Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 614
Поиск по словарям
КҮК ҮЛӘН
Лютиктар ғаиләһенә ҡараған, иртә яҙ сәскә ата торған, тетмәкәй япраҡлы, эре сәскәле үлән. □ Прострел, сон-трава (лат. Pulsatilla). Куксәсәктәр сыҡҡан ҡар ярып. Тау битендә куҙҙең яуын алып торған куксәсәктәр куренә.
КҮК ҮЛӘН (Р.: горец птичий; И.: knotgrass; T.: köyotu) и. диал. ҡар. күгүлән.
Яҙғы тәүге үлән, бәпкә үләне. □ Горец птичий, спорыш, птичья гречиха (лат. Polygonum aviculare). Кук уләнгә сығыу. Кук уләнгә аяҡ баҫыу. Быҙауҙар кук улән утлай ине.
КҮК ҺӨТЛӘГӘН II (Р.: молочай синий; И.: milkwort; T.: sütleğen) и. бот.
Ике өлөшлөләр ғаиләһенә ҡараған, тар ғына ваҡ япраҡлы, күкһел һары төҫтәге суҡ сәскәле, һөтлө ҡый үләне. □ Молочай синий (лат. Euphorbia). Кук һөттөкәйҙәр сәскә атҡан. Кук һөттөкәйҙәр куренә.
КҮК ҺӨТТӨКӘЙ и. диал. ҡар. күк һөтләгән.
КҮК ШАЛҠАН (Р.: сорт репы; И.: turnip species (of violet colour)] T.: bir tür şalgam) и. бот.
1. Әүернә сәскәлеләр ғаиләһенә ҡараған, ашарға яраҡлы тамыры күк йә миләүшә төҫөндә булған ике йыллыҡ үҫемлек, йәшелсә. □ Сорт репы (с фиолетовой окраской). / Репный; реповый (лат. Brassica гара). Кук шалҡан сәсеу. Кук шалҡан орлоғо.
2. Шул йәшелсәнең ашай торған күк йә миләүшә төҫөндәге тумалсаҡ тамыры. □ Репа (с фиолетовой окраской). Кук шалҡан бутҡаһы. Кук шалҡан тәме. Кук шалҡан ҡырыу. Кук шалҡан әрсеу.
КҮК ЯРШЫҠ (яршығы) (Р.: тощее мясо; И.: lean meat; T.: yağsız et) и.
Үтә ябыҡ ит. □ Тощее мясо. Кук яршыҡ һурпаға бармай. Ябыҡ мал ите ҡоро кук яршыҡ булды.
КҮМЕРСҮЛМӘК (күмерсүлмәге) и. диал. ҡар. күмер һүндергес. Кумерсулмәк ҡапҡасы. Кумерсулмәкте бушатыу. Кумер-сулмәгенә яңы кумер тултырыу. Ку мерсул-мәгендә кумер һундереу.
КҮМЕР ҺҮНДЕРГЕС (Р : угольница; И.: charcoal container; T.: kömür kutusu) и.
Ҡуҙҙы һүндереп ҡуйыу һәм һаҡлау өсөн эшләнгән көплө тимер һауыт. □ Угольница. Кумер һундергестән кумер алып самауыр яңыртыу. Кумер һундергескә тере кумер һалыу. Кумер һундергесте ауҙарыу.
КҮП ЙЫЛЛЫҠ ҮЛӘН (Р.: многолет нее растение; И.: perennial plant; T.: çok yıllık bitki) и. бот.
Ике йылдан ашыу йыл да үҫеп сыҡҡан үлән төрҙәренең дөйөм атамаһы. □ Многолетнее растение. Куп йыллыҡ улән төрҙәрен ботаникала Юпитер символы менән билдәләйҙәр. Мәңге йәшел куп йыллыҡ улән. Япраҡ ҡойоусы куп йыллыҡ улән.
КҮПСЕК IV (күпсеге) (Р.: ковш; И.: scoop; T.: kepçe) и. диал. ҡар. сүмес I, 1.
