Академический словарь башкирского языка. Том II. Страница 216
Поиск по словарям
БЕЛӘ-КҮРӘ
Таянсыҡ. □ Подлокотник. ■ Стена буйҙарында йомшаҡ креслолар, һөйәнгес һәм беләксәләренә арыҫлан баштары эшләнгән, ялт итеп торған дивандар. Н. Мусин.
БЕЛӘ-КҮРӘ (Р.: зная; И.: knowing; Т: bile bile) р.
Белә торон, белгән көйө. □ Зная, ведая. ■ [Ҡарамырҙа:] Бер ярлыға биреп, уҙ ҡыҙыңды белә-курә харап итмәҫһең. X. Ғәбитов.
БЕЛӘК ҺӨЙӘГЕ (Р.: кость лучевая; И.: radius; T.: önkol kemiği) и. анат.
Беләктең оҙон парлы һөйәге. □ Кость лучевая. Беләк һөйәген һындырған.
БЕЛӘН бәйл. диал. ҡар. менән. Кем белән килдең?
БЕЛ ӘНЕҮ (белән-) ҡ. диал. ҡар. шытыу. Келәттәге бойҙай беләнгән.
БЕЛӘНЛЕК (беләнлеге) и. диал. ҡар. намаҙлыҡ. Алдына беләнлеген һалып, өйлә намаҙын уҡырға ниәт ҡылды.
БЕЛӘҮ I (белә-) (Р: точить; И.: whet; Т: bilemek) ҡ.
Ҡайрап үткерләү. □ Точить {бритву и т. д.). Сәс бәкеһен беләу. Бысаҡты беләу. • Үтмәҫте беләмә, булмаҫты һөйләмә. Әйтем.
БЕЛӘҮ II [боронғо төрки биләгу ‘ҡайраҡ’] (Р: точильный брус; И.: whet stone; T: bileği) и. диал.
1. Бәке, бысаҡ һ. б. кеүек әйберҙәрҙең йөҙөн үткерләй торған йомшаҡ ҡайраҡ. □ Точильный брус, брусок; оселок (для бритвы). ■ Мейес артында беләу, уны белмәгән — һеләу (таба). Йомаҡ. Сағылдарҙың яҫмыҡ саҡма ташын беләу итеп ҡылыс ҡайрарһың. Ир-егетмен тиһәң, бир ҡулыңды, ғәзиз башым ғазаптан йоларһың. Риүәйәттән.
2. кусм. Кейемдәге керләнеп торған урын. □ Засаленное, залоснившееся место (на одежде). ■ Ҡара әле бынау ҙы, минән ғәйеп тапҡан була, уҙенең яғаһы беләу, ҡатып бөткән! — тип ҡысҡырып ебәргән ҡатыны. Көләмәстән.
3. миф. Мифологияла ен-шайтандан һаҡлау көсөнә эйә булған предмет. □ Оселок (мифологизированный предмет, обладающий защитной функцией).
БЕЛӘҮ III (Р: лопаточка; И.: small trowel; T: küçük mala) и. диал.
Мәләү. □ Лопаточка (употребляемая для выкапывания корнеплодов). Беләу менән ҡаҙыу. Беләу менән һуған соҡоу.
БЕЛӘҮ IV (Р: неудавшийся хлеб; И.: poorly baked bread; T: pişmemiş ekmek) и. диал.
Уңмаған икмәк. □ Неудавшийся хлеб. Беләу булған икмәгем, баҫылған.
БЕЛӘҮҒОЙРОҠ (беләүғойроғо) (Р: оселок для бритвы; И.: touchstone; T: mihenk taşı) и. диал.
Бәләкәй беләү. □ Оселок для бритвы. Бәкем утмәҫләнгән, беләуғойроҡ алыр кәрәк.
БЕЛӘҮЛЕК (беләүлеге) (Р: брусчатка; И.: sett, cobblestone; T: denektaşı) и.
Беләү яһай торған таш. □ Брусчатка; материал (камень) для изготовления оселка. Арканзас беләулеге — донъялағы иң яҡшы беләу таштарҙан һанала.
БЕЛӘҮЛӘНЕҮ (беләүлән-) ҡ.
1. төш. ҡар. беләүләү, страд, от беләүләү. Беләуләнгән бәке.
2. кусм. Ҡайышланып ялтырау. □ Лосниться (о засаленной одежде). Беләуләнеп бөткән керле кейем. ■ Ялан, ҡағын урындарҙа [юл] таҡыр, беләуләнеп бөткән һорғолт таҫма булып һуҙыла. Н. Мусин.
БЕЛӘҮЛӘТЕҮ (беләүләт-) ҡ. йөкм. ҡар. беләүләү, понуд. от беләүләү. Бысаҡ беләу-ләтеу.
БЕЛӘҮЛӘҮ (беләүлә-) (Р: точить; И.: whet; T: bilemek) ҡ.
Беләү менән үткерләү. □ Точить, затачивать. // Затачивание. ■ Ғатаулла .. бәке йөҙөн бармаҡ бите менән сыйыртып ҡарағас, тырышып беләуләргә, ҡайышҡа янырға тотондо. Й. Солтанов.
БЕЛӘҮ ТАШ и. диал. ҡар. беләү II. ■ Төбөнә йомро, шыма беләу таштар тушәл-гәнлектән, ул, купме кеше һыу инһә лә, һис ҡасан буйрамай, ағымы ла ҡаты тугел, өҫкә ҡарай ҙа, арҡыры-буйға ла рәхәтләнеп йөҙөп йөрөйһөң. Н. Мусин.
