Академический словарь башкирского языка. Том II. Страница 194
Поиск по словарям
БАШЛЫ ҺУҒАН
БАШЛЫ ҺУҒАН (Р.: репчатый лук; И.: onions; T.: soğan) и.
Баҡсала үҫтерелгән ябай һуғандың баш өлөшө. □ Репчатый лук. Башлы һуғанды ашҡа тураны. Турамаға башлы һуған турау.
БАШЛЫ ШӘКӘР (Р: сахар комовой; И.: large piece sugar; T.: iri şeker) и. диал.
Эре киҫәкле шәкәр. □ Сахар комовой. Баҙарҙан башлы шәкәр һатып алдылар.
БАШМА-БАШ (Р: баш на баш; И.: on equal terms; T.: başabaş) p.
Бер-беренә бәрәбәр, өҫтәүһеҙ, түләүһеҙ. □ Баш на баш, штука за штуку. Башма-баш алмашыу. Башма-баш биреу.
БАШМАҠ I (башмағы) [боронғо ҡыпсаҡ башмаҡ ‘баш мал итеп ҡаралған быҙау’] (Р: бычок; И.: heifer, calf; T.: dana) и.
Ярты йәштән алып йәш ярымға тиклемге һыйыр малы. □ Бычок или тёлка (от полу года до полутора лет). К Көтөусе башмаҡтарын Оҙонталға ҡыуаланы. Р. Камал. Шунан һуң, ҙур ағас табаҡҡа һалып тыштан индергән башмаҡтан ҡалған упкә-бауыр, ҡарыны эргәһенә теҙләнеп, [курәҙәсе] ниҙер уҡып өшкөрҙө. Я. Хамматов.
БАШМАҠ II (башмағы) [көнбайыш төрки башмаҡ ‘аяҡ кейеме’] (Р: башмак; И.: shoe; T.: pabuç) и.
Ҡунысһыҙ күн аяҡ кейеме. □ Башмак (обувь). Башмаҡ кейеу. ■ Әсхәпъямал, нурың арта сәсҡап менән, ынйы теҙгән кесерәк кенә ҡалпаҡ менән, һин оҡшайһың кулдә йөҙгән аҡҡоштарға, йөрөгәндә аҡ кулдәк, аҡ башмаҡ менән. Ш. Бабич.
♦ Башмағы аҫтында ҡул аҫтында (тотоу). □ Под башмаком кого (в полном подчинении ). Башмағы аҫтында тотоу.
БАШМАҠ Ш (башмағы) (Р: родовое подразделение башкир; И.: one of Bashkir clan names; T.: bir Başkurt soyunun adı) и. этн.
Тамъян, ҡумрыҡ-табын, ҡаңлы, ямаш ырыуҙарына ҡараған башҡорт аймаҡтарының исеме. □ Родовые подразделения башкир племён тамьян, кумрык-табын, канглы, ямаш.
БАШМАҠАЙ и. диал. ҡар. башмак I.
БАШМАҠ ҠАТА (Р: неглубокие галоши; И.: kind of rubbers for everyday use; T: derin olmayan galoş) и. диал.
Әрһеҙгә кейә торған тәпәшәк калуш.
□ Неглубокие галоши для повседневной носки. ■ Һәуеҙә, иренең ят кеше алып килеуен куреп, яланғас аяғына башмаҡ ҡатаһын эләктерҙе. Я. Хамматов.
БАШМАҠ МАЙЫ (Р: масло от повторного топления накипи масла; И.: sort of butter; T.: yağ türü) и. диал.
Майҙың туртаһын йыйып, ҡабаттан иретеп алған май. □ Масло от повторного топления накипи масла. Башмаҡ майына бешереу.
БАШМАҠ САБАТА (Р: лапти; И.: bast shoe; T: köylü pabucu) и. диал.
Йомро башлы сабата. □ Лапти с округлённой головкой. Башмаҡ сабата уреу. ■ Башмаҡ сабатаһын кейеп бейейҙәр инде. Экспедиция материалдарынан.
БАШМАҠ САРМА (Р: мешок из телячьей шкуры; И.: sack made of calf skin; T.: buzağı derisinden torba) и.
Быҙау тиреһенән тегелгән тоҡ. □ Мешок из телячьей шкуры шерстью наружу. Башмаҡ сарма тегеу. Башмак сармаһы тишелгән. Башмаҡ сармаһын яурынына аҫҡан.
БАШМАҠСЫ (Р: башмачник; И.: shoemaker; T.: ayakkabıcı) и.
Башмаҡ тегеүсе. □ Башмачник. ■ Маҡтаныуҙың ир-егет асылын биҙәмәулеген белмәйме ни ул. Башыңа төшһә, башмаҡсы булырһың, ти. С. Поварисов.
БАШМАҠ ТАНА и. диал. ҡар. башмак I.
БАШМАҠ ҺЫЙЫР (Р: тёлка, отелившаяся до трёх лет; И.: heifer under three years of age; T.: düve) и.
Өс йәше тулмаҫ борон быҙаулаған һыйыр малы. □ Тёлка, отелившаяся не достигнув трёхлетнего возраста. Курше әбей башмаҡ һыйырын юғалтҡан.
БАШМАН (Р: большая деревянная чаша; И.: large wooden bowl; T.: büyük ağaç kase) и. диал.
Ағас һауыт. □ Большая деревянная чаша. Бал ҡарау өсөн башман йөрөтәбеҙ.