Аш-Һыу һоҫа торған тотҡалы һауыт. □ Ковш, ковшик; черпак. Бәләкәй купсек. Ағас купсек. Купсек менән һоҫоу. Купсектәге һыу. Купсек эсенә һалып ҡуйыу.
КҮРҘЕМДЕК (күрҙемдеге) (Р.: баловень; И.: darling; pet; T.: gözde) и. диал.
Күҙ ҡараһылай күреп тәрбиәләнгән кеше. □ Баловень. Курҙемдек бала булыу. Курҙем-дек итеп тәрбиәләу. Хандың бер бөртөк ҡыҙы ҡатындары өсөн курҙемдек булды.
КҮРЕНМЕШ (Р.: дух; И.: spirit of the dead; T.: hayalet) и. диал. ҡар. өрәк.
Ышаныуҙар буйынса, үлгән кешенең шәүлә булып күренә торған рухы, йәне. □ Дух (являющийся после смерти человека как привидение, призрак). Куҙгә куренмеш-тәр салына башланы.
КҮРКҺЕҘГӨЛ (Р.: адокса; И.: muskroot; T.: Avrasya ve Kuzey Amerika’da bulunan çiçek açan bitki türü) и. бот.
Дымлы урындарҙа үҫеүсе, хуш еҫле, аҡһыл йәшел сәскәле күп йыллыҡ үлән. □ Адокса мускусная, бесславник (лат. Adoxa moschatellina). Куркһеҙгөл емеше ҡыҙыл бөрлөгәнде хәтерләтеп тора һәм июнь айында уҡ өлгөрә. Куркһеҙгөл емеше менән ҡоштар, балыҡтар туҡлана.
КҮРӘҘӘКСЕ (Р.: ворожея, гадалка; И.: fortune-teller; soothsayer; T.: kâhin) и. диал. ҡар. күрәҙә.
1. Кешенең тормошон, яҙмышын кәрт, ноҡот һалып йәки башҡа юл менән юрап
614
Лютиктар ғаиләһенә ҡараған, иртә яҙ сәскә ата торған, тетмәкәй япраҡлы, эре сәскәле үлән. □ Прострел, сон-трава (лат. Pulsatilla). Куксәсәктәр сыҡҡан ҡар ярып. Тау битендә куҙҙең яуын алып торған куксәсәктәр куренә.
КҮК ҮЛӘН (Р.: горец птичий; И.: knotgrass; T.: köyotu) и. диал. ҡар. күгүлән.
Яҙғы тәүге үлән, бәпкә үләне. □ Горец птичий, спорыш, птичья гречиха (лат. Polygonum aviculare). Кук уләнгә сығыу. Кук уләнгә аяҡ баҫыу. Быҙауҙар кук улән утлай ине.
КҮК ҺӨТЛӘГӘН II (Р.: молочай синий; И.: milkwort; T.: sütleğen) и. бот.
Ике өлөшлөләр ғаиләһенә ҡараған, тар ғына ваҡ япраҡлы, күкһел һары төҫтәге суҡ сәскәле, һөтлө ҡый үләне. □ Молочай синий (лат. Euphorbia). Кук һөттөкәйҙәр сәскә атҡан. Кук һөттөкәйҙәр куренә.
КҮК ҺӨТТӨКӘЙ и. диал. ҡар. күк һөтләгән.
КҮК ШАЛҠАН (Р.: сорт репы; И.: turnip species (of violet colour)] T.: bir tür şalgam) и. бот.
1. Әүернә сәскәлеләр ғаиләһенә ҡараған, ашарға яраҡлы тамыры күк йә миләүшә төҫөндә булған ике йыллыҡ үҫемлек, йәшелсә. □ Сорт репы (с фиолетовой окраской). / Репный; реповый (лат. Brassica гара). Кук шалҡан сәсеу. Кук шалҡан орлоғо.
