Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 615
Поиск по словарям
КӘКРЕ
әйтеүсе; бағымсы. □ Ворожея, гадалка. Ку-рәҙәксегә барыу. Курәҙәксенән киләсәк юра-тыу.
2. Алдан күрә белгән кеше. □ Предсказатель, вещун. Курәҙәксе булыу. Курәҙәксе һуҙен тыңлау.
КҮРӘН ЙЫУАҺЫ (Р.: лук угловатый; И.: allium; T.: bir tür soğan) и. диал. ҡар. күл йыуаһы.
Һыулы һаҙлыҡ ерҙә үҫә торған йомшаҡ сөсө йыуа; һаҙ йыуаһы, сөсө йыуа, ҡырлы һуған. □ Лук угловатый (лат. Allium angu-losum). Курән йыуаһы уҫкән кул. Курән йыуаһы йыйыу. Курән йыуаһы ямғырҙан һуң шәбәйгән.
КҮРӘҢКЕ БЕСӘН (Р.: осока; И.: sedge, carex; T.: bir çeşit içi dolu kamış) и. диал. күрән I, 1.
Дымлы урында үҫә торған, суҡ тамырлы, бейек ҡаты ҡыяҡ үлән. □ Осока (лат. Carex). Курәңке бесән сабыу. Мал курәңке бесәнде бик ашамай. Ҡоролоҡ йылды курәңке бесән сабалар ине.
КҮСӘҢКӘ (Р.: корка; И.: crust; T.: kabuk) и.
Икмәктең кибеп ҡороған ҡыртышы; икмәк йөҙө, икмәк ҡатыһы. □ Корка. Калас кусәңкәһе. Бәлеш кусәңкәһен ашау. Кусәң-кәһен генә яратыу.
КҮҪТЕҒАТА (Р.: пикульник; И.: hemp nettle; T.: kedibaşı otu) и. диал. ҡар. күҙлут.
Баҡсала, баҫыуҙа, дымлы урындарҙа үҫә торған бер йыллыҡ ағыулы сүп үләне. □ Пикульник (лат. Galeopsis tetrahit). Баҫыуҙы куҫтеғата баҫҡан. Куҫтеғата - әрһеҙ улән, ҡайҙа етте шунда уҫә.
КӘЗӘ КӨЙМӘҪЕ (Р.: болиголов; И.: conium; T.: baldıran) и. диал.
Аҡ сатыр сәскәле, шыма һабаҡлы, эре һаҫыҡ ағыулы көпшәле үҫемлек. □ Болиголов (лат. Conium). Кәзә көймәҫе ҡырҡыу еҫ сығара. Кәзә көймәҫе - ағыулы уҫемлек.
КӘЗӘ КӨПШӘҺЕ и. диал. ҡар. кәзә һарынаһы. Кәзә көпшәһенең тамырын ҡаҙып алыу. Ҡыҙҙар кәзә көпшәһе йыйырға йөрөй.
КӘЗӘҪАҠАЛ и. диал. ҡар. кәзә һарынаһы. Кәзәҫаҡал соҡоп ашау. Аслыҡ йыл
дары халыҡтың ашап көн кургән ризығы кәзәҫаҡал булды.
КӘЗӘ ҺАРЫНАҺЫ (Р.: бутень Прескотта; И.: chervil; T.: frenkmaydanozu) и. диал. ҡар. ҡуянтубыҡ.
Япрағы менән тамыры кишергә оҡшаған, тамырын ашай торған үлән; ҡыр кишере. □ Бутень Прескотта (лат. Chaerophyllum pres-cottii). Кәзә һарынаһы витаминдарға бай. Кәзә һарынаһын мәләу менән соҡоу.
КӘЗӘ ҺУҒАНЫ (Р.: козлец мягкий; И.: scorzonera; T.: iskorçina) и. бот.