194
БАШЛЫ ҺУҒАН (Р.: репчатый лук; И.: onions; T.: soğan) и.
Баҡсала үҫтерелгән ябай һуғандың баш өлөшө. □ Репчатый лук. Башлы һуғанды ашҡа тураны. Турамаға башлы һуған турау.
БАШЛЫ ШӘКӘР (Р: сахар комовой; И.: large piece sugar; T.: iri şeker) и. диал.
Эре киҫәкле шәкәр. □ Сахар комовой. Баҙарҙан башлы шәкәр һатып алдылар.
БАШМА-БАШ (Р: баш на баш; И.: on equal terms; T.: başabaş) p.
Бер-беренә бәрәбәр, өҫтәүһеҙ, түләүһеҙ. □ Баш на баш, штука за штуку. Башма-баш алмашыу. Башма-баш биреу.
БАШМАҠ I (башмағы) [боронғо ҡыпсаҡ башмаҡ ‘баш мал итеп ҡаралған быҙау’] (Р: бычок; И.: heifer, calf; T.: dana) и.
Ярты йәштән алып йәш ярымға тиклемге һыйыр малы. □ Бычок или тёлка (от полу года до полутора лет). К Көтөусе башмаҡтарын Оҙонталға ҡыуаланы. Р. Камал. Шунан һуң, ҙур ағас табаҡҡа һалып тыштан индергән башмаҡтан ҡалған упкә-бауыр, ҡарыны эргәһенә теҙләнеп, [курәҙәсе] ниҙер уҡып өшкөрҙө. Я. Хамматов.
БАШМАҠ II (башмағы) [көнбайыш төрки башмаҡ ‘аяҡ кейеме’] (Р: башмак; И.: shoe; T.: pabuç) и.
Ҡунысһыҙ күн аяҡ кейеме. □ Башмак (обувь). Башмаҡ кейеу. ■ Әсхәпъямал, нурың арта сәсҡап менән, ынйы теҙгән кесерәк кенә ҡалпаҡ менән, һин оҡшайһың кулдә йөҙгән аҡҡоштарға, йөрөгәндә аҡ кулдәк, аҡ башмаҡ менән. Ш. Бабич.
♦ Башмағы аҫтында ҡул аҫтында (тотоу). □ Под башмаком кого (в полном подчинении ). Башмағы аҫтында тотоу.
БАШМАҠ Ш (башмағы) (Р: родовое подразделение башкир; И.: one of Bashkir clan names; T.: bir Başkurt soyunun adı) и. этн.
Тамъян, ҡумрыҡ-табын, ҡаңлы, ямаш ырыуҙарына ҡараған башҡорт аймаҡтарының исеме. □ Родовые подразделения башкир племён тамьян, кумрык-табын, канглы, ямаш.
БАШМАҠАЙ и. диал. ҡар. башмак I.
БАШМАҠ ҠАТА (Р: неглубокие галоши; И.: kind of rubbers for everyday use; T: derin olmayan galoş) и. диал.
Әрһеҙгә кейә торған тәпәшәк калуш.
□ Неглубокие галоши для повседневной носки. ■ Һәуеҙә, иренең ят кеше алып килеуен куреп, яланғас аяғына башмаҡ ҡатаһын эләктерҙе. Я. Хамматов.
БАШМАҠ МАЙЫ (Р: масло от повторного топления накипи масла; И.: sort of butter; T.: yağ türü) и. диал.
Майҙың туртаһын йыйып, ҡабаттан иретеп алған май. □ Масло от повторного топления накипи масла. Башмаҡ майына бешереу.
БАШМАҠ САБАТА (Р: лапти; И.: bast shoe; T: köylü pabucu) и. диал.
Йомро башлы сабата. □ Лапти с округлённой головкой. Башмаҡ сабата уреу. ■ Башмаҡ сабатаһын кейеп бейейҙәр инде. Экспедиция материалдарынан.
БАШМАҠ САРМА (Р: мешок из телячьей шкуры; И.: sack made of calf skin; T.: buzağı derisinden torba) и.
Быҙау тиреһенән тегелгән тоҡ. □ Мешок из телячьей шкуры шерстью наружу. Башмаҡ сарма тегеу. Башмак сармаһы тишелгән. Башмаҡ сармаһын яурынына аҫҡан.
БАШМАҠСЫ (Р: башмачник; И.: shoemaker; T.: ayakkabıcı) и.
Башмаҡ тегеүсе. □ Башмачник. ■ Маҡтаныуҙың ир-егет асылын биҙәмәулеген белмәйме ни ул. Башыңа төшһә, башмаҡсы булырһың, ти. С. Поварисов.
БАШМАҠ ТАНА и. диал. ҡар. башмак I.
БАШМАҠ ҺЫЙЫР (Р: тёлка, отелившаяся до трёх лет; И.: heifer under three years of age; T.: düve) и.
Өс йәше тулмаҫ борон быҙаулаған һыйыр малы. □ Тёлка, отелившаяся не достигнув трёхлетнего возраста. Курше әбей башмаҡ һыйырын юғалтҡан.
БАШМАН (Р: большая деревянная чаша; И.: large wooden bowl; T.: büyük ağaç kase) и. диал.
Ағас һауыт. □ Большая деревянная чаша. Бал ҡарау өсөн башман йөрөтәбеҙ.
194