Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 597
Поиск по словарям
АТА БИЛСӘН
АСА АРБА (Р.: дроги; И.: dray cart; T.: uzun at arabası) и. диал.
Оҙон арба. □ Дроги. Аса арбаны йунэтеу. Аса арбаны егеу. Аса арбаға тейәлеу.
АС АБЫ (Р.: узор на коже; И.: leather pattern; T.: deri deseni) и. диал.
Күнгә һалынған биҙәк. □ Узор на коже. Кунгә асабы һалыу. Асабы төшөрөу. Кунде туҡмап, ағас менән асабы төшөргәндәр.
АСАЛЫҒОРТ и. диал. ҡар. асағойроҡ.
Асалығорт урсеу.
АСАЛЫ ТАРАҠАН и. диал. ҡар. асағойроҡ. Иҙән аҫтынан асалы тараҡан сыға.
АСҠАРНАЙ (Р.: натощак; И.: on ап empty stomach; T.: aç karnına) р. диал.
Ас ҡарынлай. □ Натощак, на голодный желудок. Асҡарнай дарыу эсеу. Асҡарнай китеу. Асҡарнай юлға сығыу.
АСҠАРЫН (Р.: обжора; И.: glutton; Т.: obur) и. диал. ҡар. бирән 2.
Туймаҫтай булып күп ашаған кеше. □ Обжора. Кит, асҡарынданып йөрөмә! Туймаҫ асҡарын. Асҡарынды туйҙырыу.
АСЛАУ (Р.: пустой; И.: deadhead; Т.: boş) с. диал.
Эсе буш (башаҡ тураһында). □ Пустой (о көләсе). Башаҡ аслау булған. Көнбағыш быйыл аслау.
АСТА (Р.: светец; И.: chip holder; T.: şamdan) и. диал.
Сыраҡ ҡыҫтырғыс. □ Светец. Аста тигән өс тарбаҡ тимергә сыраҡ ҡыҫтырып, йөн иләп ултыра торғайнылар. Астала сыраҡ яҡтыртып тора. Астала сыраҡ һунеп ҡалды.
АСТАР I (Р.: карниз; И.: moulding; Т.: saçak) и. диал.
Йорттоң ҡыйығы аҫтынан буйлатып, киртләсләп ҡағылған таҡта. □ Карниз. Йорт астары. Астар ҡағыу. Астарҙы буяу.
АСТАР II и. диал. ҡар. арба күкрәге.
Астар йунәтеу.
АСУ АЙ (Р.: ковыль; И.: feather grass; T.: sorguç otu) и. диал. ҡар. ҡылған.
Ялбырлап ултырған йөнтәҫ сал башлы ҡыяҡ үлән. □ Ковыль (лат. Stipa). Елдә асуай тирбәлә. Асуайлы дала. Асуайҙар һарғайған.
АСЫҠ III (асығы) (Р.: площадь; И.: square; T.: meydan) и. диал. ҡар. майҙан.
Ҡала йәки ауыл эсендәге асыҡ тигеҙ урын. □ Площадь. Асыҡҡа сығыу. Асыҡта байрам бара. Асыҡ гөрләп тора.
АСЫУ-АРА ҺҮҘ (Р.: грубое слово; И.: rude word; T.: kaba söz) и. диал.
Әҙәпте, ихтирамды сағылдырмаған, тупаҫ, ауыр һүҙ. □ Грубое слово. Асыу-ара һуҙ әйтеу. Асыу-ара һуҙ ишетеу. Асыу-ара һуҙ менән көйөндөрөу.
АҪҠОЙРОҠ (аҫҡойроғо) (Р.: марь белая; И.: lamb’s quarters; T.: aksirken) и. диал. ҡар. аҡ алабута.
Бер йыллыҡ, оҙон, тура һабаҡлы, ваҡ сәскәле үҫемлек. □ Марь белая (лат. Chenopodium album). Аҫҡойроҡ баҫыу. Аҫҡойроҡто тамыры менән йолҡоу.