216
Таянсыҡ. □ Подлокотник. ■ Стена буйҙарында йомшаҡ креслолар, һөйәнгес һәм беләксәләренә арыҫлан баштары эшләнгән, ялт итеп торған дивандар. Н. Мусин.
БЕЛӘ-КҮРӘ (Р.: зная; И.: knowing; Т: bile bile) р.
Белә торон, белгән көйө. □ Зная, ведая. ■ [Ҡарамырҙа:] Бер ярлыға биреп, уҙ ҡыҙыңды белә-курә харап итмәҫһең. X. Ғәбитов.
БЕЛӘК ҺӨЙӘГЕ (Р.: кость лучевая; И.: radius; T.: önkol kemiği) и. анат.
Беләктең оҙон парлы һөйәге. □ Кость лучевая. Беләк һөйәген һындырған.
БЕЛӘН бәйл. диал. ҡар. менән. Кем белән килдең?
БЕЛ ӘНЕҮ (белән-) ҡ. диал. ҡар. шытыу. Келәттәге бойҙай беләнгән.
БЕЛӘНЛЕК (беләнлеге) и. диал. ҡар. намаҙлыҡ. Алдына беләнлеген һалып, өйлә намаҙын уҡырға ниәт ҡылды.
БЕЛӘҮ I (белә-) (Р: точить; И.: whet; Т: bilemek) ҡ.
Ҡайрап үткерләү. □ Точить {бритву и т. д.). Сәс бәкеһен беләу. Бысаҡты беләу. • Үтмәҫте беләмә, булмаҫты һөйләмә. Әйтем.
БЕЛӘҮ II [боронғо төрки биләгу ‘ҡайраҡ’] (Р: точильный брус; И.: whet stone; T: bileği) и. диал.
1. Бәке, бысаҡ һ. б. кеүек әйберҙәрҙең йөҙөн үткерләй торған йомшаҡ ҡайраҡ. □ Точильный брус, брусок; оселок (для бритвы). ■ Мейес артында беләу, уны белмәгән — һеләу (таба). Йомаҡ. Сағылдарҙың яҫмыҡ саҡма ташын беләу итеп ҡылыс ҡайрарһың. Ир-егетмен тиһәң, бир ҡулыңды, ғәзиз башым ғазаптан йоларһың. Риүәйәттән.
2. кусм. Кейемдәге керләнеп торған урын. □ Засаленное, залоснившееся место (на одежде). ■ Ҡара әле бынау ҙы, минән ғәйеп тапҡан була, уҙенең яғаһы беләу, ҡатып бөткән! — тип ҡысҡырып ебәргән ҡатыны. Көләмәстән.
3. миф. Мифологияла ен-шайтандан һаҡлау көсөнә эйә булған предмет. □ Оселок (мифологизированный предмет, обладающий защитной функцией).
БЕЛӘҮ III (Р: лопаточка; И.: small trowel; T: küçük mala) и. диал.
Мәләү. □ Лопаточка (употребляемая для выкапывания корнеплодов). Беләу менән ҡаҙыу. Беләу менән һуған соҡоу.
БЕЛӘҮ IV (Р: неудавшийся хлеб; И.: poorly baked bread; T: pişmemiş ekmek) и. диал.
Уңмаған икмәк. □ Неудавшийся хлеб. Беләу булған икмәгем, баҫылған.
БЕЛӘҮҒОЙРОҠ (беләүғойроғо) (Р: оселок для бритвы; И.: touchstone; T: mihenk taşı) и. диал.
Бәләкәй беләү. □ Оселок для бритвы. Бәкем утмәҫләнгән, беләуғойроҡ алыр кәрәк.
БЕЛӘҮЛЕК (беләүлеге) (Р: брусчатка; И.: sett, cobblestone; T: denektaşı) и.
Беләү яһай торған таш. □ Брусчатка; материал (камень) для изготовления оселка. Арканзас беләулеге — донъялағы иң яҡшы беләу таштарҙан һанала.
БЕЛӘҮЛӘНЕҮ (беләүлән-) ҡ.
1. төш. ҡар. беләүләү, страд, от беләүләү. Беләуләнгән бәке.
2. кусм. Ҡайышланып ялтырау. □ Лосниться (о засаленной одежде). Беләуләнеп бөткән керле кейем. ■ Ялан, ҡағын урындарҙа [юл] таҡыр, беләуләнеп бөткән һорғолт таҫма булып һуҙыла. Н. Мусин.
БЕЛӘҮЛӘТЕҮ (беләүләт-) ҡ. йөкм. ҡар. беләүләү, понуд. от беләүләү. Бысаҡ беләу-ләтеу.
БЕЛӘҮЛӘҮ (беләүлә-) (Р: точить; И.: whet; T: bilemek) ҡ.
Беләү менән үткерләү. □ Точить, затачивать. // Затачивание. ■ Ғатаулла .. бәке йөҙөн бармаҡ бите менән сыйыртып ҡарағас, тырышып беләуләргә, ҡайышҡа янырға тотондо. Й. Солтанов.
БЕЛӘҮ ТАШ и. диал. ҡар. беләү II. ■ Төбөнә йомро, шыма беләу таштар тушәл-гәнлектән, ул, купме кеше һыу инһә лә, һис ҡасан буйрамай, ағымы ла ҡаты тугел, өҫкә ҡарай ҙа, арҡыры-буйға ла рәхәтләнеп йөҙөп йөрөйһөң. Н. Мусин.
216