ Рубец (желудок). Мал һуйғанда аҡҡарынын алыу. Аҡҡарын таҙартыу. Аҡҡарынды бешереу.
АҠҠОЙРОҠ II (аҡҡойроғо) (Р.: орлан-белохвост; И.: white-tailed eagle; T.: bayağı deniz kartalı) и. диал. ҡар. диңгеҙ бөркөтө.
Ҡарсығалар ғаиләһенә ҡараған, Евразия ла таралған, аҡ ҡойроҡло эре йыртҡыс ҡош. □ Орлан-белохвост (лат. Haliaeetus albicilla). Аҡҡойроҡ йылға, һыу буйҙарында йәшәй. Аҡҡойроҡ Ҡыҙыл китапҡа ингән.
АҠ ҠОР (Р.: белая куропатка; И.: willow ptarmigan; T.: kar kekliği) и. диал. ҡар. ағуна.
Тауыҡтар төркөмөнә ҡараған, ҡышын аҡ, йәйен көңгөрт төҫтә була торған ҡырағай ҡош. □ Белая куропатка (лат. Lagopus lagopus). Аҡ ҡорҙоц ҡойроғо һәм ҡанатта
рының уҙәге ҡара. Аҡ ҡор яңғырауыҡлы ҡысҡыра. Аҡ ҡор Әбйәлил, Хәйбулла, Учалы, Балаҡатай, Ейәнсура райондарында осрай.
АҠҠОРТ (Р.: подёнка; И.: day-fly; Т.: birgün sineği) и. диал.
Дымлы урында була торған ваҡ ҡына бер көнлөк себен, һыу мыры. □ Подёнка (лат. Ephemeroptera). Аҡҡорттар оса. Кул ситендә аҡҡорттар урсегән. Һыу буйында аҡҡорттар куренә.
АҠМА СИР (Р.: туберкулёз желёз; И.: the white scourge; T.: verem) и. диал. ҡар. аҡма 3.
Тамаҡ, ҡолаҡ аҫты, муйын биҙҙәрендәге ағып торған шешек. □ Туберкулёз желёз. Аҡма сир булған. Аҡма сир менән ауырыу. Аҡма сир йоғоу.
АҠМЫСАЙ (Р.: марь белая; И.: frost-blite; T.: aksirken) и. диал. ҡар. аҡ алабута.
Бер йыллыҡ, оҙон, тура һабаҡлы, ваҡ сәскәле үлән. □ Марь белая (лат. Chenopodium album). Аҡмысай - бер йыллыҡ уҫемлек. Баҡсаны аҡмысай баҫҡан. Аҡмысайҙы йол-ҡоу.
АҠПАШ (Р.: грибок; И.: wood louse; T.: bir tür hastalık) и. диал. ҡар. бысылғы I.
Еүешкә, һыуға кешелә бармаҡ, малда тояҡ араһы сейләнеп, иҙелеп тороуҙан ғибәрәт сир. □ Грибок (кожное заболевание). Аҡпаш булыу. Малдың тояғы аҡпаш булыу. Аҡпашты дауалау.
АҠ САБАҠ (сабағы) (Р .: елец; И.: dace; T.: gümüşlü balık) и. диал. ҡар. бөгәрсәй.
һаҙандар ғаиләһенә ҡараған ҙур булмаған йылға балығы. □ Елең (лат. Leuciscus leuciscus). Аҡ сабаҡ тотоу. Йылға-кулдәрҙә аҡ сабаҡ урсетеу. К Аҡ сабаҡтар кеуек йәшәу ҡайҙа, донъя ҡайғыларын уйламай. Халыҡ ижадынан.
АҠСАБАН (Р.: луток; И.: smew; Т.: sütlabi) и. зоол.
Өйрәктәр ғаиләһенә ҡараған, өлтөгө һәм эсе аҡ төҫтә булған, һыуҙа йөҙөүсе ҡош. □ Луток (вид дикой утки) (лат. Mergellus albellus). Аҡсабан ағас ҡыуыштарында оялай. М Ағайрыҡ араһында аҡсабан, ала-сыбар аңсыларҙы абайлап айғылдашты.
588
АҠБИЛӘҢКӘ (Р.: белянка; И.: white mushroom; T.: beyaz mantar) w. диал.
Һарыҡ бәшмәге һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған йөнтәҫ бәшмәктең аҡ төҫтәге төрө.
□ Белянка (вид волнушки) (лат. Lactarius pubescens). Аҡбиләңкә йыйыу. Урман ситендә аҡбиләңкә уҫә. Аҡбиләңкәне октябрь урталарына тиклем йыйырға була.
АҠ БОҘАЙ (Р.: кубанка (сорт пшеницы)', И.: hard wheat; T.: bir tür buğday) u. диал. ҡар. ҡаты бойҙай.
Кавказда үҫтерелгән ҡаты бойҙай төрө.
□ Кубанка (сорт пшеницы). Аҡ боҙай уҫтереу. Аҡ боҙай оно. Аҡ боҙай икмәге.