АҪҠЫМСЫ (Р.: злопамятный; И.: vindictive; T.: kindar) с. диал. ҡар. кенәсел.
Асыу, үс йөрөтөүсән. □ Злопамятный, мстительный. Аҫҡымсы кеше. Аҫҡымсы булма! Аҫҡымсы бәндә.
АҪЫЛМАЛЫ ГӨЛ (Р.: вьюнок; И.: field bindweed; T.: tarlasarmaşığı) и. диал. ҡар. үрмәле гөл 1.
Үрелеп үҫкән һабаҡлы үлән үҫемлек. □ Вьюнок (лат. Convolvulus). Аҫылмалы гөл уҫтереу. Куп йыллыҡ аҫылмалы гөл. Көршәктәргә аҫылмалы гөл ултыртыу.
АТА АНДЫҘ (Р.: мужская особь девясила; И.: male nardus; T.: andız) и. бот.
Андыҙ үҫемлегенең ир енеслеһе. □ Мужская особь девясила. Ата андыҙ тарбаҡланып уҫә. ■ Ата андыҙ йәки арлан андыҙ менән ирҙәрҙе дауалайҙар. «Башҡорт мифологияһынан.
АТА АРЫШ (Р.: спорынья ржи; И.: ergot; T.: çavdar mahmuzu) и. диал. ҡар. арыш атаһы 1.
Арыш башағында була торған оҙон ҡара бәшмәк. □ Спорынья ржи. Ағыулы ата арыш. Ата арышты дауалауҙа ҡулланалар.
АТА БИЛСӘН (Р.: мордовник обыкновенный; И.: southern globethistle; T.: topuz) и. диал. ҡар. терпекәй үлән.
Ҡатмарлы сәскәлеләр ғаиләһенә ҡараған сәнскәк япраҡлы, аҡһыл миләүшә төҫөндәге
597
АСА АРБА (Р.: дроги; И.: dray cart; T.: uzun at arabası) и. диал.
Оҙон арба. □ Дроги. Аса арбаны йунэтеу. Аса арбаны егеу. Аса арбаға тейәлеу.
АС АБЫ (Р.: узор на коже; И.: leather pattern; T.: deri deseni) и. диал.
Күнгә һалынған биҙәк. □ Узор на коже. Кунгә асабы һалыу. Асабы төшөрөу. Кунде туҡмап, ағас менән асабы төшөргәндәр.
АСАЛЫҒОРТ и. диал. ҡар. асағойроҡ.
Асалығорт урсеу.
АСАЛЫ ТАРАҠАН и. диал. ҡар. асағойроҡ. Иҙән аҫтынан асалы тараҡан сыға.
АСҠАРНАЙ (Р.: натощак; И.: on ап empty stomach; T.: aç karnına) р. диал.
Ас ҡарынлай. □ Натощак, на голодный желудок. Асҡарнай дарыу эсеу. Асҡарнай китеу. Асҡарнай юлға сығыу.
АСҠАРЫН (Р.: обжора; И.: glutton; Т.: obur) и. диал. ҡар. бирән 2.
Туймаҫтай булып күп ашаған кеше. □ Обжора. Кит, асҡарынданып йөрөмә! Туймаҫ асҡарын. Асҡарынды туйҙырыу.
АСЛАУ (Р.: пустой; И.: deadhead; Т.: boş) с. диал.
Эсе буш (башаҡ тураһында). □ Пустой (о көләсе). Башаҡ аслау булған. Көнбағыш быйыл аслау.
АСТА (Р.: светец; И.: chip holder; T.: şamdan) и. диал.
Сыраҡ ҡыҫтырғыс. □ Светец. Аста тигән өс тарбаҡ тимергә сыраҡ ҡыҫтырып, йөн иләп ултыра торғайнылар. Астала сыраҡ яҡтыртып тора. Астала сыраҡ һунеп ҡалды.