Һары сәскәле тамыры витаминға бай булған, ашарға яраҡлы ҡырағай үлән. □ Козлец мягкий (лат. Scorzonera mollis). Кәзә һуғаны орлоғо. Кәзә һуғаны июнь айында сәскә ата. Кәзә һуғанының тамырын ҡышҡылыҡҡа һаҡлап була.
КӘЗӘ ҺЫРЛАНЫ и. диал. ҡар. йәбешкәк V. Кәзә һырланы сәскәһе.
КӘЗӘ ҺЫРНАҠ (һырнағы) (Р.: мор довник широкоголовый; И.: glandular globethistle; T.: şeytanarabası) и. бот.
Күкһыу төҫтәге йөҙләгән ваҡ сәскә өйкөмөнән торған, сәнскеле тумалаҡ башлы шифалы үҫемлек. □ Мордовник широкоголовый, мордовник шароголовый (лат. Echinops sphaerocephalus). Кәзә һырнаҡ гөлләмәһе. Кәзә һырнаҡ - шифалы улән. Кәзә һырнаҡ 40 көндән ашыу шау сәскәлә ултыра.
КӘЙИКМӘК (кәйикмәге) (Р.: лепёшка-пышка из хлебного теста; И.: Naan bread; T.: çörek) и. диал.
Икмәк ҡамырынан бешерелгән ҡабартма. □ Лепёшка-пышка из хлебного теста. Кәйикмәк бешереу. Кәйикмәк менән сәй эсеу. Тәмле кәйикмәк. Кәйикмәгең тоҙһоҙораҡ булған.
КӘКРЕ III (Р.: вареники; И.: vareniki; Т.: vareniki) и. диал.
1. Ит урынына башҡа төрлө эслек һалып бешерелгән билмән. □ Вареники (с творогом и т. п.). Эремсекле кәкре бешереу. Эслегенә картуф менән һуған һалып әҙерләнгән кәкре. Ҡаҙан кәкреһе.
2. Эсенә ит урынына картуф менән һуған йә эремсек менән һуған турап бешерелгән ваҡ бәлештәр; бөкөрөй. □ Ваҡ беляш, пиро-
615
әйтеүсе; бағымсы. □ Ворожея, гадалка. Ку-рәҙәксегә барыу. Курәҙәксенән киләсәк юра-тыу.
2. Алдан күрә белгән кеше. □ Предсказатель, вещун. Курәҙәксе булыу. Курәҙәксе һуҙен тыңлау.
КҮРӘН ЙЫУАҺЫ (Р.: лук угловатый; И.: allium; T.: bir tür soğan) и. диал. ҡар. күл йыуаһы.
Һыулы һаҙлыҡ ерҙә үҫә торған йомшаҡ сөсө йыуа; һаҙ йыуаһы, сөсө йыуа, ҡырлы һуған. □ Лук угловатый (лат. Allium angu-losum). Курән йыуаһы уҫкән кул. Курән йыуаһы йыйыу. Курән йыуаһы ямғырҙан һуң шәбәйгән.
КҮРӘҢКЕ БЕСӘН (Р.: осока; И.: sedge, carex; T.: bir çeşit içi dolu kamış) и. диал. күрән I, 1.
Дымлы урында үҫә торған, суҡ тамырлы, бейек ҡаты ҡыяҡ үлән. □ Осока (лат. Carex). Курәңке бесән сабыу. Мал курәңке бесәнде бик ашамай. Ҡоролоҡ йылды курәңке бесән сабалар ине.
КҮСӘҢКӘ (Р.: корка; И.: crust; T.: kabuk) и.
Икмәктең кибеп ҡороған ҡыртышы; икмәк йөҙө, икмәк ҡатыһы. □ Корка. Калас кусәңкәһе. Бәлеш кусәңкәһен ашау. Кусәң-кәһен генә яратыу.
КҮҪТЕҒАТА (Р.: пикульник; И.: hemp nettle; T.: kedibaşı otu) и. диал. ҡар. күҙлут.