АҠ БОЖОР и. диал. ҡар. ағуна. Аҡ божорҙо ите өсөн аулайҙар.
АҠҠАНАТ САРЛАҠ (сарлағы) (Р.: белокрылая крачка; И.: white-winged black tern; T.: ak kanatlı sumru) и. зоол.
Йәшкелт ялтырауыҡлы төҫтә, тауышы яңғырауыҡлы булған күгәрсендән бәләкәйерәк ҡош. □ Белокрылая крачка (лат. Chli-donias leucopterus). ■ Аҡҡанат сарлаҡ туңгәкле һаҙлыҡтар, улән һәм ҡамышлы кулдәр, ҡылыларҙа йәшәй. Ояһы ерҙә, туңгәк-тәрҙә була. Э. Ишбирҙин.
АҠҠАРЫН (Р.: рубец; И.: kyte; Т.: işkembe) и. диал. ҡар. оло ҡарын.
Көйөшлө малдың ашҡаҙанындағы беренсе иң ҙур бүлек. □ Рубец (желудок). Мал һуйғанда аҡҡарынын алыу. Аҡҡарын таҙартыу. Аҡҡарынды бешереу.
АҠҠОЙРОҠ II (аҡҡойроғо) (Р.: орлан-белохвост; И.: white-tailed eagle; T.: bayağı deniz kartalı) и. диал. ҡар. диңгеҙ бөркөтө.
Ҡарсығалар ғаиләһенә ҡараған, Евразия ла таралған, аҡ ҡойроҡло эре йыртҡыс ҡош. □ Орлан-белохвост (лат. Haliaeetus albicilla). Аҡҡойроҡ йылға, һыу буйҙарында йәшәй. Аҡҡойроҡ Ҡыҙыл китапҡа ингән.
АҠ ҠОР (Р.: белая куропатка; И.: willow ptarmigan; T.: kar kekliği) и. диал. ҡар. ағуна.
Тауыҡтар төркөмөнә ҡараған, ҡышын аҡ, йәйен көңгөрт төҫтә була торған ҡырағай ҡош. □ Белая куропатка (лат. Lagopus lagopus). Аҡ ҡорҙоц ҡойроғо һәм ҡанатта
рының уҙәге ҡара. Аҡ ҡор яңғырауыҡлы ҡысҡыра. Аҡ ҡор Әбйәлил, Хәйбулла, Учалы, Балаҡатай, Ейәнсура райондарында осрай.
АҠҠОРТ (Р.: подёнка; И.: day-fly; Т.: birgün sineği) и. диал.
Дымлы урында була торған ваҡ ҡына бер көнлөк себен, һыу мыры. □ Подёнка (лат. Ephemeroptera). Аҡҡорттар оса. Кул ситендә аҡҡорттар урсегән. Һыу буйында аҡҡорттар куренә.
АҠМА СИР (Р.: туберкулёз желёз; И.: the white scourge; T.: verem) и. диал. ҡар. аҡма 3.
Тамаҡ, ҡолаҡ аҫты, муйын биҙҙәрендәге ағып торған шешек. □ Туберкулёз желёз. Аҡма сир булған. Аҡма сир менән ауырыу. Аҡма сир йоғоу.
АҠМЫСАЙ (Р.: марь белая; И.: frost-blite; T.: aksirken) и. диал. ҡар. аҡ алабута.
Бер йыллыҡ, оҙон, тура һабаҡлы, ваҡ сәскәле үлән. □ Марь белая (лат. Chenopodium album). Аҡмысай - бер йыллыҡ уҫемлек. Баҡсаны аҡмысай баҫҡан. Аҡмысайҙы йол-ҡоу.
АҠПАШ (Р.: грибок; И.: wood louse; T.: bir tür hastalık) и. диал. ҡар. бысылғы I.
Еүешкә, һыуға кешелә бармаҡ, малда тояҡ араһы сейләнеп, иҙелеп тороуҙан ғибәрәт сир. □ Грибок (кожное заболевание). Аҡпаш булыу. Малдың тояғы аҡпаш булыу. Аҡпашты дауалау.
АҠ САБАҠ (сабағы) (Р .: елец; И.: dace; T.: gümüşlü balık) и. диал. ҡар. бөгәрсәй.
һаҙандар ғаиләһенә ҡараған ҙур булмаған йылға балығы. □ Елең (лат. Leuciscus leuciscus). Аҡ сабаҡ тотоу. Йылға-кулдәрҙә аҡ сабаҡ урсетеу. К Аҡ сабаҡтар кеуек йәшәу ҡайҙа, донъя ҡайғыларын уйламай. Халыҡ ижадынан.
АҠСАБАН (Р.: луток; И.: smew; Т.: sütlabi) и. зоол.
Өйрәктәр ғаиләһенә ҡараған, өлтөгө һәм эсе аҡ төҫтә булған, һыуҙа йөҙөүсе ҡош. □ Луток (вид дикой утки) (лат. Mergellus albellus). Аҡсабан ағас ҡыуыштарында оялай. М Ағайрыҡ араһында аҡсабан, ала-сыбар аңсыларҙы абайлап айғылдашты.
588