АСТАР I (Р.: карниз; И.: moulding; Т.: saçak) и. диал.
Йорттоң ҡыйығы аҫтынан буйлатып, киртләсләп ҡағылған таҡта. □ Карниз. Йорт астары. Астар ҡағыу. Астарҙы буяу.
АСТАР II и. диал. ҡар. арба күкрәге.
Астар йунәтеу.
АСУ АЙ (Р.: ковыль; И.: feather grass; T.: sorguç otu) и. диал. ҡар. ҡылған.
Ялбырлап ултырған йөнтәҫ сал башлы ҡыяҡ үлән. □ Ковыль (лат. Stipa). Елдә асуай тирбәлә. Асуайлы дала. Асуайҙар һарғайған.
АСЫҠ III (асығы) (Р.: площадь; И.: square; T.: meydan) и. диал. ҡар. майҙан.
Ҡала йәки ауыл эсендәге асыҡ тигеҙ урын. □ Площадь. Асыҡҡа сығыу. Асыҡта байрам бара. Асыҡ гөрләп тора.
АСЫУ-АРА ҺҮҘ (Р.: грубое слово; И.: rude word; T.: kaba söz) и. диал.
Әҙәпте, ихтирамды сағылдырмаған, тупаҫ, ауыр һүҙ. □ Грубое слово. Асыу-ара һуҙ әйтеу. Асыу-ара һуҙ ишетеу. Асыу-ара һуҙ менән көйөндөрөу.
АҪҠОЙРОҠ (аҫҡойроғо) (Р.: марь белая; И.: lamb’s quarters; T.: aksirken) и. диал. ҡар. аҡ алабута.
Бер йыллыҡ, оҙон, тура һабаҡлы, ваҡ сәскәле үҫемлек. □ Марь белая (лат. Chenopodium album). Аҫҡойроҡ баҫыу. Аҫҡойроҡто тамыры менән йолҡоу.
АҪҠЫМСЫ (Р.: злопамятный; И.: vindictive; T.: kindar) с. диал. ҡар. кенәсел.
Асыу, үс йөрөтөүсән. □ Злопамятный, мстительный. Аҫҡымсы кеше. Аҫҡымсы булма! Аҫҡымсы бәндә.
АҪЫЛМАЛЫ ГӨЛ (Р.: вьюнок; И.: field bindweed; T.: tarlasarmaşığı) и. диал. ҡар. үрмәле гөл 1.
Үрелеп үҫкән һабаҡлы үлән үҫемлек. □ Вьюнок (лат. Convolvulus). Аҫылмалы гөл уҫтереу. Куп йыллыҡ аҫылмалы гөл. Көршәктәргә аҫылмалы гөл ултыртыу.
АТА АНДЫҘ (Р.: мужская особь девясила; И.: male nardus; T.: andız) и. бот.
Андыҙ үҫемлегенең ир енеслеһе. □ Мужская особь девясила. Ата андыҙ тарбаҡланып уҫә. ■ Ата андыҙ йәки арлан андыҙ менән ирҙәрҙе дауалайҙар. «Башҡорт мифологияһынан.
АТА АРЫШ (Р.: спорынья ржи; И.: ergot; T.: çavdar mahmuzu) и. диал. ҡар. арыш атаһы 1.
Арыш башағында була торған оҙон ҡара бәшмәк. □ Спорынья ржи. Ағыулы ата арыш. Ата арышты дауалауҙа ҡулланалар.
АТА БИЛСӘН (Р.: мордовник обыкновенный; И.: southern globethistle; T.: topuz) и. диал. ҡар. терпекәй үлән.
Ҡатмарлы сәскәлеләр ғаиләһенә ҡараған сәнскәк япраҡлы, аҡһыл миләүшә төҫөндәге
597