Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 596
Поиск по словарям
АРЖАЙЫУ
АРЖАЙЫУ (аржай-, аржая) (Р.: громко кричать; И.: vociferate; T.: bağırmak) ҡ. диал. ҡар. аҡырыу.
Яман тауыш менән ҡысҡырыу. □ Громко кричать. Бик ныҡ аржайыу. Аржайып ебә-реу. Ауыртыуҙан аржайыу.
АРЖАННИК (аржаннигы) (Р.: сено пырея; И.: bluegrass hay; T.: mavi çimen kuru otu) и. диал.
1. Аҡтамыр бесәне. □ Сено пырея. Ар-жанник сабыу. Аржанникты йыйып алыу.
2. Эре күрән. □ Крупная осока. Аржанник уҫеу. Һаҙлы ерҙә аржанник уҫә. Дымлы урында бейек булып аржанник уҫкән.
АРҠАЛЫҠ III (арҡалығы) (Р.: крылья невода; И.: leaders (of a net); T.: balık ağının kanadı) и. диал.
Балыҡ ауының ситке буйҙары. □ Крылья невода (сети). Салышыраҡ арҡалыҡ.
АРҠА МАҢҠАҺЫ (Р.: спинной мозг; И.: medulla; T.: ilik) и. диал. ҡар. йөлөн.
Арҡа мейеһе. □ Спинной мозг. Арҡа маңҡаһы зыянлаған.
АРҠА СҮМЕС (Р.: бугор затылочной кости; И.: occipital bone atlant; T.: art kafa kemiği) и. диал. ҡар. соңҡа I, 1.
Баштың арт яҡтан суҡайып сығып торған һөйәге. □ Бугор затылочной кости. Арҡа сумесе ауыртыу. Арҡа сумесен бәреу. Арҡа сумесе тәңгәле.
АРҠЫРЫ БАЛТА (Р.: тесло; И.: adz; Т.: marangoz keseri) и. диал. ҡар. бәлйә.
Кәкре йөҙлө бағау. □ Тесло (поперечный топор). Арҡыры балта һабы. Арҡыры балта төйҙәһе.
АРЛАН АНДЫҘ и. диал. ҡар. ата андыҙ. Арлан андыҙ тамыры. Арлан андыҙ тамырын ҡайнатыу. Арлан андыҙ менән дауалау.
АРМРЕСТЛИНГ [ингл. arm sport, arm wrestling ‘ҡул көрәше’] (Р.: армрестлинг; И.: arm-wrestling; T.: bilek güreşi) и. спорт.
Спорт төрө: ҡатнашыусылар ҡаршы яҡтың беләген (ҡулын) махсус өҫтәл өҫтөндә ҡыҫырға тейеш булған ҡул көрәше. □ Армрестлинг. Армрестлинг ярышы. Армрестлинг чемпионы. Көстө армрестлингта һынау.
АРПА ТЫШЛАУ (арпа тышла-) (Р.: обдирать ячмень; И.: scalp barley; T.: arpanın kabuğunu soymak) ҡ. диал.
Арпаның тышын һурҙырыу. □ Обдирать ячмень. Арпа тышланыҡ. Көндәр ҡоро торғанда арпа тышланыҡ. Тышлатып алдыҡ.
АРСАУ (арса-) (Р.: оборонять; И.: defend; T.: korumak) ҡ. диал. ҡар. әрсәләү.
Нимәнелер һаҡлау; ҡурсалау. □ Оборонять, защищать. Ер-Һыуҙы арсау. Тыуған ерҙе арсау. Ватанды арсау. ■ Ерен, һыуын арсап яуға сапҡан Урал егетеләй ир ҡайҙа. Халыҡ йырынан.
АРТЙОРТ (Р.: отчий дом; И.: ancestral home; T.: baba evi) и. диал.
Ата йорто. □ Отчий дом. Тыуып уҫкән артйорт. Артйортҡа ашҡыныу. Артйорт-ҡа ҡайтыу.
АРТЛЕПКӘ (Р.: затылок; И.: nape; back of the head; T.: ense) и. диал. ҡар. соңҡа I, 1.
Баштың артҡы яғы. □ Затылок. Артлепкә тәңгәле. Артлепкә ауыртыу. Артлепкә һыҙлау.
АРТҺЫҘ УЛТЫРҒЫС (Р.: табуретка; И.: backless stool; T.: tabure) и.
Арты булмаған ултырғыс. □ Табуретка. Артһыҙ ултырғысҡа ултырыу. Артһыҙ ултырғыс ҡуйыу. Артһыҙ ултырғыс эшләу.
АРТҺЫҘ УРЫНДЫҠ (урындығы) и. диал. ҡар. артһыҙ ултырғыс.
АРЫ Л ЫУ (арыл-) (Р.: выздоравливать; И.: convalesce; T.: iyileşmek) ҡ. диал. ҡар. һауығыу.
һауыға башлау; шәбәйеү. □ Выздоравливать. Арыла башланым. Арылып еттем. Үләндәрҙең файҙаһы тейҙе, арылдым.
АРЫТЫУ II (арыт-) (Р.: распутывать; И.: unravel; T.: sökmek) ҡ. диал. ҡар. тағатыу 1.
Уралған, ишелгән, йомарланған нәмәне һүтеү. □ Распутывать. Йомғаҡты арытыу. Епте арытыу. Арҡанды арытыу.
АРЫШ ҺУҒАН (Р.: лук-чернушка; И.: onion seed; T.: bir tür soğan) и. диал.
Орлоҡ алыр өсөн ултыртылған һуған. □ Лук-чернушка (лат. Allium sepa). Яҙ башынан арыш һуған ултыртыу. Арыш һуған сәсеу. Арыш һуған шытҡан.