2. Шул йәшелсәнең ашай торған күк йә миләүшә төҫөндәге тумалсаҡ тамыры. □ Репа (с фиолетовой окраской). Кук шалҡан бутҡаһы. Кук шалҡан тәме. Кук шалҡан ҡырыу. Кук шалҡан әрсеу.
КҮК ЯРШЫҠ (яршығы) (Р.: тощее мясо; И.: lean meat; T.: yağsız et) и.
Үтә ябыҡ ит. □ Тощее мясо. Кук яршыҡ һурпаға бармай. Ябыҡ мал ите ҡоро кук яршыҡ булды.
КҮМЕРСҮЛМӘК (күмерсүлмәге) и. диал. ҡар. күмер һүндергес. Кумерсулмәк ҡапҡасы. Кумерсулмәкте бушатыу. Кумер-сулмәгенә яңы кумер тултырыу. Ку мерсул-мәгендә кумер һундереу.
КҮМЕР ҺҮНДЕРГЕС (Р : угольница; И.: charcoal container; T.: kömür kutusu) и.
Ҡуҙҙы һүндереп ҡуйыу һәм һаҡлау өсөн эшләнгән көплө тимер һауыт. □ Угольница. Кумер һундергестән кумер алып самауыр яңыртыу. Кумер һундергескә тере кумер һалыу. Кумер һундергесте ауҙарыу.
КҮП ЙЫЛЛЫҠ ҮЛӘН (Р.: многолет нее растение; И.: perennial plant; T.: çok yıllık bitki) и. бот.
Ике йылдан ашыу йыл да үҫеп сыҡҡан үлән төрҙәренең дөйөм атамаһы. □ Многолетнее растение. Куп йыллыҡ улән төрҙәрен ботаникала Юпитер символы менән билдәләйҙәр. Мәңге йәшел куп йыллыҡ улән. Япраҡ ҡойоусы куп йыллыҡ улән.
КҮПСЕК IV (күпсеге) (Р.: ковш; И.: scoop; T.: kepçe) и. диал. ҡар. сүмес I, 1.
Аш-Һыу һоҫа торған тотҡалы һауыт. □ Ковш, ковшик; черпак. Бәләкәй купсек. Ағас купсек. Купсек менән һоҫоу. Купсектәге һыу. Купсек эсенә һалып ҡуйыу.
КҮРҘЕМДЕК (күрҙемдеге) (Р.: баловень; И.: darling; pet; T.: gözde) и. диал.
Күҙ ҡараһылай күреп тәрбиәләнгән кеше. □ Баловень. Курҙемдек бала булыу. Курҙем-дек итеп тәрбиәләу. Хандың бер бөртөк ҡыҙы ҡатындары өсөн курҙемдек булды.
КҮРЕНМЕШ (Р.: дух; И.: spirit of the dead; T.: hayalet) и. диал. ҡар. өрәк.
Ышаныуҙар буйынса, үлгән кешенең шәүлә булып күренә торған рухы, йәне. □ Дух (являющийся после смерти человека как привидение, призрак). Куҙгә куренмеш-тәр салына башланы.
КҮРКҺЕҘГӨЛ (Р.: адокса; И.: muskroot; T.: Avrasya ve Kuzey Amerika’da bulunan çiçek açan bitki türü) и. бот.
Дымлы урындарҙа үҫеүсе, хуш еҫле, аҡһыл йәшел сәскәле күп йыллыҡ үлән. □ Адокса мускусная, бесславник (лат. Adoxa moschatellina). Куркһеҙгөл емеше ҡыҙыл бөрлөгәнде хәтерләтеп тора һәм июнь айында уҡ өлгөрә. Куркһеҙгөл емеше менән ҡоштар, балыҡтар туҡлана.
КҮРӘҘӘКСЕ (Р.: ворожея, гадалка; И.: fortune-teller; soothsayer; T.: kâhin) и. диал. ҡар. күрәҙә.
1. Кешенең тормошон, яҙмышын кәрт, ноҡот һалып йәки башҡа юл менән юрап
614