Академический словарь башкирского языка. Том X. Страница 66
Поиск по словарям
ЫЖЫУ
ЫЖЫУ II (Р.: происки; И.: intrigues; T.: entrikalar) и. диал. ҡар. этлек.
Хәйләле эш, мутлыҡ, уҫаллыҡ. □ Происки, козни. Ыжыуға оҫта кеше.
ЫЗБАКҮТ (Р.: участок за домом; И.: house plot; T.: evin arka tarafı) и. диал.
Өйҙөң арт яғы. □ Участок за домом. Ызбакуттәге баҡса. Ызбакуттә төҙөлгән мунса.
ЫЗБАРЫН (Р.: усадьба; И.: farm stead; T.: çiftlik) и. диал. ҡар. йорт-ер.
Кешенең бөтә хужалығы: өйө, милке, биләгән ере. □ Усадьба, һыу буйындағы ызбарын.
ЫЗБАТҮБӘ (Р.: чердак; И.: garret; T.: tavan arası) и. диал. ҡар. бүртлек.
Өйҙөң ҡыйыҡ эсе. □ Чердак. Бейек ызба-тубә. Ызбатубәләге әйбер.
ЫЗБУРЫЙ [рус. сбруя] (Р.: сбруя; И.: harnessing; T.: koşum takımı) и. диал.
1. Еккәндә ҡулланылған бөтә нәмә; ҡамыт-дуға. □ Сбруя. Кун ызбурый. Биҙәкле ызбурый.
2. диал. Туҡыусылыҡ эшендә ҡулланылған төп ҡорамалдар. □ Домашний ткацкий станок, кроены. Яңы ызбурый. Шәл ызбу-рыйы. Ызбурыйҙың арбаһы.
ЫЗБУТ [рус. свод] (Р.: тепловой дымоход; И.: arch; T.: baca) и. диал.
1. Төтөн юлы. □ Тепловой дымоход, свод печи. Ызбутҡа ҡором тулған. Ызбуттың төҙөлөшө.
2. диал. Мейес ҡабырғаһына ҡомған, самауыр ултыртыу, бейәләй һ. б. һалып киптереү өсөн яһалған уйым йәки соҡалта. □ Боковая выемка или выступ печи. Мейес маңлайындағы ызбут. Ызбуттағы ҡомған.
ЫЗБУТЛАУ (ызбутла-) (Р.: делать тепловой дымоход; И.: make a thermal chimney; T.: baca yapmak) ҡ. диал.
Мейестән йылы тура сыҡмаһын өсөн урау итеп төтөн юлы эшләү. □ Делать тепловой дымоход. Мейесте ызбутлау. Тура ызбут-лау.
ЫЗБУТ ЯРЫУ (ызбут яр-) ҡ. диал. ҡар. ызбутлау. Ызбут ярып сығарабыҙ мейесте.
ЫЗДУР [рус. вздор] и. диал. ҡар. ыҙғыш. Кусәкбай ыздур сығара. Бушҡа сығарылған ыздур.
ЫЗДУРНИК (ыздурнигы) [рус. вздор] (Р.: драчун; И.: boco-smasher; T.: kavgacı) и. диал.
һуғыш суҡмары, ыҙғыш сығарырға тороусы. □ Драчун, забияка. Ыздурник егет. Ыздурник булыу.
ЫЗМА (Р.: тонкая тесёмка; И.: thin ribbon; T.: dar farbala) и. диал.
1. Күлдәк итәгенә тегелә торған тар таҫма.
□ Тонкая тесёмка, пришиваемая к подолу. Кулдәктең ызмалары бормалы-бормалы була.
2. диал. Эйәрҙең сандырҙан алып тартыла торған ҡайышы; айыл. □ Подпруга (у седелки ). Ыҙманы тартып эләктереу.
ЫЗНА (Р.: вышивка; И.: embroidery;
T.: işleme) и. диал. ҡар. нағыш.
Төрлө төҫтәге еп менән кейемгә, ҡаралдыға тегелгән биҙәк. □ Вышивка. Ҡулдан эшләнгән ызна. Ызна төрө.
ЫЗНАЙ (Р: постоянно; И.: constantly; right along; T.: daima) р. диал. ҡар. гел.
Һәр ваҡыт, һәр саҡ. □ Постоянно. Ызнай килә ул беҙгә. Ызнай ел булған. Ызнай эшләп йөрөй.
ЫЗНАКУМ [рус. знакомый] (Р.: знакомый; И.: familiar person; T.: tanıdık) и. һөйл.
Белгән, күргән, бер ни тиклем таныш кеше, белеш. □ Знакомый. Ызнакум кус-тәнәсе. Ҡалалағы ызнакум.
ЫЗНАҠ (ызнағы) (Р.: крупица золота; И.: grain of gold; T.: altın tanesi) и. диал.
Алтын бөртөгө. □ Крупица золота. Бер ызнаҡ ҙурлығы. Ызнаҡ табыу.
ЫЗНАТУП (ызнатубы) (Р.: детская игра в мячик; И.: kind of children’s game; T.: çocukların top oyunu) и. диал.
Балаларҙың туп уйыны. □ Детская игра в мячик. Һап-туп, ызнатуп, һеҙҙә бармы, беҙҙә юҡ.
ЫЗЫЛДАУ (ызылда-) (Р.: тихо мычать; И.: bellow quietly; T.: yavaşça böğürmek) ҡ.