Баҡсала, баҫыуҙа, дымлы урындарҙа үҫә торған бер йыллыҡ ағыулы сүп үләне. □ Пикульник (лат. Galeopsis tetrahit). Баҫыуҙы куҫтеғата баҫҡан. Куҫтеғата - әрһеҙ улән, ҡайҙа етте шунда уҫә.
КӘЗӘ КӨЙМӘҪЕ (Р.: болиголов; И.: conium; T.: baldıran) и. диал.
Аҡ сатыр сәскәле, шыма һабаҡлы, эре һаҫыҡ ағыулы көпшәле үҫемлек. □ Болиголов (лат. Conium). Кәзә көймәҫе ҡырҡыу еҫ сығара. Кәзә көймәҫе - ағыулы уҫемлек.
КӘЗӘ КӨПШӘҺЕ и. диал. ҡар. кәзә һарынаһы. Кәзә көпшәһенең тамырын ҡаҙып алыу. Ҡыҙҙар кәзә көпшәһе йыйырға йөрөй.
КӘЗӘҪАҠАЛ и. диал. ҡар. кәзә һарынаһы. Кәзәҫаҡал соҡоп ашау. Аслыҡ йыл
дары халыҡтың ашап көн кургән ризығы кәзәҫаҡал булды.
КӘЗӘ ҺАРЫНАҺЫ (Р.: бутень Прескотта; И.: chervil; T.: frenkmaydanozu) и. диал. ҡар. ҡуянтубыҡ.
Япрағы менән тамыры кишергә оҡшаған, тамырын ашай торған үлән; ҡыр кишере. □ Бутень Прескотта (лат. Chaerophyllum pres-cottii). Кәзә һарынаһы витаминдарға бай. Кәзә һарынаһын мәләу менән соҡоу.
КӘЗӘ ҺУҒАНЫ (Р.: козлец мягкий; И.: scorzonera; T.: iskorçina) и. бот.
Һары сәскәле тамыры витаминға бай булған, ашарға яраҡлы ҡырағай үлән. □ Козлец мягкий (лат. Scorzonera mollis). Кәзә һуғаны орлоғо. Кәзә һуғаны июнь айында сәскә ата. Кәзә һуғанының тамырын ҡышҡылыҡҡа һаҡлап була.
КӘЗӘ ҺЫРЛАНЫ и. диал. ҡар. йәбешкәк V. Кәзә һырланы сәскәһе.
КӘЗӘ ҺЫРНАҠ (һырнағы) (Р.: мор довник широкоголовый; И.: glandular globethistle; T.: şeytanarabası) и. бот.
Күкһыу төҫтәге йөҙләгән ваҡ сәскә өйкөмөнән торған, сәнскеле тумалаҡ башлы шифалы үҫемлек. □ Мордовник широкоголовый, мордовник шароголовый (лат. Echinops sphaerocephalus). Кәзә һырнаҡ гөлләмәһе. Кәзә һырнаҡ - шифалы улән. Кәзә һырнаҡ 40 көндән ашыу шау сәскәлә ултыра.
КӘЙИКМӘК (кәйикмәге) (Р.: лепёшка-пышка из хлебного теста; И.: Naan bread; T.: çörek) и. диал.
Икмәк ҡамырынан бешерелгән ҡабартма. □ Лепёшка-пышка из хлебного теста. Кәйикмәк бешереу. Кәйикмәк менән сәй эсеу. Тәмле кәйикмәк. Кәйикмәгең тоҙһоҙораҡ булған.
КӘКРЕ III (Р.: вареники; И.: vareniki; Т.: vareniki) и. диал.
1. Ит урынына башҡа төрлө эслек һалып бешерелгән билмән. □ Вареники (с творогом и т. п.). Эремсекле кәкре бешереу. Эслегенә картуф менән һуған һалып әҙерләнгән кәкре. Ҡаҙан кәкреһе.
2. Эсенә ит урынына картуф менән һуған йә эремсек менән һуған турап бешерелгән ваҡ бәлештәр; бөкөрөй. □ Ваҡ беляш, пиро-
615