596
АРЖАЙЫУ (аржай-, аржая) (Р.: громко кричать; И.: vociferate; T.: bağırmak) ҡ. диал. ҡар. аҡырыу.
Яман тауыш менән ҡысҡырыу. □ Громко кричать. Бик ныҡ аржайыу. Аржайып ебә-реу. Ауыртыуҙан аржайыу.
АРЖАННИК (аржаннигы) (Р.: сено пырея; И.: bluegrass hay; T.: mavi çimen kuru otu) и. диал.
1. Аҡтамыр бесәне. □ Сено пырея. Ар-жанник сабыу. Аржанникты йыйып алыу.
2. Эре күрән. □ Крупная осока. Аржанник уҫеу. Һаҙлы ерҙә аржанник уҫә. Дымлы урында бейек булып аржанник уҫкән.
АРҠАЛЫҠ III (арҡалығы) (Р.: крылья невода; И.: leaders (of a net); T.: balık ağının kanadı) и. диал.
Балыҡ ауының ситке буйҙары. □ Крылья невода (сети). Салышыраҡ арҡалыҡ.
АРҠА МАҢҠАҺЫ (Р.: спинной мозг; И.: medulla; T.: ilik) и. диал. ҡар. йөлөн.
Арҡа мейеһе. □ Спинной мозг. Арҡа маңҡаһы зыянлаған.
АРҠА СҮМЕС (Р.: бугор затылочной кости; И.: occipital bone atlant; T.: art kafa kemiği) и. диал. ҡар. соңҡа I, 1.
Баштың арт яҡтан суҡайып сығып торған һөйәге. □ Бугор затылочной кости. Арҡа сумесе ауыртыу. Арҡа сумесен бәреу. Арҡа сумесе тәңгәле.
АРҠЫРЫ БАЛТА (Р.: тесло; И.: adz; Т.: marangoz keseri) и. диал. ҡар. бәлйә.
Кәкре йөҙлө бағау. □ Тесло (поперечный топор). Арҡыры балта һабы. Арҡыры балта төйҙәһе.
АРЛАН АНДЫҘ и. диал. ҡар. ата андыҙ. Арлан андыҙ тамыры. Арлан андыҙ тамырын ҡайнатыу. Арлан андыҙ менән дауалау.
АРМРЕСТЛИНГ [ингл. arm sport, arm wrestling ‘ҡул көрәше’] (Р.: армрестлинг; И.: arm-wrestling; T.: bilek güreşi) и. спорт.
Спорт төрө: ҡатнашыусылар ҡаршы яҡтың беләген (ҡулын) махсус өҫтәл өҫтөндә ҡыҫырға тейеш булған ҡул көрәше. □ Армрестлинг. Армрестлинг ярышы. Армрестлинг чемпионы. Көстө армрестлингта һынау.
АРПА ТЫШЛАУ (арпа тышла-) (Р.: обдирать ячмень; И.: scalp barley; T.: arpanın kabuğunu soymak) ҡ. диал.
Арпаның тышын һурҙырыу. □ Обдирать ячмень. Арпа тышланыҡ. Көндәр ҡоро торғанда арпа тышланыҡ. Тышлатып алдыҡ.
АРСАУ (арса-) (Р.: оборонять; И.: defend; T.: korumak) ҡ. диал. ҡар. әрсәләү.
Нимәнелер һаҡлау; ҡурсалау. □ Оборонять, защищать. Ер-Һыуҙы арсау. Тыуған ерҙе арсау. Ватанды арсау. ■ Ерен, һыуын арсап яуға сапҡан Урал егетеләй ир ҡайҙа. Халыҡ йырынан.
АРТЙОРТ (Р.: отчий дом; И.: ancestral home; T.: baba evi) и. диал.
Ата йорто. □ Отчий дом. Тыуып уҫкән артйорт. Артйортҡа ашҡыныу. Артйорт-ҡа ҡайтыу.
АРТЛЕПКӘ (Р.: затылок; И.: nape; back of the head; T.: ense) и. диал. ҡар. соңҡа I, 1.
Баштың артҡы яғы. □ Затылок. Артлепкә тәңгәле. Артлепкә ауыртыу. Артлепкә һыҙлау.
АРТҺЫҘ УЛТЫРҒЫС (Р.: табуретка; И.: backless stool; T.: tabure) и.
Арты булмаған ултырғыс. □ Табуретка. Артһыҙ ултырғысҡа ултырыу. Артһыҙ ултырғыс ҡуйыу. Артһыҙ ултырғыс эшләу.
АРТҺЫҘ УРЫНДЫҠ (урындығы) и. диал. ҡар. артһыҙ ултырғыс.
АРЫ Л ЫУ (арыл-) (Р.: выздоравливать; И.: convalesce; T.: iyileşmek) ҡ. диал. ҡар. һауығыу.
һауыға башлау; шәбәйеү. □ Выздоравливать. Арыла башланым. Арылып еттем. Үләндәрҙең файҙаһы тейҙе, арылдым.
АРЫТЫУ II (арыт-) (Р.: распутывать; И.: unravel; T.: sökmek) ҡ. диал. ҡар. тағатыу 1.
Уралған, ишелгән, йомарланған нәмәне һүтеү. □ Распутывать. Йомғаҡты арытыу. Епте арытыу. Арҡанды арытыу.
АРЫШ ҺУҒАН (Р.: лук-чернушка; И.: onion seed; T.: bir tür soğan) и. диал.
Орлоҡ алыр өсөн ултыртылған һуған. □ Лук-чернушка (лат. Allium sepa). Яҙ башынан арыш һуған ултыртыу. Арыш һуған сәсеу. Арыш һуған шытҡан.
596