Баҡырмай, һуҙып ҡына тауыш биреү (һыйырға ҡарата). □ Тихо мычать. // Тихое мычание. Бөйрәкәй ызылданы. Нескә
66
ЫЖЫУ II (Р.: происки; И.: intrigues; T.: entrikalar) и. диал. ҡар. этлек.
Хәйләле эш, мутлыҡ, уҫаллыҡ. □ Происки, козни. Ыжыуға оҫта кеше.
ЫЗБАКҮТ (Р.: участок за домом; И.: house plot; T.: evin arka tarafı) и. диал.
Өйҙөң арт яғы. □ Участок за домом. Ызбакуттәге баҡса. Ызбакуттә төҙөлгән мунса.
ЫЗБАРЫН (Р.: усадьба; И.: farm stead; T.: çiftlik) и. диал. ҡар. йорт-ер.
Кешенең бөтә хужалығы: өйө, милке, биләгән ере. □ Усадьба, һыу буйындағы ызбарын.
ЫЗБАТҮБӘ (Р.: чердак; И.: garret; T.: tavan arası) и. диал. ҡар. бүртлек.
Өйҙөң ҡыйыҡ эсе. □ Чердак. Бейек ызба-тубә. Ызбатубәләге әйбер.
ЫЗБУРЫЙ [рус. сбруя] (Р.: сбруя; И.: harnessing; T.: koşum takımı) и. диал.
1. Еккәндә ҡулланылған бөтә нәмә; ҡамыт-дуға. □ Сбруя. Кун ызбурый. Биҙәкле ызбурый.
2. диал. Туҡыусылыҡ эшендә ҡулланылған төп ҡорамалдар. □ Домашний ткацкий станок, кроены. Яңы ызбурый. Шәл ызбу-рыйы. Ызбурыйҙың арбаһы.
ЫЗБУТ [рус. свод] (Р.: тепловой дымоход; И.: arch; T.: baca) и. диал.
1. Төтөн юлы. □ Тепловой дымоход, свод печи. Ызбутҡа ҡором тулған. Ызбуттың төҙөлөшө.
2. диал. Мейес ҡабырғаһына ҡомған, самауыр ултыртыу, бейәләй һ. б. һалып киптереү өсөн яһалған уйым йәки соҡалта. □ Боковая выемка или выступ печи. Мейес маңлайындағы ызбут. Ызбуттағы ҡомған.
ЫЗБУТЛАУ (ызбутла-) (Р.: делать тепловой дымоход; И.: make a thermal chimney; T.: baca yapmak) ҡ. диал.
Мейестән йылы тура сыҡмаһын өсөн урау итеп төтөн юлы эшләү. □ Делать тепловой дымоход. Мейесте ызбутлау. Тура ызбут-лау.
ЫЗБУТ ЯРЫУ (ызбут яр-) ҡ. диал. ҡар. ызбутлау. Ызбут ярып сығарабыҙ мейесте.
ЫЗДУР [рус. вздор] и. диал. ҡар. ыҙғыш. Кусәкбай ыздур сығара. Бушҡа сығарылған ыздур.
ЫЗДУРНИК (ыздурнигы) [рус. вздор] (Р.: драчун; И.: boco-smasher; T.: kavgacı) и. диал.
һуғыш суҡмары, ыҙғыш сығарырға тороусы. □ Драчун, забияка. Ыздурник егет. Ыздурник булыу.
ЫЗМА (Р.: тонкая тесёмка; И.: thin ribbon; T.: dar farbala) и. диал.
1. Күлдәк итәгенә тегелә торған тар таҫма.
□ Тонкая тесёмка, пришиваемая к подолу. Кулдәктең ызмалары бормалы-бормалы була.
2. диал. Эйәрҙең сандырҙан алып тартыла торған ҡайышы; айыл. □ Подпруга (у седелки ). Ыҙманы тартып эләктереу.
ЫЗНА (Р.: вышивка; И.: embroidery;
T.: işleme) и. диал. ҡар. нағыш.
Төрлө төҫтәге еп менән кейемгә, ҡаралдыға тегелгән биҙәк. □ Вышивка. Ҡулдан эшләнгән ызна. Ызна төрө.
ЫЗНАЙ (Р: постоянно; И.: constantly; right along; T.: daima) р. диал. ҡар. гел.
Һәр ваҡыт, һәр саҡ. □ Постоянно. Ызнай килә ул беҙгә. Ызнай ел булған. Ызнай эшләп йөрөй.
ЫЗНАКУМ [рус. знакомый] (Р.: знакомый; И.: familiar person; T.: tanıdık) и. һөйл.
Белгән, күргән, бер ни тиклем таныш кеше, белеш. □ Знакомый. Ызнакум кус-тәнәсе. Ҡалалағы ызнакум.
ЫЗНАҠ (ызнағы) (Р.: крупица золота; И.: grain of gold; T.: altın tanesi) и. диал.
Алтын бөртөгө. □ Крупица золота. Бер ызнаҡ ҙурлығы. Ызнаҡ табыу.
ЫЗНАТУП (ызнатубы) (Р.: детская игра в мячик; И.: kind of children’s game; T.: çocukların top oyunu) и. диал.
Балаларҙың туп уйыны. □ Детская игра в мячик. Һап-туп, ызнатуп, һеҙҙә бармы, беҙҙә юҡ.
ЫЗЫЛДАУ (ызылда-) (Р.: тихо мычать; И.: bellow quietly; T.: yavaşça böğürmek) ҡ.
Баҡырмай, һуҙып ҡына тауыш биреү (һыйырға ҡарата). □ Тихо мычать. // Тихое мычание. Бөйрәкәй ызылданы. Нескә
66